ÇORUM TÜRKÜLERİNDE ALEVİ-BEKTAŞİ UNSURLARI

Yıl 2018, Cilt: 1 Sayı: 12, 341 - 351, 25.04.2018

Oğuz Duman

Öz

İlk söyleyicisi belli olan ve daha sonra
söyleyicisi unutulup anonimleşen, Türk halk şiirinin en eski türlerinden biri
olarak kabul edilen ve hece ölçüsünün her kalıbıyla yazılmış, bentleri ikilik,
üçlük ve dörtlük; bağlantıları bir dizeden başlayıp beş veya daha fazla
olabilen türküler; halkın, maddi-manevi olaylardan etkilenerek duygularını,
hayallerini ve düşüncelerini belli bir ezgi ile dile getirdiği anonim ürünlere
“türkü” denir. Türküler bir milletin düşüncesini ortaya çıkarmada önemli
ürünlerdir. Alevi-Bektaşi
düşüncesi var olduğu dönemden itibaren sosyal hayatta her zaman önemli bir yere
sahip olmuştur. Bazı araştırmacılar Alevi-Bektaşi düşüncesini bir inanç
sistemi, bazıları ise bir yaşam biçimi olarak değerlendirilmiştir. Bu
değerlendirmeler çerçevesinde Alevi-Bektaşi düşüncesi varlığını geçmişten
günümüze kadar devam ettirmiş hala da devam ettirmektedir. Alevi-Bektaşi
düşüncesi içerisinde de türkülerin önemli bir yeri vardır. Âşıkların sade dil
kullanarak saz eşliğinde söylediği türküler Alevi-Bektaşi düşüncesinin doğrudan
halka ulaşmasını sağlayarak halkın duygularına tercüman olmuştur. Bu özgün
söyleyişlerden dolayı âşıklar, halk tarafından saygın, ulu kişi olarak kabul
görmüşlerdir. Âşıklar tarafından dile getirilen bu türkülerin dinsel ritüel törenlerinde
söylenmesinin yanında Alevi-Bektaşi düşüncesinin sözlü kültür ortamında
yaygınlaşmasını sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Çorum, Alevi, Bektaşi, Türkü, Hz. Ali

Kaynakça

• ATALAN Mehmet, “Vîranî Baba’nın Fakr-Nâmesinde Tasavvufî Unsurlar”, Oş Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İlmi Dergisi, S:22 (2017), s.43.
• BAKIRCI Nedim, “Ahmet Yesevî ve Millî Kimliğimiz”, Erciyes, S:468 (2016), s.1-6.
• ÇOBANOĞLU Özkul, “Türkü Olgusu Bağlamında Türkü ve Şarkı”, Türk Yurdu Dergisi, C:30/ S:269 (2010), s.46-49.
• DANİMARKA ALEVİ BİRLİKLERİ FEDERASYONU (DABF), Alevi-Bektaşi İnancının Esasları, Danimarka 2008.
• ER Pîri, “Çorum İli Alaca İlçesi Eskiyapar Köyünde Alevi İnançları”, Türk Halk Kültüründen Derlemeler, Hagem Yayınları, Ankara 1996.
• ERASLAN Kemal, “Yesevi’nin Fakrnâmesi”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, XXII, (1977), s.66.
• GÜLMEZ Mevlüt, “Âşık Ömer Divanı’nda Alevi-Bektaşi İzleri”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S:37 (2015), s.285-307.
• GÜNŞEN Ahmet, “Türkiye Türkçesi Ağızlarında “Alevi-Bektaşi” Anlamlı Söz Varlığı Üzerine”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S:52 (2009), s.101-124.
• KORKMAZ Esat, Anadolu Aleviliği, Berfin Yayınları, İstanbul 2008.
• KURNAZ Cemal, “Dâr”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.8, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1993.
• OCAK Ahmet Yaşar, “Alevi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.2, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1989.
• ÖZCAN Hüseyin, “Asya Toplumlarını Etkileyen Alevi/Bektaşi Kültüründe İnsanın Değeri”, I. Uluslararası Asya Felsefe Derneği Sempozyumu, 29 Eylül- 2 Ekim 2005, İstanbul. http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/huseyin_ozcan_alevi_bektasi_kulturu_asya_toplumlari.pdf (ET: 25.11.2017)
• ÖZCAN Hüseyin, “Bektaşilikte Dâr Kavramı ve Hallac-ı Mansur Etkisi”, Folklor/Edebiyat Dergisi, C.VIII/ S:29 (2002).
• PALA İskender, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Kapı Yayınları, İstanbul 2016.
• SEVİN Selçuk, “Adaklı İlçesi/Karer Bölgesi’ndeki Sütlüce Köyü Babamansur Kür Hüseyin Dergâhın Postnişi Pir Selçuk Sevin Dede’nin Sunum Bildirisidir”, Geçmişten Günümüze Alevilik I. Uluslararası Sempozyumu, C.I., Bingöl Üniversitesi Yayınları, Bingöl (2014), s.38-58.
• TEK Recep, “Kul Himmet’in Şiirlerinde Alevi-Bektaşi İnanç Sisteminin Temellerine Dair Bazı Yansımalar”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, S:77 (2016), s.271-290.
• TEMİZKAN Mehmet, “Türk Kültüründe ve Alevi-Bektaşi İnancında Turna”, Millî Folklor, Y.26/ S:101 (2014), s.162-170.
• TÜRKÇE SÖZLÜK (1998). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• YARDIMCI Mehmet, “Aşıkların Dilinde ve Telinde Pîr-Mürşit-Rehber Kavramları”, Yedi İklim Anadolu’dan Halk Bilimi Yazıları, Ürün Yayınları, İzmir 2012.
• YILDIZ Harun, “Hacı Bektaş Velî’nin İslam Yorumu Üzerine Bazı Çözümlemeler”, Geçmişten Günümüze Alevilik I. Uluslararası Sempozyumu, C.I. 2014, Bingöl Üniversitesi Yayınları, Bingöl 2014, s.389-399.