SÖZ VARLIĞIMIZDA BEDENE DAYALI DUYGU ADLANDIRMALARI

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 9, 165 - 184, 16.04.2017

Bayram Çetinkaya

Öz

Duygular, insanların çevresiyle olan ilişkilerinde belirleyici ve
yönlendirici bir role sahiptir. İnsanın zorluk ve tehlikeler karşısında
hayatını sürdürebilmesi, huzurlu bir şekilde hayata tutunabilmesi; başka
insanlarla düzenli ilişkiler kurabilmesinde duygular etkili olmaktadır.

Bir uyarıcının ortaya çıkması ve bu uyarıcının bilişsel olarak
değerlendirilmesi ile başlayan duygulanma sürecine bedendeki değişim ve
hareketliliklerin katılımı yaşanılan duyguyu somut bir şekilde ortaya
koyabilmektedir. Duygulanma sürecinin öncesi ve sonrası karşılaştırıldığında
bizler, bir insanın duygulandığını, hangi duygu içerisinde bulunduğunu bu
bedendeki değişim ve hareketlerden anlamaktayız.

Türkçede duyguların adlandırılmasında bedenin yeri ve önemini belirlemeye
yönelik olarak yaptığımız bu çalışmada söz varlığımızdaki korku, öfke, mutluluk ve üzüntü ile ilgili sözlük maddeleri
üzerinde yoğunlaşılmıştır. Bunun için Türk Dil Kurumunun hazırladığı Türkçe Sözlük (2011) ve Ömer Asım
Aksoy’un Deyimler Sözlüğü (1993) adlı
eserleri esas alınmıştır. Soyut ve birden çok bileşenden oluşan duyguların
dilde karşılanmasında duyguların dışarıdan somut bir şekilde gözlemlenebilen
hareketlenmelerin ve değişimlerin etkili olduğu görülmüştür. Ayrıca vücut iç
salgılarına bağlı olarak özellikle duygulanan kişinin daha iyi
gözlemleyebildiği iç organlardaki hareketlenmelerin de duygu adlandırmalarında
görev aldığı belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

duygu, beden, ad aktarması, deyim aktarması, somutlaştırma

Kaynakça

• AKSAN Doğan (1987). Anlambilimi ve Türk Anlambilimi-Ana Çizgileriyle-. 3. Baskı, Ankara:Ankara Üniversitesi DTCF Yay.
• AKSOY Ömer Asım (1993). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü I,II. 7. Baskı, İstanbul:İnkılap Kitabevi.
• APRESJAN Juri D. ve APRESJAN V.J. (2000). “Metaphor in the Semantic Representation of Emotions”, Systematic Lexicography. J. Apresjan (Ed.) New York:Oxford University Press. 203-214.
• BERRYMAN Julia vd. (2002). Psychology and You. Leicester:Blackwell Publishing.
• CARLSON Neil R. (1998). Discovering Psychology. Massachusetts:Allyn and Bacon Inc.
• CROFT William ve CRUSE D.A. (2004). Cognitive Linguistics. Cambridge:Cambridge University Press.
• CROOKS Robert ve STEIN J. (1991). Psychology: Science Behaviour and Life. 2. Baskı, Fort Worth.
• ÇETİNKAYA Bayram. (2006). Türkiye Türkçesinde Mutluluk ve Üzüntü Göstergeleri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• DAVIS Stephen F. ve PALLADINO J. H. (1996). Psychology. 2. Baskı, New Jersey:Prentice Hall Inc.
• Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi I,II. (1998). Çev. B. Atalay, 4. Baskı, Ankara: TDK Yay.
• Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi III,IV.(1999). Çev. B. Atalay, 4. Baskı, Ankara:TDK Yay.
• EKMAN Paul (1993). “Facial Expression and Emotion”, American Psychologist. 48, 4:384-392.
• ERGİN Muharrem (1994). Orhun Abideleri. 17. Baskı, İstanbul:Boğaziçi Yay.
• FRIJDA Nico H. (1986). The Emotions. New York:Cambridge University Press.
• HARRIS, Paul (1989). Children and Emotion:The Development of Psychological Understanding. Oxford:Blackwell.
• IZARD Carroll E. (1977). Human Emotions, 2. Baskı, New York:Plenum Press
• IZARD Carroll E. (1991). The Psychology of Emotions, 2. Baskı, New York:Plenum Press
• KÖVECSES Zoltán (2000). Metaphor and Emotion. Cambridge: Cambridge University Press.
• KÖVECSES Zoltán (2002). Metaphor: A practical Introduction. New York:Oxford University Press.
• KÖVECSES Zoltán (2005). Metaphor in culture:universality and variation, Cambridge:Cambridge University Press.
• Kutadgu Bilig I Metin (1991). Haz. R.R. Arat, 3. Baskı, Ankara: TDK Yay.
• LAKOFF George, JOHNSON Mark (2003). Metaphors we live by. Chicago: University of Chicago Press.
• LAZARUS Richard (1991). Emotion and Adaptation. New York:Oxford University Press.
• ORTONY Andrew, TURNER T. J. (1990). “What’s basic about basic emotions?”, Psychological Review. 97,3:315-331.
• ÖNLER Zafer (2007). “Eski Türkçeden Günümüze köŋül >gönül Kelimesinin Kullanımı”, IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri I 24-29 Eylül 2000, ss. 1297-1308. Ankara:TDK Yay.
• SHAVER Philip vd. (2001). “Emotion Knowledge: Further Exploration of A Prototype Approach”, Emotion in Social Psychology: Essential Readings. W. G. Parrott (Ed) ss.26-56.
• ŞERİFOĞLU Yasin (2013). “Türkiye Türkçesi ile Kırgız Türkçesi’ndeki Deyimlerin Anlam Ağından Hareketle Sevinmek - Mutluluk İlişkisi”, Türk Dünyası Araştırmaları. S. 207: 321-334.
• Türkçe Sözlük (2011). 11. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tarama Sözlüğü I-VIII (1963-1972). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• WIERZBICKA Anna (1995). “Emotion and Facial Expression: A Semantic Perspective”, Culture and Psychology. 1:227-258.
• YU Ning (2001). “What does our face mean to us?”, Pragmatics & Cognition. 9,1:1-36.