TÜRKMENCE-TÜRKÇE SÖZLÜK’TE YER ALAN SÖZCÜKLERE GÖRE TÜRKMEN TÜRKÇESİNDE DUDAK UYUMU

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 11, 382 - 407, 17.12.2017

Semra Akgül

Öz

Türk
dilinin Güney- Batı grubunda ve bu grubun da doğu kolunda yer alan Türkmen
Türkçesi, çağdaş Oğuz şivelerinden olup Oğuz Türkçesinin karakteristik
özellikleriyle birlikte, Doğu Türkçesinden de bazı özellikler barındırır. Batı
grubu yazı dilleri arasında yer alan Türkmen Türkçesinde dudak uyumunun
incelendiği bu yazıda Türkmence-Türkçe Sözlük’te yer alan madde başı sözcükler
taranmıştır. Giriş kısmında Türkmen Türkçesine dair kısa bilgiler verilmiş; bu
şivedeki dudak uyumu, ait olduğu Batı grubu yazı dilindeki diğer şivelerle
kıyaslanarak ele alınmıştır. Türkmen Türkçesinde dudak uyumunu zayıflatan
sebepler Giriş kısmında sıralanmış; bu sebeplerin örneği olabilecek sözcükler
taranan sözlükten verilmiştir. Türkmence-Türkçe Sözlük’te
yer alan sözcükler “Yabancı kökenli olanlar” ve “Türkçe kökenli olanlar” olmak
üzere iki gruba ayrılarak, dudak uyumu bakımından incelenmiştir. Tarama
sonucunda ortaya çıkan sözcüklerin uyum dışında kalma sebepleri irdelenmiştir.
Sonuç kısmında elde edilen veriler ışığında Türkmen Türkçesinde dudak uyumuna
aykırı olan sözcüklerin sözlüğün geneline oranı verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

dudak uyumu, Türkmen Türkçesi, Batı grubu yazı dilleri, Türkmence Türkçe Sözlük, ses uyumları

Kaynakça

• Altayev, S.; Açılova, G.; Gücükov, S., Türkmen Dilinin Frazeologik Sözlügi, Ilım Neşiryaatı, Aşgabat, 1976.
• Altınel, Esin, Türkmence-Türkçe Sözlük’e Göre Türkmen Türkçesinde Kelime Yapımı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Niğde Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde, 2003.
• Annanurov, A., Türkmen Dilinin Gusgaça Dialektologik Sözlügi, Ilım Neşiryaatı, Aşgabat, 1977.
• Azmun, Yusuf, Ana Çizgileriyle Türkmence Dilbilgisi, I. Cilt (Ses Bilgisi), Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara, 1983.
• Baskakov, N. A.; Garriyev, B. A.; Hamzayev, M. Y., Turkmensko-Russkiy Slovar/ Türkmence- Rusça Sözlük, Türkmenistan Ilımlar Akademiyası Mağtımgulı Dil ve Edebiyat İnstitutı, Moskova, 1968.
• Çarıyarov, B., Türkmen Dilinin Orfoepik Sözlügi, Ilım Neşiryaatı, Aşgabat, 1978.
• Çeneli, İlhan, Türkmen Türkçesi Sözlüğü, TDAY- Belleten, 1982-1983, s. 29-84, Ankara, 1986.
• Doğan, L., “Türkmen Türkçesinin Fonetik ve Morfolojik Özellikleri Üzerine I”, Türk Lehçeleri ve Edebiyatı Dergisi 5, s. 65-75, Ankara, 1996.
• Ercilasun, Ahmet B. editörlüğünde, Türk Lehçeleri Grameri, Akçağ Yayınları, Ankara, 2012.
• Gökçür, Engin, “Türkmen Türkçesi İle Türkiye Türkçesi Ağızlarındaki Ortak Söz Varlığı Üzerine”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 8, S. 36, s. 135-155.
• Hamzayev, M., Türkmen Dilinin Sözlügi, Türkmenistan Ilımlar Akademiyası Dil Bilimi İnstitutı, Aşgabat, 1962.
• Kara, Mehmet, Türkmen Türkçesi Grameri, Gazi Kitabevi, Ankara, 2005.
• “Türkmen Türkçesinde Ünlü Uyumları”, Türk Lehçeleri ve Edebiyatı Dergisi, S. 19, s. 44-50, Haziran, 1998.
• Nepesova, R.; Nazarov, O.; Göklenov, J.; (çev. Suzan Tokatlı), “Türkmen Türkçesi”, The Studies in Languages, Ashgabad, s. 7- 29, RUH, 1998.
• Sağlık, Gürcü Selcan, Türkiye ve Türkmen Türkçelerinin Karşılaştırmalı Ses Bilgisi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2001.
• Saray, Mehmet, Türkmen Tarihi, Yeni Türk Cumhuriyetleri Serisi, İstanbul, 1993.
• Tekin, Talat; Ölmez, Mehmet; Ceylan, Emine; Ölmez, Zuhal; Eker, Süer; Türkmence-Türkçe Sözlük, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 18, Simurg Yay. 1995