ÖBEKLERİ OLUŞTURAN SÖZCÜKLER ARASINDAKİ ANLAM İLİŞKİLERİ

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 11, 1 - 25, 17.12.2017

Hürriyet Gökdayı

Öz

Türkiye
Türkçesi üzerine yapılan sözdizimi araştırmaları gözden geçirildiğinde bu
alanda en çok çalışılan konulardan birisinin öbeklerin açıklanması olduğu
görülmektedir. Sözdizimi ile ilgili birçok kaynakta kelime grubu, sözcük grubu
veya belirtme grubu olarak
adlandırılan öbeklerin oluşumu, adlandırılması ve sınıflandırılması hususları
alan uzmanları tarafından uzun bir zamandan beri araştırılmaktadır. Bu
araştırmalar sonucunda öbeklerle ilgili kapsamlı bir bilgi birikimi ortaya
konmuştur. Kaynaklar, öbeklerle ilgili açıklamalarını anlam, biçim ve dizim
ölçütlerine dayandırmaktadır. Hemen hemen bütün kaynaklar, öbekleri tanımlarken
bu birimlerin yapı ve anlam yönünden bir
bütünlüğe sahip söz dizileri olduklarını belirtmektedir. Buna rağmen söz
dizimi kaynakları tarandığında öbekler hakkındaki açıklamaların büyük ölçüde
yapısal ve dizimsel özelliklere dayandırıldığı, anlam ölçütü üzerinde yeterince
durulmadığı ortaya çıkmaktadır. Bu yazıda, öbeklerin anlamsal niteliklerini
belirginleştirmek amacıyla onları oluşturan sözcükler arasındaki anlam
ilişkileri yeniden ele alınarak betimlenmeye çalışılacaktır. Bu amaçla
öncelikle yazının kavramsal çerçevesi oluşturulacak, ardından kaynakların
öbeklerde anlamla ilgili açıklamalarına yer verilecek, sonra da öbeklerin
oluşumunu sağlayan anlamsal özellikler belirlenip sınıflandırılarak
açıklanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türkçe, dilbilgisi, sözdizimi, öbek, anlam

Kaynakça

• AKBAYIR, Sıdık (2007) Cümle ve Metin Bilgisi, Ankara: PegemA Yayıncılık.
• ALYILMAZ, Semra (2015) “Türkçenin Sözdiziminde Seslenmeler ve Seslenme Öbekleri”, AÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 54, 31-50.
• AKTAN, Bilal (2016) Türkiye Türkçesinin Söz Dizmi, 2. bs. Konya: Eğitim.
• ALTUN, Mustafa (2011) Türkçede Kelime Grupları Çözümlemeleri. İstanbul: MVT
• ATABAY, Neşe; KUTLUK, İbrahim ve ÖZEL, Sevgi (1983) Sözcük Türleri. Ankara: TDK.
• BANGUOĞLU, Tahsin (1990) Türkçenin Grameri, 3. baskı, Ankara: TDK
• BASKAKOV, A. N. (2011) Çağdaş Türkçede Kelime Grupları (Çev. Oktay Selim KARACA. İstanbul: Kesit.
• BESEREK, Ahmet (1991) Türkçede Cümle Yapısı, İstanbul: MEB
• BENZER, Ahmet (2012) “Belirtili Ad tamlamalarının Anlamları”, Türkbilig, 24, 33-40.
• CEMİLOĞLU, İsmet (2001) Dede Korkut Hikâyeleri Üzerinde Söz Dizimi Bakımından Bir İnceleme, Ankara: TDK
• DAŞDEMİR, Muharrem (2015) Türkçenin Yapısal-İşlevsel Söz Dizimi. Erzurum: Fenomen Yayınları.
• DELİCE, H. İbrahim (2003) Türkçe Sözdizimi, İstanbul: Kitabevi.
• DEMİR, Celal (2007) “Türkiye Türkçesi Gramerlerinde İsim Tamlaması Sorunu ve Bir Tasnif Denemesi”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 7, 1, 27-54.
• DURUKAN, Erhan (2010) “Türkiye Türkçesinde Sözcük grupları ve Öğretimi Üzerine”, AÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 43, 145-166.
• ERDEM, Mevlüt ve SARI, Mustafa (2010) “Sözcük Türlerinin Sözcük Öbekleriyle İlişkisi”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 5, 4, 321-335.
• ERGİN, Muharrem (1989) Türk Dil Bilgisi, 18. baskı, İstanbul: Bayrak Basım, Yayım, Tanıtım.
• ERKMAN-AKERSON, Fatma (2000) Dile Genel Bir Bakış. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• ERKMAN-AKERSON, Fatma ve OZİL, S. N. Şeyda (2015) Türkçede Niteleme Sıfat işlevli Yan Tümceler. Ankara:TDK
• ERKUL, Rasih (2007) Cümle ve Metin Bilgisi, Ankara: Anı.
• ERTANE BAYDAR, Arzu Sema ve BAYDAR, Turgut (2001) “Türkiye Türkçesinde Kelime Grupları”, AÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 16, 27-46.
• GÖKDAYI, Hürriyet (2010) “Türkiye Türkçesinde Öbekler”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 5, 3, 1297-1319.
• GÜVEN, Mine (2015) “Türkçede Kendi Zamiri ve Kendi Zamiri İle Oluşmuş Kelime Öbeklerinin Kuruluş Biçimi”, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8, 4, 341-356.
• HATİPOĞLU, Vecihe (1982) Türkçenin Sözdizimi, 2. baskı, Ankara: DTCF Yayınları.
• HATİPOĞLU, Vecihe (1964) Kelime Grupları ve Kuralları, TDAY-Belleten 1963, 203-244.
• İMER, Kamile; KOCAMAN, Ahmet ve ÖZSOY, A. Sumru (2011) Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• KAHRAMAN, Tahir (2012) “Türkçedeki Belirtme Öbeklerinin Türleri ve Bunların Adlandırılması”, The Journal of Academic Social Science Studies, 5, 2, 173-181.
• KARAAĞAÇ, Günay (2009) Türkçenin Söz Dizimi, İstanbul: Kesit.
• KARADEMİR, Fevzi (2013) Türkiye Türkçesine İyelik Olgusu. İstanbul: Kesit.
• KARAHAN, Leyla (1999) Türkçede Söz Dizimi, 6. baskı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KARAÖRS, Metin (2004) Cümle Bilgisinde İsimlendirme, Sınıflandırma ve Tahlil Metotlarının Birliği, Türk Gramerinin Sorunları I içinde, Ankara: TDK, 21-30.
• KERİMOĞLU, Caner (2006). “Türkçe Dil Bilgisi Öğretiminde Söz Dizimi ile İlgili Kabuller Üzerine I (Kelime Grupları)” Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 20 : 106-118.
• KERİMOĞLU, Caner (2011). “Takısız Ad Tamlaması Tartışması ve Tür-Öbek İlişkisi”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 6, 1, 1442-1456.
• KERİMOĞLU, Caner (2016) Dilbilgisi Yazımı ve Öğretimi. Ankara: PegemA Yayıncılık.
• KOÇ, Nurettin (2001) “Kelime Grubu Üzerine”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 598, 491-497.
• ÖZKAN, Abdurrahman (2004) “Türkiye Türkçesinde Kısaltma Grupları”, Arayışlar İnsan Bilimleri Araştırmaları, 6, 11, 144-127.
• ÖZKAN, Abdurrahman; TOKER, Mustafa ve AŞÇI, Ufuk Deniz (2016) Türkiye Türkçesi Söz Dizimi. Konya: Palet
• ÖZKAN, Mustafa ve SEVİNÇLİ, Veysi (2008) Türkiye Türkçesi Söz Dizimi, İstanbul: 3F Yayınevi.
• ŞİMŞEK, Rasim (1987) Örneklerle Türkçe Sözdizimi, Trabzon: Kuzey Gazetecilik, Matbaacılık.
• TOKYÜREK, Hacer ve PEKACAR, Çetin (2014) “Eski Türkçeden Günümüze Eksiz Ad Tamlaması Meselesi”, Dil Araştırmaları, 15, 9-38.
• UĞUR, Nizamettin (2003) Anlambilim Sözcüğün Anlam Açılımı. İstanbul: Doruk.
• USTA, Halil İbrahim (2000) Türkiye Türkçesinde Kelime Grupları İle İlgili Bir Sınıflandırma, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 579, 209-216.
• USTA, Halil İbrahim (2007) “Kelime Gruplarını Nasıl tasnif Edelim?”, Uluslararası Türk Kültürü ve Edebiyatı Kongresi 27-28 Ağustos 2007, Türkçenin Söz Dizimi ve Üslup Arayışları Bildiriler c1, ed. Hayati Develi, İstanbul: Kültür Üniversitesi, 2009, 413-421.
• UZUN, N. Engin (2000) Anaçizgileriyle Evrensel Dilbilgisi ve Türkçe. İstanbul: Multilingual.
• UZUN, N. Engin ve AYDIN, Özgür (2006) Sözdizim, Dilbilim Temel Kavramlar Sorunlar Tartışmalar içinde, ed. Ahmet Kocaman, Ankara: Dil Derneği, 63-76.
• VARDAR, Berke (1998) Dilbilgisi ve Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: ABC Kitabevi.
• YAMAN, Ertuğrul (2000) Türkiye Türkçesi ve Özbek Türkçesinin Söz Dizimi Bakımından Karşılaştırılması. Ankara: TDK
• YILMAZ, Engin (2004) Türkiye Türkçesinde Niteleme Sıfatları. İstanbul: Değişim Yayınları.