ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİ ROMANLARINDA KADIN İMGESİ, DİL VE CİNSİYETÇİLİK

Yıl 2018, Cilt: 1 Sayı: 13, 401 - 419, 25.06.2018

Hülya Bayrak Akyıldız Seçil Efe

Öz

Erken Cumhuriyet dönemi, kadınların cinsiyet rollerinde ve toplumsal konumlarında önemli değişimlerin yaşandığı bir dönemdir. Kadınlar özellikle İkinci Meşrutiyet döneminde güçlenen kadın hareketinin ve Batılılaşmanın son adımı olarak görülen yeni rejimin kadın konusundaki perspektifinin bir sonucu olarak kamuda görünürlük kazanmış ve geleneksel rollerinin dışındaki rol ve yükümlülükler üstlenmişlerdir. Hal böyleyken kolektif bilinçaltını yansıttığını söyleyebileceğimiz edebiyatta oldukça farklı bir manzara hâkimdir. Kadınların toplumda değişen rollerine ilişkin kuvvetli bir direnç, tehdit ve hizalama ve nihayet gülünçleştirme ve alay şeklinde görünürlük kazanır. Bu makalenin amacı, erken Cumhuriyet dönemi romanlarındaki kadın imgesini, dil ve cinsiyet ilişkisi merkezinde ortaya koymaktır. Bu kapsamda romanlarda cinsiyete bağlı konumlandırmalar tespit edilmiş, cinsiyetçi dil kullanımları ortaya konmuştur. İnceleme kültürde ve onun içinde bir yapı olarak dilde cinsiyetçiliğin cinsiyetinden ya da ideolojisinden bağımsız olarak hemen bütün yazarları az ya da çok etkilediğini ancak bu değişkenlere bağlı olarak farkı şekillerde dışavurulduğunu göstermektedir.
Anahtar Kelimeler: Erken Cumhuriyet dönemi, roman, dil, cinsiyetçilik, kadın imgesi, Türk romanı

Erken Cumhuriyet dönemi, kadınların cinsiyet rollerinde ve
toplumsal konumlarında önemli değişimlerin yaşandığı bir dönemdir. Kadınlar özellikle
İkinci Meşrutiyet döneminde güçlenen kadın hareketinin ve Batılılaşmanın son
adımı olarak görülen yeni rejimin kadın konusundaki perspektifinin bir sonucu
olarak kamuda görünürlük kazanmış ve geleneksel rollerinin dışındaki rol ve
yükümlülükler üstlenmişlerdir. Hal böyleyken kolektif bilinçaltını yansıttığını
söyleyebileceğimiz edebiyatta oldukça farklı bir manzara hâkimdir. Kadınların
toplumda değişen rollerine ilişkin kuvvetli bir direnç, tehdit ve hizalama ve
nihayet gülünçleştirme ve alay şeklinde görünürlük kazanır. Bu makalenin amacı,
erken Cumhuriyet dönemi romanlarındaki kadın imgesini, dil ve cinsiyet ilişkisi
merkezinde ortaya koymaktır. Bu kapsamda romanlarda cinsiyete bağlı
konumlandırmalar tespit edilmiş, cinsiyetçi dil kullanımları ortaya konmuştur.
İnceleme kültürde ve onun içinde bir yapı olarak dilde cinsiyetçiliğin
cinsiyetinden ya da ideolojisinden bağımsız olarak hemen bütün yazarları az ya
da çok etkilediğini ancak bu değişkenlere bağlı olarak farkı şekillerde
dışavurulduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Erken Cumhuriyet dönemi, roman, dil, cinsiyetçilik, kadın imgesi, Türk romanı

Kaynakça

• ADIVAR, Halide Edip (2016). Sinekli Bakkal. İstanbul: Can Sanat Yayınları.
• AKA Gündüz (2012). Dikmen Yıldızı. İstanbul: Toker Yayınları.
• AKARSU, Bedia (1984). Wilhelm Von Humboldt’da Dil-Kültür Bağlantısı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• AKSAN, Doğan (1995). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: TDK Yayınları
• CHOMSKY, Noam (2002). Dil Ve Sorumluluk (Çev.: Hüsnü Özasya), İstanbul: Ekin Yayınları.
• DONOVAN, Josephine (2016). Feminist Teori. (Çev.: Aksu Bora vd.) İstanbul: İletişim Yayınları
• ERGIN, Muharrem (1980). Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• ESENDAL, Memduh Şevket (2016). Ayaşlı ile Kiracıları. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• GEE, P. J. (1999). An introduction to discourse analysis: theory and method. London: Routledge.
• GIDDENS, Anthony (2000). Sosyoloji. (Ed. Hüseyin Özel, Cemal Güzel). Ankara: Ayraç Yayınevi.
• GÖKBERK, Macit (1998). Değişen Dünya Değişen Dil. İstanbul: YKY.
• GÜNTEKİN, Reşat Nuri (2016). Yaprak Dökümü. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• GÜRPINAR, Hüseyin Rahmi (2015). Evlere Şenlik Kaynanam Nasıl Kudurdu? İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• GÜRPINAR, Hüseyin Rahmi (2015). Kokotlar Mektebi. İstanbul, Bilge Kültür Sanat.
• IRZIK, Sibel, PARLA, Jale (2005). “Önsöz.” Kadınlar Dile Düşünce. (Der.: Sibel Irzık ve Jale Parla). İstanbul: İletişim Yayınları.
• KARAOSMANOĞLU, Yakup Kadri (2017). Yaban. İstanbul. İletişim Yayınları.
• KUNTAY, Mithat Cemal (2016). Üç İstanbul. İstanbul: Oğlak Yayıncılık.
• MARSHALL, Gordon (1999). Sosyoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• MORAN, Berna (2014). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• OKTAR, Lütfiye (2002). “Laik ve Antilaik Söylemlerde Biz ve Onlar Çatışması”. 1990 Sonrası Laik ve Antilaik Çatışmasında Farklı Söylemler. (Der. S. Yağcıoğlu). İzmir: Dokuz Eylül Yayınları, s. 163-179.
• SAFA, Peyami (2016). Sözde Kızlar. İstanbul: Beta Basım.
• SAFA, Peyami (2016). Fatih Harbiye. İstanbul, Ötüken Neşriyat.
• SAUSSURE, Ferdinand (1998). Genel Dilbilim Dersleri. (Çev. Berke Vardar). İstanbul: Multilingual Yayınları.
• TALBOT, Mary (1998). Language and Gender. Polity Press: Cornwall.
• TEK, Müfide Ferit (2002). Pervaneler. İstanbul, Kaknüs Yayınları.
• WEEDON, Cris (1999). Feminism Theory and the Politics of Difference. Oxford: Blackwell Publishers.
• WITGENSTEIN, Ludwig (1996). Tractatus Logico-Philosophicus. (Çev. Oruç Aruoba). İstanbul: YKY.
• YAĞCIOĞLU, Semiramis (2002). “Eleştirel Söylem Çözümlemesi: Disiplinlerarası Bir Yaklaşım”, 1990 Sonrası Laik Antilaik Çatışmasında Farklı Söylemler, İzmir: Dokuz Eylül Yayınları, s. 1-34
• http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.5a64bfe91fd4c1.31124792
• http://www.dagarcikturkiye.com/cinsiyetcilik-ve-dil-yd-409.html