TUVA TÜRKÇESİNDE {+GIr(A)-} EKİ

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 11, 505 - 519, 17.12.2017

İlker Tosun

Öz

Dilin kökenine ilişkin pek çok
teori bulunmaktadır. Bu teoriler arasında “Bow-Vow Theory”, “Ding-Dong Theory”,
“Pooh-Pooh Theory” adı verilen yansımalara (onomatopoeic) dayalı teoriler de
bulunmaktadır. Bu teorilere göre insan dili doğadaki yansıma seslerden
doğmuştur. Bu teorileri bilimsel olarak ispatlamak mümkün değildir ancak tüm dünya
dillerinde çok sayıda yansıma sözcük olduğu da yadsınamaz bir gerçektir.
Yansıma sözcük, doğadaki seslerin taklidinden doğmuş sözcükler olarak
tanımlanabilir. Türk dilinin tüm sahalarında çok sayıda yansıma sözcük
bulunmaktadır. Tuva Türkçesinde yansıma seslerden fiiller türeten {+IrA-} ,
{+(A)r-}, {+LA-}, {+rA-}, {+DA-}, {+A-}, {+y-}, {+KIlA-}, {+KAyn-} ve
{+GIr(A)-} gibi ekler mevcuttur. Tuva Türkçesinde {+GIr(A)-} eki almış agır-,
algır-, bılgır-, bülgür-, dükpür-, kegir-, ogur-, sığır-, sokkur- vb. gibi 34
kadar fiilde tespit edilmiştir. {+GIr(A)-} eki almış fiiller,  hayvanların çıkarmış olduğu sesleri,
insanların vücutlarından çıkan sesleri, bazı nesnelerden çıkan sesleri ve
çobanların sürüleri gütmek için kullandıkları sesleri ifade etmek için kullanılır.
Bu çalışmada {+GIr(A)-} ekinin yapısı, kullanımı, bu eki almış fiiller ve
işlevleri araştırılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Yansıma, Yansıma Sözcükler, Tuva Türkçesi, Şekil Bilgisi, {+GIr(A)-} Eki

Kaynakça

• AKSAN, Doğan (2003), Her Yönüyle Dil, Ankara, TDK Yay.
• ARGUNŞAH, Mustafa (2013), Çağatay Türkçesi, İstanbul, Kesit Yay.
• ARGUNŞAH, Mustafa; GÜNER, Galip (2015), Codex Cumanicus, İstanbul, Kesit Yay.
• ARIKOĞLU, Ekrem (1996), Tuva ve Hakas Türkçelerinde Fiil, (Gazi Üniversitesi SOBE, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Türk Dili Bilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi), Ankara
• ATA, Aysu (1997), Kısasü’l Enbiya, C II., Ankara, TDK Yay.
• BAŞKAN, Özcan (1969), “İnsan Dilinin Doğuşu”, TDAY-Belleten, s. 143-156
• BİLGEN, İpek (1989), Divanu Lugati’t Türk’te Söz Yapımı, (Hacettepe Üniversitesi, SOBE Türk Dili Anabilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi), Ankara.
• BUSSMAN, Hadumod (2006), Routledge Dictionary of Language and Linguistics, London, Routledge
• ERGÖNENÇ AKBABA, Dilek (2009), Nogay Türkçesi Grameri, Ankara, Grafiker Yay.
• KASAPOĞLU ÇENGEL, Hülya (2005), Kırgız Türkçesi Grameri, Ankara, Akçağ
• DEMİR, Nurettin; YILMAZ, Emine (2012), Türk Dili El Kitabı, Ankara, Grafiker
• DEMİRCİ, Kerim (2013), Türkoloji için Dilbilim, Konular, Kavramlar, Teoriler, Ankara, Anı Yay.
• GÜNER DİLEK, Figen (2007), “Altay Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, Ankara, Akçağ
• ERCİLASUN, Ahmet Bican; AKKOYUNLU, Ziyat (2014), Divanu Lugati’t Türk, Ankara, TDK Yay.
• ERDAL, Marcel (1991), Old Turkic Word Formation, C 2, Wiesbaden, Otto Harrassowitz
• GABAİN, Anna Marie (2007), Eski Türkçenin Grameri, Ankara, TDK Yay.
• GANİYEV, Fuat (2013) Bugünkü Tatar Türkçesi Söz Yapımı, (Akt. Murat Özşahin), Ankara, TDK Yay.
• HACIEMİNOĞLU, Necmettin (2003), Karahanlı Türkçesi Grameri, Ankara, TDK Yay.
• ILGIN, Ali (2015), Tarihi-Karşılaştırmalı Tofa (Karagas) Türkçesi- Biçim Bilgisi, Ankara, TDK Yay.
• İMER, Kamile vd. (2011), Dilbilim Sözlüğü, İstanbul, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi
• JOHANSON, Sverker (2015), Origin of Language, Constraints on Hypotheses, Amsterdam, John Benjamins Publishing Company KAÇALİN, Mustafa (2011), Niyazi, Nevayi’nin Sözleri ve Çağatayca Tanıklar, Ankara, TDK Yay.
• KARA, Mehmet (2000), Türkmence (Giriş, Gramer, Metinler, Sözlük), Ankara, Kültür Bakanlığı
• KARAAĞAÇ, Günay (2013), Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü, Ankara, TDK Yay.
• KARTALLIOĞLU, Yavuz; YILDIRIM, Hüseyin (2007), “Azerbaycan Türkçesi” Türk Lehçeleri Grameri, Ankara, Akçağ
• KENİN-LOPSAN, Monguş (2010), Tıva Çaŋçıl, Kızıl
• KİRİŞÇİOĞLU, Fatih (1999), Saha (Yakut) Türkçesi Grameri, Ankara, TDK Yay.
• KOÇ, Kenan; DOĞAN, Oğuz (2004), Kazak Türkçesi Grameri, Ankara, Gazi Kitabevi
• KORKMAZ, Zeynep (2003), Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Ankara
• MONGUŞ, D. A. (2003), Tıva Dıldıŋ Tayılbırlıg Slovarı, C. I, Novosibirsk, Nauka
• MONGUL, D. A. (2011), Tıva Dıldıŋ Tayılbırlıg Slovarı, C. II, Novosibirsk, Nauka
• ÖZKAN, Nevzat (1996), Gagauz Türkçesi Grameri, Ankara, TDK Yay.
• ÖZTÜRK, Rıdvan (1997), Uygur ve Özbek Türkçelerinde Fiil, Ankara, TDK Yay.
• PENNISI, Elisabeth (2004), “The First Language?”, Evulotion of Language, Science, Vol. 333
• POPPE, Nicholas (1992), Moğol Yazı Dilinin Grameri, İzmir, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
• ROBBEETS, Martine (2015), Diachrony of Verb Morphology, Japanese and Transeurasian Languages, Berlin/Boston, Walter de Gruyter
• SAT, Ş. Ç.; SALZIŊMA (1980), Amgı Tıva Literaturalıg Dıl, Kızıl
• SEREBRENNİKOV, B.A., GADJİEVA, N. Z. (2011), Türk Yazı Dillerinin Karşılaştırmalı Tarihi Grameri, Ankara, TDK Yay.
• ŞÇERBAK, A. M. (2016), Türk Dillerinin Karşılaştırmalı Şekil Bilgisi Üzerine Denemeler, (Fiil), Ankara, TDK Yay.
• TATARİNTSEV, B. İ. (2000), Etimologiçeskiy Slovar’ Tuvinskogo Yazıka, C.1, Novosibirsk, Nauk
• TATARİNTSEV, B. İ. (2002), Etimologiçeskiy Slovar’ Tuvinskogo Yazıka, C.2, Novosibirsk, Nauk
• TATARİNTSEV, B. İ. (2004), Etimologiçeskiy Slovar’ Tuvinskogo Yazıka, C.3, Novosibirsk, Nauk
• TATARİNTSEV, B. İ. (2008), Etimologiçeskiy Slovar’ Tuvinskogo Yazıka, C.4, Novosibirsk, Nauk
• TEKİN, Talat (2003), “On the Structure of Altaic Echoic Verbs in {+KIrA}, Makaleler I, Altayistik, s. 149-162, (Haz. Emine Yılmaz, Nurettin Demir), Ankara, Grafiker
• TENİŞEV, E. R. (1968), Tuvinsko-Russkiy Slovar, Moskva, İzdatel’stvo, Sovyetskaya Ensiklopediya
• TRAUNMULLER, Hartmurt (2003), “Clicks and the idea of a Human Protolanguage”, Umea University, Department of Philosophy and Linguistics, PHONUM 9, s.1-4
• UJİJEDİİN, Chuluu (1998), Studies on Mongolian Verb Morphology, Doctor of Philosophy, Graduate Department of East Asian Studies University of Toronto
• UYGUR, Ceyhun Vedat (2007), Karalakpak Türkçesi Grameri, İstanbul, Kriter Yay.
• VARDAR Berke (2002), Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul, Multilingual Yabancı Dil Yayınları
• YELTEN, Muhammet (2009), Eski Anadolu Türkçesi ve Örnek Metinler, İstanbul, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Yayını YILMAZ, Emine (2002), Çuvaşça Çok Zamanlı Morfoloji- Bir Deneme, Ankara, Grafiker Yay.
• YÜCE, Nuri (1993), Mukaddimetü’l Edeb, Ankara, TDK Yay.
• ZÜLFİKAR, Hamza (1995), Türkçede Ses Yansımalı Kelimeler, Ankara, TDK Yay.