“SİZ AT OLANA KADAR BEN İT OLURUM” SÖZ ÖBEĞİNİN, BAĞLAM MERKEZLİ YAKLAŞIMA GÖRE İÇERİK TAHLİLİ VE İŞLEVLERİ

Yıl 2018, Cilt: 1 Sayı: 14, 105 - 126, 27.09.2018

Dilek Yüsküp

Öz

Halk anlatılarının sosyal bir olay
olması gerçeği, bu alanda yapılan araştırmalarda anlatıların meydana geldiği
bağlamın önemini ortaya koymaktadır. Sözlü kültür ürünleri anlatıcısı,
dinleyicisi ve bağlamı ile bir bütünlük teşkil etmektedir. Öyle ki; sözlü
kültürü meydana getiren, içinde yaşadığı sosyal, fiziksel bağlamın ta
kendisidir. Sözlü kültür içinde değerlendirdiğimiz söz öbekleri, insanın duygu
ve düşüncelerinin sanatsal dışavurumlarıdır. Dinleyicisi üzerinde kimi zaman
anlık etki oluşturan; kimi zaman da kültürel hafızada saklı tutulmuş ve yıllar
sonra açığa çıkarak dinleyicilerinde etki meydana getiren, yeni yorumlar ve
işlevler üstlenen söz öbekleri yapısal olarak kısa, sanatlı anlatışa sahip;
içerik olarak ise oldukça yoğun anlamlar taşımaktadır. Bu bağlamda çalışmamızda
sahadan derlediğimiz “Siz at olana kadar ben it olurum” söz öbeği bir
iletişim olayı olarak değerlendirilmiş; meydana geldiği halkbilimi bağlamı
içinde içerik ve işlevsel tahlili amaçlanmıştır. Bu amaca yönelik olarak elde
edilen malzeme Dan Ben-Amos’un geliştirdiği kişisel boyut (anlatıcı/ oynayıcı),
sosyal boyut (dinleyici/ izleyici), söz boyutu (anlatılan) araştırma modeli
çerçevesinde değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Söz Öbeği, İletişim, Sözlü Kültür Bağlamı, Kültürel Bellek, İşlev

Kaynakça

• AKSAN Doğan, Türkçenin Gücü, Bilgi Yayınevi, Ankara 1999.
• ASSMANN Jan, Kültürel Bellek, Çev.: A.Tekin, Ayrıntı Yay., İstanbul 2001.
• BAŞGÖZ İlhan, Folklor Yazıları, Adam Yay., İstanbul 1986.
• BAŞGÖZ, İ. "Sözlü Anlatımda Ara Söz: Türk Hikâye Anlatıcılarının Şahsi Değerlendirmelerine Ait Bir Durum İncelemesi", Çev.: M. Ekici, Milli Folklor, S:50 (2001), s.86-104.
• BİLGİN Nuri, Sosyal Psikoloji Sözlüğü Kavramlar Yaklaşımlar, Bağlam Yay., İstanbul 2007.
• BOYRAZ Şeref, "Sözlü Anlatıların Sürekliliği Üzerine Düşünceler", Folklor/ Edebiyat, S:54 (2008), s.105-118.
• ÇEK Songül, "Türk Halk Ninnilerinde Kadın Diline Ait Metaforlar Üzerine Bir Değerlendirme", Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 4/2, (2015), s.717-732.
• ÇOBANOĞLU Özkul, Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, Akçağ Yay., Ankara 2002.
• ÇOBANOĞLU Özkul, Türk Halk Kültüründe Memoratlar ve Halk İnançları, Akçağ Yay., Ankara 2003.
• DEGH Linde, "Halk Anlatısı", Çev.: Z. Karagülle, Milli Folklor, S:39, (1998), s. 111-129.
• DUNDES Alan, "Doku Metin Ve Konteks", Çev.: M. Ekici, Milli Folklor, S:38, (1998), s.106-119.
• EKİCİ Metin, Halk Bilgisi (Folklor) Derleme Ve İnceleme Yöntemleri, Geleneksel Yay., Ankara 2004.
• GEN Sıla, "Yusuf Atılgan’ın Öykülerinde Kapsayıcı Metaforlar", Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S:23, (1), (2014), s.161-176.
• IŞIK Metin, "Kişilerarası İletişimde Kaynak Olgusu Ve Kaynağın Özellikleri", Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Akademik Dergisi, S:1 , (1), (1999), s.70 – 77.
• KAYPAKOĞLU Serdar, Kişilerarası İletişim Cinsiyet Farklılıkları Güç ve Çatışma, Derin Yay., İstanbul 2008.
• MISIRLI İrfan, Genel ve Teknik İletişim Kavramlar İlkeler Uygulamalar, Detay Yay., Ankara 2008.
• MUTLU Erol, İletişim Sözlüğü, Ayraç Yay., Ankara 2008.
• ÖZTÜRK Abdullah, "İletişim Sistemleri ve İletişim Teorisi", Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Akademik Dergisi, S:1, (1), (1999), s.58 – 69.
• ÖZTÜRK Abdullah, "İletişim Açısından İnsan ve Dil Gerçeğinin İlahi ve Beşeri Boyutu", Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, S: 8/10, (2013), s.589-596.
• ÖZTÜRK Serdar, "İletişim Bilimi İle Halkbilimini Buluşturan Bir Bilim İnsanı: İlhan Başgöz", Folklor Edebiyat, S:48, (2006), s. 97-106.
• RÖHRİCH Linda, "Halk Anlatımı Araştırmasında Anlam Arayışı", çev.: K. M. Korkmaz, Milli Folklor, S:39, (1998), s.97-106.
• SARITAŞ Süheyla, "Halk Anlatılarında Hayat Hikayesi Unsuru", A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S:40, (2009), s.171-178.
• YAPICI Kaderli Zehra, (2008). Bulgaristan Göçleri Bağlamında Türk Kadınlarının Göç Anlatıları, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili Ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Halkbilimi Bilim Dalı. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• YAYLAGÜL Özen, "Divânu Lugâti’t-Türk’te Yer Alan Atasözlerindeki Metaforlar", Millî Folklor, S:85, (2010), s.112-121.
• YILDIRIM, Dursun, Türk Bitiği, Akçağ Yay., Ankara 1998.