AZMȊ-ZȂDE HȂLETȊ DȊVȂNI’NDA DEHR

Yıl 2018, Cilt: 1 Sayı: 12, 171 - 178, 25.04.2018

Arzu Yıldırım

Öz

Bu
çalışmada, 17. yüzyıl şairlerinden Azmȋ-zȃde Hȃletȋ’nin Dȋvȃnı’nda dehr kelimesinin nasıl bir çerçevede kullanıldığı üzerinde
durulmaktadır. Taranan metinlerden, dehrin farklı kullanımlarına dair örnek
beyitler seçilmiş ve tahlil edilmiştir. Öncelikle dehr kavramının tasavvuf
düşüncesinde önemli bir yere sahip olduğunu söylemek gerekir. Dehri mutlak
zaman anlamında kullanan sufȋler,
bu kelime ile Tanrı’nın zamanını kastederler. Onlara göre dehr zamansızlık
olarak tanımlanırken, Tanrı da e’d-Dehr ismiyle anılmaktadır. Azmȋ-zȃde Hȃletȋ’nin şiirleri incelendiğinde,
dehrin tasavvuf düşüncesindeki karşılığına doğrudan rastlanmadığı görülür. Bazı
beyitlerde kelimenin mutlak zaman anlamına işaret edildiği söylenebilir. Dehr,
hem zaman hem de mekȃn
bildiren bir kelimedir. Şair bu kelimeyi sıklıkla her iki mȃnȃya da gelebilecek şekilde aynı
beyitte tevriyeli olarak kullanmıştır. Söz konusu kelimenin, şair tarafından
çoğunlukla olumsuzluk ifade etmek üzere kullanıldığı görülmüştür. Mesela şair
için dehrden şikȃyet
etmek onun aldatıcılığı, yıpratıcılığı ve geçiciliği üzerinden, aslında
zamandan şikȃyet
etmek şeklinde yorumlanabilir. Dünya anlamında kullanıldığında ise dehrin gam,
ıztırap ve dert çekme yeri olarak tasvir edildiği söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Dȋvȃn şiiri, Azmȋ-zȃde Hȃletȋ Dȋvȃnı, dehr, zaman

Kaynakça

• ALTINTAŞ Hayrani, “Dehriyye”, Türkiye Diyanet vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt:9, Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1994, s.107-109.
• DEMİRLİ Ekrem, İslam Metafiziğinde Tanrı ve İnsan, Kabalcı Yayınları, İstanbul, 2009.
• DEVELLİOĞLU Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansliklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara, 1999.
• KALIN Faiz, Felsefe ve Bilim Işığında Kur’an’da Zaman Kavramı, Rağbet Yayınları, İstanbul, 2005.
• KAYA Bayram Ali, Azmȋ-zȃde Hȃletȋ Dȋvȃnı Cilt 2, Harvard Üniversitesi Doğu Dilleri ve Edebiyatları Bölümü Yayınları, Cambridge, 2003.
• ÖZEK Ali vd., Kur’ȃn-ı Kerim ve Açıklamalı Meȃli, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1993.
• PALA İskender, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Kapı Yayınları, İstanbul, 2013.
• REDHOUSE Sir James, Türkçe/Osmanlıca-İngilizce Sözlük, Sev Matbaacılık ve Yayıncılık, İstanbul, 1999.
• STEINGASS F., Persian-English Dictionary, Librairie Du Liban, Beirut, 1975.
• ŞEMSEDDİN SȂMȊ, Kȃmȗs-ı Türkȋ, Çağrı Yayınları, İstanbul, 2004.