ESKİ TÜRK YAZITLARINDAKİ ANÇA’NIN TÜRKİYE TÜRKÇESİNE AKTARIMI ÜZERİNE BAZI DİKKATLER

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 11, 408 - 419, 17.12.2017

Erdem Uçar

Öz

Eski Türk yazıtları hakkındaki
çalışmalar hızla devam etmektedir. Yeni yapılacak araştırmalarda, yazıtlara
yaklaşımın artık daha ayrıntılı olması beklenmektedir. Yazıtların Türkiye
Türkçesine aktarımı konusunda hâlâ sorunlar bulunmaktadır. Cümlelerin doğru
anlaşılması için her kelime üzerinde ayrıntılı çalışmalar yapılmalıdır. Bu
düşünceden hareketle, şimdiye değin Türkçe olarak yayımlanan neşirlerinde ança’nın anlamlandırılışı üzerinde
durmaya karar verilmiştir. Bugüne kadar Türkiye’deki neşirlerde ança’nın ‘öyle’ anlamı dışındaki başka
anlamı kaydedilmemiştir. Uygurcadaki kullanımı da dikkate alarak, ança’nın yazıtlarda üç farklı işlev ve
anlamda olduğu tahmin edilmektedir: 1. Cümlede ança yüklemin önünde ‘şöyle, böyle’ anlamıyla zarf olarak
kullanılmıştır. 2. Cümlede ‘çok, fazla, pek çok, çokça, fazlaca, güçlüce’
anlamlarıyla zarf olarak kullanılmıştır. 3. Cümlede ‘çok, fazla, pek çok’
anlamıyla sıfat olarak kullanılmıştır. Üç büyük yazıtta ança’nın Türkiye Türkçesine aktarımı hakkında farklı bir yaklaşım ortaya
konmaya çalışılmıştır. Eski Türk yazıtlarının Türkçe neşirlerinde ança’nın ‘şöyle, böyle’ anlamı yanında
‘çok, fazla, pek çok, onca, çokça, fazlaca, güçlüce, sağlamca’ gibi
anlamlarının da olduğunun hesaba katılması gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Türkçesine aktarım, Köl Tigin yazıtı, Bilge Kagan yazıtı, Tońukuk yazıtı, ança

Kaynakça

• AYDIN, E. (2017). Orhon Yazıtları (Köl Tegin, Bilge Kağan, Tonyukuk, Ongi, Küli Çor), İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• BERTA, A. (2010). Sözlerimi İyi Dinleyin: Türk ve Uygur Runik Yazıtlarının Karşılaştırmalı Yayını, Çev.: E. YILMAZ, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• CLAUSON, Sir G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford: Oxford University Press.
• ÇAĞBAYIR, Y. (2007a). Orhun Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı, Ötüken Türkçe Sözlük, C. 1 (a-den), İstanbul: Ötüken.
• ÇAĞBAYIR, Y. (2007b). Orhun Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı, Ötüken Türkçe Sözlük, C. 4 (müt-tap), İstanbul: Ötüken.
• ERCİLASUN, A. B. (2016). Türk Kağanlığı ve Türk Bengü Taşları, İstanbul: Dergâh.
• ERDAL, M. (2004). A Grammar of Old Turkic, Leiden-Boston: E. J. Brill.
• ERGİN, M. (1970). Orhun Abideleri, Ankara: Milli Eğitim Kitapları.
• GABAIN, A. von (1950). “Die Pronomina im Alttürkischen”, Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, 100: 581-591.
• GABAIN, A. von (1988). Eski Türkçenin Grameri, Çev.: M. AKALIN, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• KOCASAVAŞ, Y. (2004). Türkçede Şahıs Zamirleri, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• KORKMAZ, Z. (1959). “Türk Dilinde +ça Eki ve Bu Ek ile Yapılan İsim Teşkilleri Üzerine Bir Deneme”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 17/1-2: 41-68.
• KOTWICZ, W. (1936). Les pronoms dans les langues altaïques, Kraków: Nakładem Polskiej Akademji Umiejetności.
• NADELYAYEV, V. M. vd. (1969). Drevnetyurkskiy Slovar’, Leningrad: Institut Yazıkoznaniya, Akademiya Nauk SSSR.
• ORKUN, H. N. (1936). Eski Türk Yazıtları I, İstanbul: Devlet Basımevi.
• ÖLMEZ, M. (2012). Moğolistan’daki Eski Türk Yazıtları, Orhon-Uygur Hanlığı Dönemi: Metin-Çeviri-Sözlük, Ankara: Bilge-Su Yayıncılık. RADLOFF, W. (1895). Die alttürkischen Inschriften der Mongolei, St. Petersburg: Buchdruckerei der kaiserlichen Akademie der Wissenschaften.
• RÖHRBORN, K. (2014). “Lehnsyntax und System-Konformität: vom iranischen Relativsatz zur türkischen Nachtrags-Phrase”, Vom Aramäischen zum Alttürkischen Fragen zur Übersetzung von manichäischen Texten, Vorträge des Göttinger Symposiums vom 29./30. September 2011, Herausgegeben von J. P. LAUT; K. RÖHRBORN, De Gruyter, Göttingen: 105-120.
• RÖHRBORN, K. (2015). Uigurisches Wörterbuch, Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasie, Neubearbeitung, II: Nomina-Pronomina-Partikeln, Teil 1: a-asvık, Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
• SCHÖNIG, C. (2013). Ker(g)äk, zur Biographie eines erfolgreichen Etymons, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• ŞİRİN, H. (2016). Eski Türk Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• TEKİN, T. (1988). Orhon Yazıtları, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• TEKİN, T. (1994). Tunyukuk Yazıtı, Ankara: Simurg.
• TEKİN, T. (2016). Orhon Türkçesi Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• TEMİR, A. (1956a). “Die Konjunktionen und Satzeinleitungen im Alt-Türkischen I”, Oriens, 9/1: 41-85.
• TEMİR, A. (1956b). “Die Konjunktionen und Satzeinleitungen im Alt-Türkischen II”, Oriens, 9/2: 233-280.
• THOMSEN, V. (2002). Orhon Yazıtları Araştırmaları: [1.] Orhon ve Yenisey Yazıtlarının Çözümü İlk Bildiri; [2.] V. Thomsen Tarafından Çözülmüş Orhon Yazıtları; [3.] Yenisey Yazıtlarındaki İyi Değerlendirilmemiş Bir Harf; [4.] Turcica, Çeviren ve Yayıma Haz. V. KÖKEN, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• TUNA, O. N. (1960). “Köktürk Yazıtlarında ‘Ölüm’ Kavramı ile İlgili Kelimeler ve ‘kergek bol-’ Deyiminin İzahı”, VIII. Türk Dil Kurultayında Okunan Bilimsel Bildiriler 1957, Türk Dil Kurumu, Ankara: 131-148.
• TUNA, O. N. (1995). “Ekin Ara İdi Oksuz Kök Türk Ança Olurur Ermiş (KT, D 2-3) İbaresi Üzerine”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1993: 77-81.
• Türkçe Sözlük (2011). 11. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• UZUN, L. S. (1995). Orhon Yazıtlarının Metindilbilimsel Yapısı, Ankara: Simurg Yayınları.