KIRGIZ BİLMECELERİNDE SOVYET İDEOLOJİSİNİN ETKİLERİ

Yıl 2018, Cilt: 1 Sayı: 12, 441 - 459, 25.04.2018

Serdar Şimşek

Öz

20.
yüzyıl siyasi tarihi, önceki yüzyılda bir disiplin olarak ortaya çıkan
folklorun gelişim süreciyle yakından ilişkilidir. Bu yüzyılın ilk yarısında
teşekkül eden sosyalist ve nasyonalist ideolojilerin hâkim olduğu devletlerin
folklora olan yaklaşımları, folklor disiplininin gelişimini etkilemiş, aynı
zamanda folklorun farklı amaç ve işlevlerde kullanılabilineceğini göstermiştir.
Sosyalizm ve nasyonalizm gibi belli ideolojik kabul ve ideallere dayanan bu
devletler, folklorun toplumdaki işlevlerini her zaman için kendi politik
hedefleri için bir araç olarak görmüşler, ideolojik tasarım ve tasavvurlarının
gerçekleşmesinde veya yaratmak istedikleri toplum kimliğinin teşkil edilmesinde
folkloru mükemmel bir kaynak olarak düşünmüşlerdir. Bu durum, folklor
ürünlerinin tabii seyrinden uzaklaştırarak farklı niyet ve amaçlara uyumlu,
suni metinler yaratılmasına yol açmış, literatürde fakelore teriminin doğmasına
sebebiyet vermiştir.

Folklorun
bu şekildeki ideolojik kullanımı, sosyalist değerleri benimsemiş yeni bir
toplum ve birey inşası çabasında olan Sovyetler Birliği’nde de rastlanır.
Özellikle kendisine bağlı olan Türk boylarının folklor ürünleri, söz konusu
amaçlar doğrultusunda sıkı bir sansür işlemine tabi tutularak rejimin
değerleriyle barışık hâle getirilmeye çalışılmıştır. Bu makalede Kırgız sözlü
edebiyat türlerinden bilmecelerdeki Sovyet ideolojisinin tesirleri incelenerek
muhtevası sosyalist değerlerden oluşan Sovyet folkloru yaratmaya ilişkin
politikanın bilmece türüne yansıması, yeni metinlerin kurgulanması ve
geleneksel metinlerin yeni değerlere uyarlanması işlenecektir.

Anahtar Kelimeler

Folklor/Sahte Folklor, İdeoloji, Sovyetler Birliği, Kırgız Halk Edebiyatı, Bilmece

Kaynakça

• ABDIRAHMANOV Ibrayım (1934). Tabışmaktar: El Oozunan, İnventar No:198. Bişkek: Kırgız İlimder Akademiyası Kol Cazmalar Fondu.
• ABDIRAKUNOV Turdubay (1973). Kırgız Tabışmaktarı, Dissertadsiya, Frunze.
• AÇA Mehmet (2003). “Orta Asya’da Uluslaşma Süreci ve Türkiyat Araştırmalarında Rus İlminskiy ve Ardıllarının Rolü”, Haz.:Dr.Ertan Efegil-Dr.Pınar Akçalı, Orta Asya’nın Sosyo-Kültürel Sorunları: Kimlik, İslam, Milliyet ve Etnisite, İstanbul: Gündoğan, s.29-83.
• ARABAYEV İşenaalı (1924) Kırgız Alipbesi, Taşkent.
• BAŞGÖZ İlhan (1992) “Giriş”, Sibirya’dan Bir Masal Anası, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, s.1-39.
• BENNİGSEN Alexandre (2002). “Milli Türk Destanları Buhranı, 1951-1952: Mahalli Milliyetçilik mi, Beynelmilelcilik mi?”, Çev.: Metin Özarslan, Türkbilig, Sayı:4, s.61-70.
• ÇERİBAŞ Mehmet (2012). “Sovyetler Birliği Döneminde Kırgızistan’da Folklor Çalışmalarında İdeolojik Yaklaşımlar: Er Soltonoy Destanı Örneği”, Turkish Studies, Volume 7/1 Winter , p.753-780.
• ÇERİBAŞ Mehmet (2017). “Sovyetler Birliği Politikaları ve Halk Bilimi Çalışmaları, (Ed. Mustafa Aça), Halk Bilimi El Kitabı, Motif Vakfı Yayınları, s.103-123.
• DUMAN Gül Banu (2016). “Çağdaş Kırgız Çocuk Edebiyatının Şekillenmesinde Sovyet İdeolojisinin Rolü”, Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi, Sonbahar 2016-2(7) (Sempozyum Özel Sayısı), s.227-236.
• İBRAİMOV Kuttualı (1985). Tabışmaktar, Frunze.
• İBRAİMOV Kuttualı (1987). Ibırarayım Abdırahmanov, Frunze: İlim Basması.
• Manas Enstiklopediyası (1995). I. Tom, Bişkek.
• MUKAMBAYEV Ceembay ve TAŞTEMİROV Caki (1971). Kırgız Elinin Tabışmaktarı, Kalptarı cana Cañılmaçtarı, Frunze.
• OİNAS Felix (1978). “The Political Uses and Themes of Folklore in the Soviet Union”, Folklore, Nationalism, Politics, Slavica Publishers, pp.77-96.
• ÖZKAN İsa (2007). “Sovyetler Birliği Döneminde Türkmenistan’da Folklor Çalışmaları”, Bengü İzler: Ankara, s.165-175.
• PANCHENKO Alexander A.(2007). “Lenin Kültü ve Sovyet Folkloru” Çev.: Selcan Gürçayır, Folklorun Sahtesi: Fakelore, Haz.:Selcan Gürçayır, Ankara: Geleneksel Yayıncılık, s.137-166.
• ROY Olivier (2009). Yeni Orta Asya ya da Ulusların İmal Edilişi, Çev.: Mehmet Moralı, 3. Baskı, İstanbul: Metis Yayınları.
• SARIPBEKOV Raykul (2012). “Folklor Taanuu İliminin Kalıptanışı cana Önügüşü”, Kırgız Adabiyatının Tarıhı, VIII. Tom. Bişkek, s.11-22.
• Tabışmaktar (1981). Çogultkan: Caki Taştemirov, İnventar No:706 (5344), Kırgız İlimder Akademiyası Kol Cazmalar Fondu: Bişkek.
• TAYGÜRÖÑOV A. (1947). Kırgızdın Sovettik Folkloru, Kırgızmambas, Frunze.
• TEMUR Nezir (2009). “Bir Sovyet Ürünü: Manas’ın Kurama Varyantı” Türkbilig, S.17 s.133-145.
• TEMUR Nezir (2011). Folklor ve İdeoloji: Sovyetler Birliği Döneminde Kırgızistan’da Folklor Politikaları ve Çalışmaları 1917-1958, Ankara: TKAE Yayınları.