SİNAN PAŞA’NIN MAÂRİF-NÂMESİ’NDE İDEAL İNSAN

Yıl 2018, Cilt: 1 Sayı: 12, 106 - 117, 25.04.2018

Süleyman Solmaz

Öz

Sinan
Paşa on beşinci yüzyılda yaşamış, edip, mütefekkir ve âlim (müderris) bir
devlet adamıdır. İstanbul’un ilk kadısı büyük âlim Hızır Beyin oğludur. İsmi
Yusuf bin Hızır Bey bin Celâleddîn olup, lakabı Sinânüddîn’dir. Hoca Paşa şanı
ile meşhur oldu. Doğum tarihî ve yeri hakkında ihtilaf vardır. Birçok kaynak,
1440’ta İstanbul’da doğduğunu yazmaktadır. Maârif-nâme ve Tazarru-nâme isimli
eserlerinde Türk-İslâm Tefekkür Dünyası’nda önemli bir yere sahip olmuştur.
Yazdığı eserlerde meselelere vukufiyet dikkat çekmektedir. Sinan Paşanın keskin
bir zekâsı, üstün bir anlayış kabiliyeti vardı. Bu kabiliyetiyle, genç yaşta
geniş bir bilgiye sahip oldu. Son derece cömert ve derviş mizaçlıydı. Dünyaya
değer vermezdi. Tasavvuf ehline büyük muhabbet gösterirdi. Sinan Paşa, taklidi
mümkün olmayan bir üslûb sahibidir. Bu konuda eski-yeni bütün kaynaklar ittifak
etmişlerdir. Eski Türk Edebiyatında dinî-ahlâkî öğütleri ihtiva eden ve
didaktik bir mahiyet arz eden eserlere nasihatname/pendname adı verilir. Bu tür
eserlerin bir bölümü insanlara öğüt vermeyi amaçlar. Burada iyi ve olgun bir
insanın nasıl olması gerektiği, iyi bir devlet adamı nasıl olur gibi konular
işlenmektedir. Türk Edebiyatının ilk örneklerinden olan siyasetname tarzındaki
Kutadgu Bilig ve aslen tasavvufî eserler olan Divân-ı Hikmet, Atabetü’l-Hakâyık
ve Risaletü’n-Nushiyye gibi eserlerin yoğun olarak dinî-ahlâkî öğütler
içermesi, İslamiyet’in yayılma aşamasında olduğu Türk toplulukları arasında
İslami anlayışın hızla inkişaf etmesinde etkili olmuştur. Çalışmamıza konu olan
Maârif-nâme’de konular anlatıldıktan sonra, o mevzuda âkil, hakîm, âlim, ârif
gibi sıfatlarla nitelediği bilge kişilerin nasıl davranması gerektiğini kendine
has bir üslup ile veciz bir şekilde dile getirmektedir. Dünya işlerinin insanı
hangi boyutta etkilediğini, insanın bunlardan nasıl kurtulacağını bir bilen
olarak Sinan Paşa haber vermektedir. Buna göre âkil adam yarın elinde olmayacak
bir şey için bu gün zahmet çekmemelidir. Kendi ile gitmeyecek hiçbir nesneyi
biriktirmemelidir.

Anahtar Kelimeler

Maarif-name, Nasihat, İdeal İnsan, Tasavvuf, Fikrî Hayat, Sinan Paşa

Kaynakça

• ÇELEPİ, Mehmet Surur, (2016), Anadolu’da Toplumsal Kimliğin İnşası ve Dede Korkut Boylarındaki Bireyin Tekâmülü, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Yıl 13, Sayı 25, Sayfa: 65-91.
• KÖKSAL, M. F., “Sinan Paşa’nın Nesri ve Nesir Üslûbu”, Doğu Akdeniz Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Dergisi, 1 (1998), 83-97.
• LEVEND, Âgâh S. (1988). Türk Edebiyatı Tarihi - I. Cilt Giriş, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• ES-SUYÛTÎ, Celâleddîn b. Ebû Bekr (1981). el-Câmi‘u’s-Sağîr, Beyrut.
• TULUM, Mertol, Sinan Paşa, Maârif-nâme- Özlü Sözler ve Öğütler Kitabı Ank. 2013, AKM Yay.