İRAN ESEDABAD’I: ALAN ARAŞTIRMASINA DAYALI ETNİK DURUM

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 11, 77 - 102, 17.12.2017

Abdulkadir Atıcı

Öz

Günümüz
İran’ında yaşayan Türklerin nüfusları ve yaşadıkları bölgeler oldukça önemli
bir konudur. Bu konu hakkında farklı zamanlarda ve farklı araştırmacılar
tarafından çeşitli rakamlar ve bilgiler zikredilmiştir. Biz de bu çalışmamızda
İran’ın Hemedan eyaletinin Esedabad ili özelinde başta Türkler olmak üzere
etnik gruplar ve nüfusları hakkında alan araştırmasına dayalı istatistiki
bilgiler aktaracağız. Çalışmanın başında İran’da yaşayan Türkler üç gruba
ayrılmıştır. Bunlardan birincisi Türklerin yoğun olarak yaşadığı ve büyük kitle
olarak ifade ettiğimiz Güney Azerbaycan bölgesi (Urmiye, Tebriz, Erdebil,
Zencan, Kazvin, Hemedan gibi), ikincisi büyük kitleden uzakta olan bölgeler
(kuzeydoğuda Horasan ve Türkmen bölgeleri, güneyde Kaşkayların yaşadığı Fars
bölgesi, Kirmanşah eyaletinin en doğusundaki Sungur bölgesi gibi), üçüncüsü ise
büyük kitlenin bir parçası olmasına rağmen farklı etnik grupların etkisinin
başladığı temas bölgeleridir. İşte bu üçüncü grup kanaatimizce İran’daki
Türklerin günümüzdeki doğal sınırlarını göstermesi açısından son derece
önemlidir. Ayrıca farklı etnik grupların kesişme noktası olması bakımından
etkileşimin en yoğun olduğu bölgeler de yine bu temas bölgeleridir. İşte bu
bakımdan İran’da alan araştırmaları dört bir koldan yapılırken özellikle bu
temas bölgeleri olarak adlandırabileceğimiz bölgelere ayrıcalık ve öncelik
tanınmalıdır, diye düşünmekteyiz.

Anahtar Kelimeler

İran, İran Türkleri, Hemedan, Esedabad, Etnik Yapı

Kaynakça

• AHUR, Ş., (2001), İran'da Yaşayan Kaşkay Türklerinin Sosyo-Kültürel Yapısı, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• ALBAYRAK, R., (2013), Türklerin İranı -Yakın Gelecek- , Ankara: Berikan Yayınevi.
• ATICI, A., (2013a), "İran'da Yaşayan Bir Türk Topluluğu: Sungurlar", Yeni Türkiye Yayınları, Türk Dünyası Özel Sayısı II(54), 2228-2235.
• ATICI, A., (2013b), "Sungur Türkleri ve Dİlleri", Tehlikedeki Diller Dergisi/Journal of Endangered Languages TDD/JofEL, 214-233.
• ATICI, A., (2013c), "Sungur Türkçesinin Sayı Sistemi Üzerine", Türkbilig, 39-54.
• ATICI, A., (2013d), "Sungur Türkçesi Atasözü Örnekleri", Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, XIII(2), 143-166.
• ATICI, A., (2015), Sungur Türkçesi, Konya: Eğitim Yayınevi.
• ATICI, A., (2016), "Sungur Türkleri ve Türkçesi", Tehlikedeki Türk Dilleri II B, C. 3, Ankara-Astana: Uluslararası Türk Akademisi, 189-212.
• ATTAR, A., (2006), İran'ın Etnik Yapısı, Ankara: Divan Yayıncılık.
• BALA, M., (1977), "Hamse", İslam Ansiklopedisi, İstanbul: MEB Yayınları.
• B. A. GÖKDAĞ - T. DOĞAN, (2016), İran'da Türkler ve Türkçe, Ankara: Akçağ Yayınları.
• BLAGA, R., (1997), İran Halkları El Kitabı, Yeni Zamanlar Dağıtım.
• BOSNALI, S., (2007), İran Azerbaycan Türkçesi (Toplumdilbilimsel Bir İnceleme), İstanbul: Kebikeç.
• BOSNALI, S., (2009), "İran Halacistan Bölgesinin Etnik-dilsel Yapısı ve Halaç Türkçesi", Uluslararası Türklük Bilgisi Sempozyumu, Bildiriler I, Erzurum.
• BOSNALI, S., (2010), "Halaççanın Yitim ve Değişim Sürecine Tasarlama Kipleri Açısından Bir Bakış", Bilig(53 Bahar).
• BOSNALI, S., (2012), "Dil Edimi Açısından Halaççanın Konumu", Karadeniz Araştırmaları.
• BOZKURT, F., (1975), Untersuchungen zum Bojnurd- Dialekt des Chorasan türkischen, Göttingen.
• BULUT, C., (2002), "Bayadistan (İran)’daki Türk Kavimleri", Türkler, C. 20, Ankara: 679-692.
• BULUT, C., (2005), "Iranian Influences in Sonqor Turkic", Linguistic Convergence and Areal Diffusion, London and New York: RoutledgeCurzon, 241-269.
• CEMRASİ, A. A., (2007), Qarşu Baluqqa Selam, Tahran: Endişey-i Nov Yayınları.
• CEMRASİ, A. A., (2013), Tülkü Matalı, Tahran: Neşr-i Tekdireht.
• CEMRASİ, A. A., (2015), Gül Senüber Destanı, Tahran: Neşr-i Tekdireht.
• ÇEHREGANİ, M. A., (2002), "Hedefimiz Milli Kültürümüze Sahip Çıkmak", 2023(14).
• ÇELİK, M., (1997), Kaşgay Türkçesi (Giriş, İnceleme, Metinler, Sözlük), Malatya: Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• ÇELİK, M., (2014), Kaşkay Türkçesi Metinleri, Ankara: Gece Kitaplığı Yayınları.
• DEVECİ, A., (2009), "İran Türkmenleri: Türkmemsahra", Ortadoğu Analiz, 1(10).
• DOERFER, G., (1969), "İran'daki Türk Dilleri", TDAY-Belleten, 1-11.
• DOERFER, G., (1977), "Das Sonqor-Türkische (Ein Vorlaufiger Bericht)", Studia Orientalia(47), 43-56.
• DOERFER, G., (1978), "Das Chorasantürkische", TDAY-Belleten, 127-204.
• DOERFER, G., (1987), "İran'da Türkler", Türk Dili, 242-251.
• DOERFER, G., (1987), Lexik und Sprachgeographie des Chaladsch, Wiesbaden: OttoHarrassowitz.
• DOERFER, G., (1988), Grammatik des Chaladsch, Wiesbaden: German Edition.
• DOERFER, G., (1992), "İran'daki Türk Dilleri Üzerine Göttingen'de Yapılan Araştırmalar Üzerine", Türk Dili(489), 264-267.
• DOERFER, G., (1997), Khalaj Materials, Bloomıngton: İndiana University.
• DOERFER, G., (1999), "İran’daki Türk Dil ve Lehçeleri ile Bunların Hayatta Kalma Şansı", 3. Uluslar Arası Türk Dil Kurultayı 1996, Ankara: 303-310.
• DOERFER, G., (2005), "Khalaj", Encyclopadedic Ethnography of Middle East and Central Asia I, New Delhi: Global Publishing House, 429-431.
• DOĞAN, T., (2016), Genşeng Ginle, Ankara: Akçağ Yayınları.
• DOĞAN, T., (2017), Horasan Türkçesi Metinleri, Konya: Palet Yayınları.
• DOLATKHAN, S., (2010), "The Kashkay People, Past and Present", Bilig(53), 103-114.
• ERENOĞLU, D., (2011), "Kaşkay Türklerinde Sosyal Tabakalaşma", Turkish Studies(6/4).
• G. DOERFER - S. TEZCAN, (1980), Wörterbuch des Chaladsh: (Dialekt von Charrab), Budapest: Akademiai Kiado.
• G. DOERFER - S. TEZCAN, (1994), Folklore-Texte der Chaladsch, Wiesbaden: Harrassowitz.
• G. DOERFER - W. HESCHE, (1993), Chorasantürkisch: Wörterlisten, Kurzgrammatiken, Indices, Wiesbaden: Harrassowitz.
• G. DOERFER - W. HESCHE, (1998), Türkische Folklore Texte aus Chorasan, Wiesbaden.
• GÖKDAĞ, B. A., (2012), Halaç Türkçesi Metinleri (Qarşu Baluqqa Selam), Ankara: Vizyon Yayınları.
• GÜLDİKEN, K., (1998), "İran'da Yaşayan 33 Milyon Türkü Düşününüz", Azerbaycan(322).
• GÜLSEVİN, G., (1992), "Türk Dilinde Bir Kelime Başı Ünsüzü Üzerine", TDAY-Belleten 1987, 173-200.
• GÜLSEVİN, G., (1994), "Göktürk Anıtları İle Yaşayan Üç Lehçemizin (Halaç, Çuvaş ve Saha/Yakut) Tarihi İlgi Düzeni", TDAY-Belleten-1990, 55-64.
• GÜLSEVİN, G., (2003), "Türkiye Türkçesi Ağızlarında h- Sesi Üzerine", TDAY-Belleten 2001, Ankara.
• GÜLSEVİN, G., (2008), "Kaşgarlı Mahmud'un Verdiği Bilgilere Göre Arguca Eski Halaçça Olabilir mi?", Doğumunun 1000. Yılı Dolayısıyla Uluslararası Kaşgarlı Mahmud Sempozyumu, Rize, 286-294.
• GÜN, F., (2016), Hemedanlı Aşık Heyder ve Hikaye Repertuarı Üzerine Bir İnceleme, Kırklareli: Kırklareli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• HEYET, C., (1988), Seyridar Tarih-e Zeban ve Lahjaha-ye Torki, Tahran: Neşr-i Nov.
• HEYET, C., (1999), "Türklerin Tarih ve Ferhengine Bir Bakış", Varlık(111-4).
• HEYET, C., (2002), "Sungur Türkleri", Türkler Ansiklopedisi, C. 20, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 675-678.
• HEYET, C., (2005), "İran'da Türk Kültürünün Durumu", Varlık(133-2).
• HEYET, C., (2008), Türk Dilinin ve Lehçelerinin Tarihi Seyri, Ankara: TDK Yayınları.
• KAFKASYALI, A., (2010), İran Türkleri, İstanbul: Bilgeoğuz Yayınları.
• KAFKASYALI, A., (2011), İran Coğrafyasında Türkler, İstanbul: Bilgeoğuz.
• KIRAL, F., (2000a), "Reflections on miş in Khalaj", Evidentials, Turkic, Iranian and neighbouring languages, 89-101.
• KIRAL, F., (2000b), "Copied Relative Construction in Khalaj", Studies on Turkish and Turkic Languages, Wiesbaden: Harrassowitz.
• KIRAL, F., (2006), "Weiteres zum Imperativ im Chaladsch", Ural-Altaische Jahrbücher, 183-198.
• KİYANİ, M., (2005), Qaşqaylar (Tarixi-etnoqrafik tedqiqat), Bakü: Azerbaycan Milli İlimler Akademiyası Arxeologiya ve Etnoqrafiya İnstitutu, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• KÖPRÜLÜ, M. F., (2006), Tarih Araştırmaları I. Ankara: Akçağ Yayınları.
• MA'ZUN. (2016), Şiirler, Ankara: TDK Yayınları.
• MINORSKY, V., (1950), "Halaç Türk Diyalekti", TDED, 4(1-2), 83-106.
• MİNORSKY, V., (1970), "Sungur", İslam Ansiklopedisi, C. 11, İstanbul: MEB Yayınları.
• ÖLMEZ, M., (1995), "Türk Halkları ve Dilleri 2: Halaçlar ve Halaçça", Çağdaş Türk Dili.
• ÖZKAN, N., (2007), Türk Dilinin Yurtları, Ankara: Akçağ Yayınları.
• PEHLİVAN, G., (2011), Hemedan Bölgesi Bahar Ağzı, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• SARAY, M., (1997), "İran Türkleri", (16).
• SARAY, M., (1999), Türk-İran İlişkileri, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• SARRAFİ, A. R., (1999), "İran Türklerinin Dili ve Fokloru", Varlık(114-3).
• SARRAFİ, A. R., (2005), "İran'da Türklerin Coğrafya ve Ahali Sayısı", Dilmaç(2).
• SOHRABİABAD, H., (2016), Hemedan (İran) Türk Dönemi Yapılarındaki İnşa, Usta ve Onarım Kitabeleri, Ankara: Gece Kitaplığı.
• TAŞ, G., (2017), İran'ın Ulusal Bütünlüğü ve Güney Azerbaycan Sorunu, Ankara: Binyıl Yayınevi.
• TEZCAN, S., (1999), "Halaççanın Önemi ve Halaçça Araştırmalarının Sürdürülmesi Gerekliliği", Issues in Turkic Languages description and language Contact, 203-212.
• TULU, S., (1989), Chorasantürkische Materialien aus Kalat bei Esfarayen, Berlin.
• TULU, S., (1992), "Horasan Türkçesinde İki Hikaye", TDAY-Belleten.
• TULU, S., (2005), Horasandan Masallar ve Halk Hikâyeleri, Ankara: Ürün Yayınları.
• TULU, S., (2009a), Horasan Türklerinden Folklor Derlemeleri (Bocnurd Ağzı), Konya: Kömen Yayınları.
• TULU, S., (2009b), Horasan Türklerinden Masallar ve Halk Hikayeleri, Konya: Kömen Yayınları.
• TULU, S., (2009c), Şehzade Kerem ile Aslı Han (Horasan Türkçesi Varyantı), Konya: Kömen.
• VÖRÖS, G., (2002), "Halaç Dilinde Oğuzca Unsurlar". Türkler, C. 3, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 666-670.
• ZİYAYEVA, Z., (2006), "Horasan Ağızları", Journal of Qafqaz Üniversity(1).
• MAİ: مرکز آمار ایران Merkez-i Âmâr-ı İran “İran İstatistik Kurumu”, https://www.amar.org.ir/