XVI. YÜZYILDA TERCÜME EDİLEN BİR TIP METNİ “MECMA‛Ü’L-MÜCERREBÂT”

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 9, 309 - 321, 16.04.2017

Murat Muratoğlu

Öz

Tıp; insanoğlunun varoluşundan bu yana
-toplumlara göre farklılık göstermiş olsa da- gelişerek büyüyen bir bilim
alanıdır. İnsanoğlu, hayatın kaçınılmazlarından olan hastalıklara ve ölüme çare
bulmak amacıyla, tarihin ilk dönemlerinde sihir ve büyü ile başlayan sağaltma
yöntemlerini zamanla, deneme-yanılma ve gözlem sonucunda elde ettiği bilgi
birikimiyle hatrı sayılır bir noktaya getirerek, gelecek nesillere faydalanabilecekleri
önemli tecrübeler nakletmiştir.  Bu
tarihi süreç içerisinde İslam tıbbı önemli ilerlemeler kaydederken, Türk tıbbı
örnek aldığı İslam tıbbından hareketle, telif ve tercüme birçok eser meydana
getirmiştir. Bu çalışmanın konusu, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler
Kütüphanesi 190 arşiv numarasında kayıtlı XVI. yüzyılda Osmanlı Türkçesine
tercüme edilen bit tıp metnidir. Eser, Necmeddîn Mahmud bin Ziyaeddîn İlyas
Şirâzî’nin Ģâvî-i Sagîr adıyla meşhur olan El- Ģâvî fî İlmi’t-Tedâvî adlı
eserinin Mecma‛ü’l-Mücerrebât adlı tercümesidir. Ahmed bin Bâlî tarafından
hicri 987, (miladi 7 Mayıs 1579) tarihinde tercüme edilmiştir. Eser beş makale
ve her makalenin kendi içerisindeki bablarından oluşur. Mütercim her babın
sonuna birer fasıl eklemiştir. Genel sağlık bilgileri, vücudun her bir organın
hastalıkları, ilaç yapımı, şifalı maddeler ve helva yapımı ile ilgili bilgiler
vermektedir. Eser, içerik yelpazesi bakımından tıp,
eczacılık, botanik, dilbilimi, halkbilimi, gastronomi gibi birçok disiplinin
için kaynak olarak kullanılabilecek hacimli bir metindir.

Anahtar Kelimeler

Mecma‛ü’l-Mücerrebât, Ahmed bin Bâlî, Osmanlı tıbbı

Kaynakça

• Adıvar, Adnan (1991). Osmanlı Türklerinde İlim. İstanbul: Remzi yayınları.
• Bayat, Ali Haydar (1999). Osmanlı Devleti’nde Hekimbaşılık Kurumu ve Hekimbaşılar. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Bursalı Mehmet Tahir Efendi (1975). Osmanlı Müellifleri. c.II, İstanbul.
• Canpolat Mustafa ve Önler, Zafer (2007). İshâk bin Murâd, Edviye-i Müfrede. Ankara: TDK Yayınları.
• Doğan, Şaban ve Güneş, Melis Sezen (2014) Bir Eski Oğuz Türkçesi Metni: Risāle-i Bevāsír , Türük Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi s. 53-117
• Doğan, Şaban (2010a). Eski Oğuz Türkçesinde Tıp Dilinin Oluşumu ve Özellikeleri. Turkish Studies İnternational Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish of Turkic Volume 5/1:313-373
• Doğan, Şaban (2010b). 16. ve 17. Yüzyıl Başlıca Türkçe Tıp Yazmaları ve Bulundukları Kütüphaneler. Journal of Medical Ethics Law and History: s. 162- 177
• Doğan, Şaban (2012). Ebulfeyz Mustafa Efendi, Risâle-i Feyziyye fî Lûgâti’l-Müfredâti’t-Tıbbiyye. İstanbul: Değişim yayınları.
• TDAV (2010) İslam Ansiklopedisi ŞİRÂZÎ Maģmûd b İlyâs maddesi cilt: 39, sayfa: 187. İstanbul
• Kartal, Dursun (2016). Ahmed Bin Bâlî - Mecma‛ü’l-Mücerrebât (Giriş-İnceleme [Şekil Bilgisi ]-Metin-Dizin [116-166 Varaklar Arası]-Sözlük.) Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Bolu: Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Muratoğlu, Murat (2017). Ahmed Bin Bâlî - Mecma‛ü’l-Mücerrebât (Giriş-İnceleme [Söz Varlığı]-Metin-Dizin [166b-232a Varaklar Arası]-Sözlük.) Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Bolu: Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Nureliyeva, Tahire (2006). Elyazma Kolleksiyaları Kataloqu.s. 183-184,Bakü, İnternet adresi: http://www.elyazmalarinstitutu.com/pdf/katoloq/elyazma_kolleksiya_katalogu.PDF, Erişim tarihi: 17.03.2017, 00.48.
• Osmanlı Tıbbi Bilimler Literatürü Tarihi I-IV. (2008). (Haz. E. İhsanoğlu, R. Şeşen, M.S.Bekar, G. Gündüz, V. Bulut). İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi.
• Önler, Zafer (1998). “ XIV-XV. Yüzyıl Türkçe Tıp Metinlerinin Dili ve Söz Varlığı ”. Kebikeç/ Sayı 6: s. 157-168
• Sunar, Nuşin (2014). Ahmed Bin Bâlî - Mecma‛ü’l-Mücerrebât (Giriş-İnceleme [Ses Bilgisi]-Metin-Dizin [1-115 Varaklar Arası]-Sözlük.) Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Bolu: Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.