ANTAKYALI KÂSIM ŞEYBÂNÎ HAYATI, SANATI VE ESERLERİ

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 11, 103 - 126, 17.12.2017

Bünyamin Taş

Öz

Eski adı
Bakras olan bugünkü Antakya’nın Belen ilçesine bağlı Ötençay köyünde, 1440-1450
yılları arasında dünyaya geldiği tahmin edilen Kâsım Şeybânî, ilerleyen
yaşlarında Bursa’ya geldiği için Osmanlı dönemi biyografi kaynaklarında Bursalı
veya kabrinin bulunduğu İnegöl’e nispeten İnegöllü olarak anılmıştır. Aynı
kaynaklarda Kâsım Şeybânî’nin Halvetî şeyhi Yiğitbaşı Ahmed Şemseddin
Marmaravî’nin halifesi İzzeddin Ali el-Karamanî’den hilafet aldığı ve bir
Halvetî şeyhi olduğu yazılmıştır. Yakın zamanda yayımlanan çalışmalarda da bu
bilgi tekrar edilmiştir. Ancak Kâsım Şeybânî kendi eseri Cevâhirü’l-Ahbâr’da
memleketini, kabilesini, tarikatını ve mezhebini açıkça belirtmiştir. Buna göre
Kâsım Şeybânî’nin memleketi Antakya’nın Bakras nahiyesi, babasının adı Şeyh
İsa, dedesinin adı İdris, büyük dedesinin adı Halil, kabilesinin adı Şeybânî,
tarikatı Vefâiyye ve mezhebi de Hanefiyye’dir. Kaynaklarda bir Halvetî şeyhi
olarak geçmesi, aynı dönemde yaşayan Kâsım-ı Lârendî ile karıştırılmasından
ötürüdür. Kâsım Şeybânî’ye noktacılık mesleğinin atfedilmesi ile 941/1534
yılında öldüğü bilgileri de yine isim müşterekliğinden doğan karışıklığın
eseridir. Osmanlı dönemi biyografi kaynaklarında Kâsım Şeybânî’nin yalnızca Cevâhirü’l-Ahbâr
adlı mev’ıza eseri anılmıştır. Aynı şekilde yakın zamanda yapılan akademik
yayınlarda da tek eseri olduğundan söz edilmiştir. Ancak Kâsım Şeybânî’nin Nasîhatnâme
adında manzum mensur karışık başka bir eserinin daha olduğu tespit edilmiştir.
Bu çalışmada tespit edilen yeni eser, bilgi ve belgeler ışığında Kâsım
Şeybânî’nin biyografisindeki karmaşanın giderilmesi, eserlerinin tanıtımı ve
edebî kişiliğinin tespiti amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Antakyalı Kâsım Şeybânî, Cevâhirü’l-Ahbâr, Nasîhatnâme

Kaynakça

• Ahmed Bâdî Efendi. (2014). Riyâz-ı Belde-i Edirne (Cilt 1/1). (N. Adıgüzel, & R. Gündoğdu, Dü) Edirne: Trakya Üniversitesi.
• AKAKUŞ, Recep. (2011). Tarihsel Kimliği Açısından İnegöl ve Noktacı Kasım Efendi. İstanbul: Sahhaflar Kitap Sarayı.
• Baldırzade Selîsî Şeyh Mehmed. (2000). Ravza-i Evliya. (M. Hızlı, & M. Yurtsever, Dü) Bursa: Arasta Yayınları.
• Bursalı Mehmed Tahir. (1333/1915). Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Matbaa-i Amire.
• CEYHAN, Semih. (2015). Halvetiyye. Türkiye'de Tarikatlar: Tarih ve Kültür (s. 693-778). içinde İstanbul: İSAM.
• Dâhiliye Vekâleti. (1928). Son Teşkilat-ı Mülkiyede Köylerimizin Adları. İstanbul: Hilal Matbaası.
• EMECEN, Feridun. M. (2012). Fetih ve Kıyamet 1453. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Enfî Hasan Hulûs Halvetî. (2016). Tezkiretü'l-Müteahhirîn. (M. Tatçı, & M. Yıldız, Dü) İstanbul: H Hayınları.
• Fındıklılı İsmet Efendi. (1989). Tekmiletü'ş-Şakaik fî Hakkı Ehli'l-Hakaik. (A. Özcan, Dü.) İstanbul: Çağrı Yayınları.
• HALAÇOĞLU, Yusuf. (1991). Bağras. İslam Ansiklopedisi (Cilt 4, s. 450-51). içinde İstanbul: TDV.
• Hocazade Ahmed Hilmi. (1327/1909). Ziyâret-i Evliyâ. İstanbul: Necm-i İstikbal Matbaası.
• Hüseyin Vassaf. (1925). Sefîne-i Evliyâ-i Ebrâr (Cilt IV). İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi Yazma Bağışlar, No: 2308.
• Kâsım b. Îsâ b. İdris b. Halîl Antakî. (1040/1631). Cevâhirü'l-Ahbâr. Milli Kütüphane-Ankara, Arşiv No: 06 Mil Yz B 887.
• Kâsım b. Îsâ b. İdris b. Halîl Antakî. (1092/1681). Cevâhirü'l-Ahbâr. Süleymaniye Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi, No: 6434.
• Kâsım b. Îsâ b. İdris b. Halîl Antakî. (1113/1702). Cevâhirü'l-Ahbâr. Nuruosmaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Arşiv No: 34 Nk 2357.
• Kâsım b. Îsâ b. İdris b. Halîl Antakî. (1173/1760). Cevâhirü'l-Ahbâr. Süleymaniye Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi, No: 6435.
• Kâsım b. Îsâ b. İdris b. Halîl Antakî. (1208/1793). Cevâhirü'l-Ahbâr. İnegöl Kent Müzesi.
• Kâsım b. Îsâ b. İdris b. Halîl Antakî. (1246/1830). Cevâhirü'l-Ahbâr. Milli Kütüphane-Ankara, Arşiv No: 06 Mil Yz B 971.
• Kâsım b. Îsâ b. İdris b. Halîl Antakî. (1256/1840). Cevâhirü'l-Ahbâr. İnegöl Kent Müzesi.
• Kâsım b. Îsâ b. İdris b. Halîl Antakî. (1259/1843). Cevâhirü'l-Ahbâr. Milli Kütüphane-Ankara, Arşiv No: 06 Mil Yz B 1026.
• Kâsım b. Îsâ b. İdris b. Halîl Antakî. (975/1567). Cevâhirü'l-Ahbâr. Türk Dil Kurumu Kütüphanesi Türkçe Yazmaları, Arşiv No: Yz. B 7.
• Kâsım b. Îsâ b. İdris b. Halîl Antakî. (997/1588). Nasîhatnâme. Milli Kütüphane-Ankara, Arşiv No: 06 Mil Yz A 1912.
• Kâsım b. Îsâ b. İdris b. Halîl Antakî. (tarih yok). Cevâhirü'l-Ahbâr. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, İzmir, No: 409.
• KAYICI, Halûk. (2013). Sâlnâmelere Göre İdari Sosyal ve Ekonomik Yapısıyla Edirne Sancağı. İstanbul: Defter Kültür ve Turizm Hizm. Nev'îzâde Atâ'î. (1268/1852). Zeyl-i Şakâyık. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• ÖCALAN, Hasan Basri. (2017). İnegöl’de Medfûn Şeyh Kâsım Efendi ve Cevâhirü’l-Ahbâr adlı Eseri. Uluslararası İnegöl Tarihi Ve Kültürü Sempozyumu (s. 608-623). İstanbul: İhlas Gazetecilik A.Ş.
• ÖZKILINÇ, Ahmet. vd. (1999). 998 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Diyâr-i Bekr ve 'Arab ve Zü'l-kâdiriyye Defteri (937/1530) II. Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
• ÖZKILINÇ, Ahmet. vd. (2010). 397 Numaralı Haleb Livâsı Mufassal Tahrîr Defteri ( 943 / 1536 ) I. Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
• PAKALIN, Mehmet Zeki. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü (Cilt 2). İstanbul: MEB.
• SALAN, Erkan. (2017, Ocak). Eski Anadolu Türkçesinde Aruz Vezni ve Uyağın Zarf-fiil Eklerine Etkisi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi(26), 90-113.
• Sarı Abdullah Efendi. (1288/1871). Semerâtü'l-Fu'âd. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• SEZEN, Tahir. (2006). Osmanlı Yer Adları. Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
• Şemseddin Sami. (1306/1889). Kâmûsu'l-A'lâm. İstanbul: Mihran Matbaası.
• ŞİMŞEK, Selami. (2008). Osmanlı'nın İkinci Başkenti Edirne'de Tasavvuf Kültürü. İstanbul: Buhara Yayınları.
• TATAROĞLU, Abdullah. (2008). Kâsım Efendi ve Cevâhirü'l-Ahbâr. Bursa: Özcan Ofset.
• TATAROĞLU, Abdullah. (2017). Kasım Efendi’nin “Cevahirü’l-Ahbar” Adlı Eserinde Din Ve Tasavvuf. Uluslararası İnegöl Tarihi Ve Kültürü Sempozyumu (s. 674-682). İstanbul: İhlas Gazetecilik A.Ş.
• Arşiv Belgeleri
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA), Fon: İE.EV, Dosya: 32, Gömlek: 3676, Tarih: 20/05/1112.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA), Fon: AE.SMST.II., Dosya: 37, Gömlek: 3603, Tarih: 29/12/1112.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA), Fon: AE.SAMD.III, Dosya: 111, Gömlek: 10936, Tarih: 05/05/1125.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA), Fon: AE.SAMD.III, Dosya: 105, Gömlek: 10432, Tarih: 26/02/1127.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA), Fon: AE.SMHD.I., Dosya: 253, Gömlek: 20668, Tarih: 17/03/1159.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA), Fon: AE.SMHD.I., Dosya: 33, Gömlek: 1944, Tarih: 09/05/1168.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA), Fon: AE.SOSM.III., Dosya: 25, Gömlek: 1756, Tarih: 29/12/1170.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA), Fon: C.EV., Dosya: 4, Gömlek: 176, Tarih: 23/01/1176.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA), Fon: AE.SABH.I., Dosya: 327, Gömlek: 22304, Tarih: 23/11/1192.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA), Fon: C.EV., Dosya: 32, Gömlek: 1569, Tarih: 02/08/1207.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA), Fon: C.EV./ Dosya: 470, Gömlek: 23778, Tarih: 29/11/1214.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA), Fon: C.EV., Dosya: 25, Gömlek: 1236, Tarih: 28/04/1253.