ÂŞIK VEYSEL’İN ŞİİRLERİNDE ÖRTMECE İFADELER/GÜZEL ADLANDIRMALAR

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 9, 144 - 164, 16.04.2017

Fatma Ateş

Öz

İnsanoğlu,
hayatın her döneminde doğrudan söylediğinde problem oluşturacak ayıp, kaba,
korku ifadelerinin yerine daha güzel ve kapatıcı kelimeler kullanmıştır. Bu
durum hem insan psikolojisi üzerinde olumlu etkiler gösterirken hem de
karşıdaki insanla olan olumlu diyaloğu destekler niteliktedir. Dil, bir
toplumun tarihini, inancını yansıtan en önemli unsurlardan biridir. Bu bağlamda
dili onu konuşanlardan ayrı olarak değerlendirmemek gerekir. Bu nedenle
toplumda yazılı olmayan ifadeler dile farklı şekiller vermiştir. Bu şekillerle
dil, zengin bir çeşitlilik oluşturarak kendi içerisinde farklı armoniler
sunmuştur. Bu armoni içerisinde örtmece ve tabu unsurları geniş bir yer tutmaktadır.
Birbiri arasında derin bağlar olan tabu ve örtmeceler genel olarak beraber
kullanılmaktadır. Tabu, olağanüstü, korkunç, yasak aynı zamanda gizemli olan
her şeydir ifadesinden hareketle tabu olan ifadelerin kullanılmasından kaçınma,
zamanla örtmece unsurların ortaya çıkmasına neden olmuştur diyebiliriz. Örtmece
ise toplum içerisinde doğrudan doğruya adının söylenmesi kötü, kaba, ayıp ve
uğursuz sayılan kelimelerin daha uygun bir söyleyişle anlatıma akıcılık
kazandırılmasıdır. Tabu ve örtmece kelimeler konusunda derin çalışmalar
yapılmış olsa da bu makalede başka bir tür olan şiirde (Âşık Veysel’in
şiirlerinde) örtmece unsurlar incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Örtmece, güzel adlandırma, tabu, Âşık Veysel, şiir

Kaynakça

• ADIYAMAN Halil, “Sezai Karakoç Şiirlerinde Güzel Adlandırmalar”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 15/1 Yaz-Summer (2015), s. 95-104.
• AKSAN Doğan, Her Yönüyle Dil, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1998.
• ALPTEKİN Ali Berat, Âşık Veysel Türküz Türkü Çağırırız, Akçağ Yayınları, Ankara 2004.
• ARIK Durmuş, “Türk Halk İnanışlarında Örtmece ve Gerçeği Gizleme İle İlgili Uygulamalar: Doğum ve Ölüm Örneği”, Dini Araştırmalar, Cilt: 13, Sayı: 36 (2010), s. 1-20.
• ARSLAN EROL, Hülya. “Tabu (Taboo) ve Kelimelerin Anlam Alanlarına Etkisi”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, Sayı:2 (2002), s. 35-56.
• ASLAN Namık. “Şekil Değiştirme Motifinin Anlatılarımızdaki Bazı Yansımaları Üzerine” Milli Folklor, Sayı 64 (2004), s. 37-43.
• BEYDİLİ Celal, Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Yurt Yay. Ankara 2004.
• BİLGİNER Hayriye, “Batı Dillerinde ve Türkçede Güzel Adlandırmalar”, Türk Dili, Sayı 598 (2001), s. 441-445.
• ÇAĞBAYIR Yaşar, Ötüken Türkçe Sözlük, Ötüken Yay. İstanbul 2007.
• DEMİRCİ Kerim, “Örtmece (Euphemısm) Kavramı Üzerine”, Milli Folklor, Yıl 20, Sayı 77 (2008), s. 21-34.
• FREUD Sigmund, Totem ve Tabu, Çev.: Niyazi Berkes, Çağdaş Matbacılık, İstanbul 1998.
• FROMKIN Victoria, RODMAN Robert. An İntroduction to Language, Harcourt Brace College Publishers 1993.
• GÜNGÖR Ahmet, “Tabu-Örtmece (Euphemism) Sözler Üzerine”, Atatürk Üniversitesi Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı: 29 (2006)., s. 69-93.
• HOWARD Philip, The State of the Language, New York: Oxford University Press 1985.
• KARABULUT Ferhat, OSPANOVA Gülmira. “Örtmece Sözlerin Mantığı: Kazak Türkçesi ile Türkiye Türkçesinde Karşılaştırmalı Model Analizi”, Teke Dergisi 2/2 (2013), s. 122-146.
• KARÇIAĞA Servet, “Dede Korkut Kitabı’nda Örtmece Sözler Üzerine Bir İnceleme”, İnternational Journal Of Language Academy, Volume 4.71 Spring (2016), s. 303-314.
• KİLLİ Gülsüm, “Hakas Türkçesinde Tabu Sözler ve Örtmece”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 3 (2006), Sayı 3, s. 50-65. KOÇYİĞİT Talat, Kur’an-ı Kerim Meâli, Hüner Yayınevi, Konya 2006.
• OĞUZCAN Ümit Yaşar, Uzun İnce Bir Yolda Âşık Veysel Hayatı-Şiirleri ve Hakkında Yazılanlar, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1972.
• ORKUN H. Namık, Eski Türk Yazıtları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1994
• OSPANOVA Gülmira, “Necip Fazıl Kısakürek’in Şiirlerinde Örtmece”, Bilig, Sayı: 75 (2015) Güz, s. 177-192.
• Oxford İngilizce-Türkçe Sözlük, II. Cilt, Sabah Yayınları, 1990, s. 572
• ÖZYILDIRIM Işıl İnce, “Türkçede Örtmece Sözcükler Üzerine Bir Araştırma”, Dil Dergisi, Aralık (1996), s. 15-21.
• SAĞOL YÜKSEKKAYA Gülden “Türklerde Ölümün Algılanışı ‘Ölmek’ Karşılığı Kullanılan Kelimelerden Hareketle”. Uçmağa Varmak Kitabı, s. 3-40, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2009.
• SEZGİN Ahmet, YALÇIN Cengiz, Türk Edebiyatında Ölüm Şiirleri Antolojisi, Ünlem Yayınları, İstanbul 1993.
• SÖYLEMEZ Ümit (1993). Euphemism, as a Reflection of Culture on Language (Örtmece: Kültürün Dil Üzerindeki Yansıması), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• TÖRENEK Mehmet. “Yol ve Yolculuk Benzetmeleri Bağlamında Şiirimizde Ölüm”, Erzurum A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 28 (2005), s. 129-143.
• Türkçe Sözlük, Haz. Haluk Akalın vd., TDK Yayınları Ankara 2011.
• TÜRKMEN Seyfullah. “Türkçedeki Örtmece Sözler”, Karadeniz Araştırmaları, cilt: 6, Sayı 23 (2009), s. 131-140.
• ÜSTÜNER Ahat, “Örtmece Sözlerle İlgili Terimler”, Turkish Studies, Volume 4/8 Fall (2009), s. 166-176.