ANTALYA’DA GELENEKSEL GARDIÇ BIÇAKÇILIĞI VE YAŞAYAN SON USTALARI

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 10, 22 - 37, 23.08.2017

Mahmut Davulcu

Öz

Bıçak,
tutmaya yarayan bir sap ile kesmeye ve saplamaya yarayan namlu kısmından
meydana gelen kesici bir alettir. Paleolitik dönemden
itibaren karşılaştığımız bıçak, gündelik eşya ve silah olarak kullanılmış olan
bir maddi kültür unsurudur. Bıçakçılık genellikle ayrı bir meslek dalı olarak
görülmekle birlikte demircilikle iç içe yürüyen bir mahiyete sahiptir. Bunun en
önemli nedeni her iki mesleğin de aynı teknik bilgi ve gelenek üzerinden
yürütülmesidir. Ayrıca birçok bıçak ustası bıçağın yanı sıra diğer demir
ürünlerin üretimini ve tamiratını da gerçekleştirmiştir. Bıçakçıları, bıçak
yapımı konusunda uzmanlaşmış demirci ustaları olarak nitelemek doğru olacaktır.
Oldukça köklü ve kadim sanatlarımızdan birisi olan bıçakçılık ülkemizde birkaç
merkezde devam ettirilmektedir. Bu merkezlerden bazıları da Antalya ilinde
bulunmaktadır. Yörede Serik, Elmalı ve Kumluca ilçelerinde bıçak üretimi
bulunmakla birlikte bunlardan Kumluca ilçesinde karşılaştığımız bıçakçılık,
üretim sürecinin orijinal yapısını tümüyle korumuş olması nedeniyle dikkat
çekmektedir. Kumluca ve çevresinde Gardıç bıçağı olarak tanınan bıçaklar
Kumluca İlçesi Kuzca Köyü’nde üretilmiştir. Gardıç bıçağı boynuz saplı bir
bıçaktır. Demir ve çeliğin bir arada kullanılmış olması nedeniyle kırılmaya
karşı son derece dayanıklı bir bıçak türüdür. Kuzca Köyü’nde yarım yüzyıl kadar
önce, demirciliğin yanı sıra Gardıç bıçağı üretimi ile uğraşan yaklaşık elliyi
aşkın usta varken, günümüzde çalışan usta sayısı iki kişiye kadar düşmüştür. Bu
ustalar da ancak hatır için ya da siparişle çalışmaktadır. Gardıç
bıçakçılığının yapım süreci teknolojik gelişmelerden hiçbir şekilde etkilenmeden,
orijinalitesi ve “iptidai” yapısını olduğu gibi koruyarak günümüze gelmiştir.
Üretim sürecinde hiçbir elektrikli alet kullanılmaz. Bıçak yapmak amacıyla
kullanılan metal geçmişte Karabük’ten temin edilirken bugün bu amaçla inşaat
demiri kullanılmaktadır. Üretimin gerçekleştirildiği mekân “körük damı”,
bıçakçı tezgâhı ise “körük sofrası” olarak adlandırılır. Makale çalışması,
Kuzca köyünde halkbilimsel bir bakış açısı ile gerçekleştirilen saha
araştırmasında elde edilen bilgiler ışığında hazırlanmış olup Antalya yöresi
somut olmayan kültürel mirası açısından büyük önem taşıyan bu unsurun kültürel
ve geleneksel boyutlarıyla analizi ve günümüzdeki durumunu ihtiva etmektedir.
Ayrıca bu unsurların yaşatılması ve gelecek kuşaklara aktarılması konusu da ele
alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kumluca, geleneksel sanatlar, somut olmayan kültürel miras, bıçakçılık, Gardıç bıçağı

Kaynakça

• Acıpayamlı, O. (1976), Zanaat Terimleri Sözlüğü, Ankara: TTK Basımevi.
• Adsan, K.-Aksoy, A.-Yeşilmaden, A. (1980), Sıcak Şekillendirme, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Anonim (2014), Yaşayan El Sanatlarımız, Ankara: MEB Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Bıçakçı, Ziya (1963), “Bıçakçılık Sanatı Üzerine Notlar”, Türk Etnografya Dergisi, 6, 102-114.
• Birinci, Salih-Camcı, Aykut (2016), “Korunması Gereken Geleneksel El Sanatlarına Bir Örnek: Sivas Bıçağı Üretimi”, Marmara Coğrafya Dergisi, 33, 493-509.
• Çalışkan, H. (1973), Metal İşleri Teknolojisi, Ankara: Mars Ticaret ve Sanayi A.Ş. Matbaası.
• Çatal, Gökhan (2009), Antik Anadolu Madenciliği, Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Çeribaş, Mehmet (2007), “Türklerde Demirciler ve Şamanlar”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 42, 113-122.
• Çetintaş, Vildan (2006), “İnebolu Dibek Köyü Örneğinde El Yapımı Karadeniz Bıçakçılığı”, Karadeniz Bölgesi I.El Sanatları Sempozyumu, 3-5 Kasım 2006, Ordu.
• Çimrin, H. (2008), Antalya Folkloru, Antalya: Antalya Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları.
• Çobanoğlu, Aysun (2011), “Unutulmaya Yüz Tutmuş El Sanatlarımızdan Serik Bıçağı ve Akseki Kaşığı”, V. Halk Kültürü Araştırmaları Sonuçları Sempozyumu, 05-07 Nisan 2011, Antalya.
• Davulcu, Mahmut (2015), “Günümüzde Antalya’da Demircilik: Folklorik Bir Yaklaşım”, I.Teke Yöresi Sempozyumu, 04-06 Mart 2015, Burdur.
• Davulcu, Mahmut (2015), “Antalya’da Demircilik ve Bıçakçılık Mesleklerine Dair Tespit ve Değerlendirmeler”, Sanat ve Dil Araştırmaları Enstitüsü Kalemişi Dergisi, 3(6), 17-57.
• Davulcu, M. - Tokay, M. - Yörür, S. (2015), Antalya’da Yaşayan Geleneksel Meslek, Sanat ve Zanaatlar, Antalya: İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
• Doğanay, Hayati-Çavuş, Ahmet (2013), “Geleneksel El Sanatlarına Bir Örnek: Sürmene Bıçak Üretimi”, Doğu Coğrafya Dergisi, 18 (29), 51-64.
• Duymaz, Ali - Şahin, H.İ. (2010), “Meslek Folkloru Kapsamında Geleneksel Mesleklerdeki Pir İnancı ve Hikâyeleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Milli Folklor, 22 (87), 101-112.
• Eliade, Mircea (2003), Demirciler ve Simyacılar, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Engin, İsmail (1990), “Tosya’da Bıçkıcılık (Çakıcılık) ve Bıçkı Yapım Teknikleri”, DTCF Dergisi, 34 (1-2), 89-98.
• Erdal, Gültekin (2016), “Bıçak ve Bıçakta Bursa Markası”, Uluslararası Hakemli İnsan ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 1 (1), 19-42.
• Erduran, Zeynep (2006), Evliya Çelebi Seyahatnamesine Göre İstanbul’da Esnaf, Zanaat ve Ticaret, Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi.
• Güçlü, Muhammet (2007), “Selçuklulardan Cumhuriyet’e Kumluca (Antalya) Bölgesi”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 22, 219-250.
• İnan, A. (1998), "Türklerde Demircilik Sanatı (Tarihte ve Folklorda)", Makaleler ve İncelemeler, c. II, Ankara: TTK Yayınları.
• Karaca, Behset (2002), XV.ve XVI. Yüzyıllarda Teke Sancağı, Isparta: Fakülte Kitabevi Yayınları.
• Karpuz, Haşim (1992), “Sürmene Bıçakçılığı ve Bugünü”, IV.Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri, Ankara: HAGEM Yayınları.
• Kaya, D. - Mesci, U. (2002), Sivas’ta Bıçakçılık, Sivas: Sivas İli Sanat Kültür ve Araştırma Vakfı Yayınları.
• Kipay, Ebru (2012), Bellekteki İzleriyle El Sanatlarının Dönüşümü-Kastamonu Evrenye Bıçağı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Merçil, Erdoğan (2000), Türkiye Selçukluları’nda Meslekler, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ögel, B. (1991), İslamiyet’ten Önce Türk Kültür Tarihi, Orta Asya Kaynak ve Buluntularına Göre, Ankara: TTK Yayınları.
• Saka, Ülkü (2011), Türklerde Silah ve Teçhizat (Başlangıçtan XIV.Yüzyıla Kadar), Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Selekler, Macit (2011), Yarım Asrın Arkasından Antalya’da Kemer, Melli, İbradı ve Serik, (Yayına Haz. Ali Yıldız-Resul Kaya), Antalya: Serik Belediyesi Yayınları.
• Sennett, R., (2009), Zanaatkâr, M. Pekdemir (çev.), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Şen, Serkan (2007), Orhun, Uygur ve Karahanlı Metinlerindeki Meslekler Bağlamında Eski Türk Kültürü, Doktora Tezi, Samsun: Ondokuzmayıs Üniversitesi.
• Şen, Serkan (2008), “Eski Türklerde Maden İşçiliğine Bir Bakış”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 5 (3), 162-172.
• Tez, Z. (1989), Madencilik ve Metalürji Tarihi, İstanbul: Kitapsaray Yayınları.
• Tezcan, Meryem (2007), Türkiye Demir Madenciliği ve Gelecekteki Durumun Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi.
• Türkmen, Fikret-Türker, Ferah (2014), “Geleneklerde ve İnançlarda Demir”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 14 (1), 1-8.