ERZURUMLU DÎVÂN ŞAİRLERİ

Yıl 2018, Cilt: 1 Sayı: 12, 467 - 515, 25.04.2018

Fatih Atak

Öz

Klasik
Türk Edebiyatı, Osmanlı Devleti’nin kuruluş döneminde oluşmaya başlamış ve
devletin büyümesiyle birlikte geniş bir coğrafyaya yayılıp gelişme
göstermiştir. Devletin sınırları genişlemiş, edip ve şairlere büyük değer
verilmiştir. “Mârifet iltifata tâbidir.” anlayışıyla binlerce şair yetişmiş ve
altı yüz yıllık bir devrin mahsulleri oluşmuştur. Bu yazımızda; tarihi içinde
barındıran, geçmişten geleceğe kültürel bir köprü oluşturan sürecin
yansımaları, Erzurum’da yetişmiş olan dîvân şairleri üzerinden anlatılmaya
çalışılacak. Şairliklerinin yanı sıra âlim kişilikleri ve tasavvufî
görüşleriyle de İslamî edebiyatın varlığı üzerinde durulacaktır. Böylece algı,
mekân ve şahsiyetler bir potada eritilerek olaylara daha geniş bir
perspektiften bakılmaya çalışılacaktır.

Erzurumlu
dîvân şairleri adlı bu makalede doğum yerlerinin Erzurum olduğu tespit edilen,
görevleri gereği bir bakıma burada bulunan şairlerin biyografileri hakkında
bilgi verilecektir. Girişten sonra 14. yüzyıldan başlayıp 20. yüzyıla kadar
kültürel bir köprü vazifesi gören bu şairler, alfabetik sıralamaya da tâbi
tutularak ele alınmaya çalışılacak. İçlerinde belli başlı “meydan şairleri”
diye tabir ettiğimiz halk şairleri olan, ancak şiirlerini aruzla kaleme alan şairler
de bu kapsama dâhil edilmiştir. Kendilerini dîvân şiiri içerisinde kabul
ettirmiş, tezkireciler tarafından kabul görmüş kalem erbabı 53 şair, başta
hayatları hakkında bilgiler olmak üzere varsa dîvânları, eserleri ve
şiirlerinden de örnekler verilerek gün yüzüne çıkarılmaya çalışılacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Erzurumlu Dîvân Şairleri, Osmanlı Şiiri, Dini-Tasavvufi Şiir, Klasik Edebiyat, Biyografi

Kaynakça

• ABDÜLKADİROĞLU Abdülkerim, İsmail Beliğ-Nuhbetü’l-Âsâr Li-Zeyli Zübdetü’l-Eş‘âr, GÜ Gazi Eğitim Fakültesi Yay.,Ankara 1985.
• Ahdî, Gülşen-i Şu’ar’â, İnceleme, (Haz.: Süleyman Solmaz), Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay., Ankara 2005.
• AKKUŞ Metin, “Nef‘î”, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.32, Diyanet Vakfı yay.,Ankara 2006, s.523-525.
• BANARLI Nihad Sami, “Râbia Hâtun Efsanesi”, Hürriyet, 21 Haziran, 1948.
• BAYRAM Ömer, Seyyid Azim Şirvânî-Tezkiretü’ş-Şu’arâ, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara,2005.http://turuz.com/index/view/62225a97df585a1e8269064398069e44c45221bb
• Bursalı Mehmet Tahir Efendi, Osmanlı Müellifleri III Cilt, (Haz.: A. Fikri Yavuz ve İsmail ÖZEN), Meral Yayınevi, İstanbul 1972.
• Büyük Türk Klasikleri XIV Cilt, Ötüken-Söğüt Yayınları,İstanbul 1987.
• ÇAĞRICI Mustafa, “İbrâhim Hakkı Erzurûmî”, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.21,Diyanet Vakfı Yay., Ankara 2000, s.305-311.
• ÇINARCI M. Nuri (2007). Şeyhülislam Ârif Hikmet-Tezkiretü’ş-Şu’arâsı ve Transkripsiyonlu Metni, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep.
• ÇİFÇİ Ömer, Fatîn Davud-Hâtimetü’l-Eş’âr, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara Tarihsiz.http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10736,metinpdf.pdf?0
• ERGUN Sadettin Nüzhet, Türk Şairleri IV Cilt, Bozkurt Basımevi, İstanbul 1936-1945.
• Erzurumlu Darîr, Kıssa-i Yûsuf, (Haz.: Leyla Karahan), Türk Dil Kurumu Yayınları. Ankara 1994.
• FINDIKOĞLU Ziyaeddin Fahri, Erzurum Şairleri, Sınâyî-i Nefîse Matbaası, İstanbul 1927.
• Güftî, Teşrîfatü’ş- Şu’arâ, (Haz.: Kâşif Yılmaz), Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay., Ankara 2001. GÜNDÜZ Harun (2009). Nâil Tuman-Tuhfe-i Nâilî (1-100 arası), Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir.
• İNALİbnülemin Mahmut Kemal, Son Asır Türk Şairleri,Devlet Basımevi, İstanbul 1938.
• İPEKTEN Haluk, Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 1988.
• İSPİRLİ Serhan Alkan, AKPINAR Ahmet ve KARATEKİN Azimet, “Erzurumlu Bilinmeyen Bir Dîvân Şairi: Feryâdî”, Turkish Studies, S:32 (2008), s.447-464.http://turkishstudies.net/sayilar/sayi8/ispirliserhanalkan.pdf (ET: 14.06.2014).
• KAPLAN Mehmed, Tanzimattan Cumhuriyete Şiir Tahlilleri 1, Dergâh Yay., İstanbul 2009.,
• KASIR Hasan Ali, Erzurum Şairleri, Erzurum Kitaplığı, Erzurum 1999.
• Kelâbâzî, Doğuş Devrinde Tasavvuf, Ta‘arruf (Haz.: Süleyman Uludağ), DergahYayınları, İstanbul 1992.
• KILAVUZ Ulvi Murat (Çev.), “Carl W. Ernst’in Şettârî Sûfilikte Mihne ve Temkin Tavrı”, Uludağ Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi, S:12/1 (2003), s.345-364.http://ilahiyat.uludag.edu.tr/akademik.kadro/Kadro_view.php?editid1=73(ET:21.04.2013).
• KURTOĞLU Orhan (2004). Lebîb Dîvânı, İnceleme, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi Doktora Tezi, Ankara.
• Mehmed Esad Efendi, Bağçe-i Safâ-Endûz, (Haz.: Rıza Oğraş), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Burdur 2001.
• Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî III Cilt, (Haz.: Nuri Akbayar), Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 1996.
• Mustafa Safâyi Efendi, Tezkire-i Safâyi, (Haz.: Pervin Çapan), Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay., Ankara 2005.
• NUSRET Mehmed, Erzurum Tarihçesi-Dünya Üniversiteler Kış Oyunları, Dergah Yayınları, İstanbul 2011.
• OKAY M. Orhan, “Edhem Pertev Paşa”, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.34, Diyanet Vakfı Yay., Ankara 1994, s.420-421.
• OKÇU Naci, “Hâzık”, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.17, Diyanet Vakfı Yay., Ankara 1998, s.122.
• Râmiz, Âdâb-ı Zurefâ, (Haz.: Sadık Erdem), Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay., Ankara 1994.
• Sâlim Efendi, Tezkiretü’ş- Şu’arâ, (Haz.:Adnan İnce),Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay., Ankara 2005.
• ŞENÖDEYİCİ Özer, “Nef’î Biyografisine Ek”, Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, S:21(2007), s.179-199. http://dergipark.gov.tr/download/article-file/156900(ET: 19.06.2013).
• ŞİMŞEK Selami, “Erzurumlu Unutulmuş Bir Sûfi Şair: Müderris Muhammed Nûreddin Efendi”, Ay Vakti Dergisi,S:142 (2013), www.ayvakti.net, (ET: 27.09.2014).