ÇAĞATAY TÜRKÇESİYLE YAZILMIŞ “YETMİŞ İKİ FARZ” ADLI ESERİN SÖZ DİZİMİ ÖZELLİKLERİ (KELİME GRUBU İNCELEMESİ – ÇEVRİYAZI – AKTARIM – TIPKIBASIM)
Öz
Bu çalışmada Çağatay
Türkçesiyle yazılmış “Yetmiş İki Farz” adlı eserdeki kelime grupları
incelenmiştir. Dil özelliklerine bakıldığında metnin Çağatay Türkçesinin klasik
sonrası devrinde (M. 1600 – 1921) yazıldığı söylenebilir. Metnin konusu adından
da anlaşılacağı üzere İslam’ın yetmiş iki farzını ortaya koymaktır. Türk
dünyasında X. yüzyıldan itibaren “Otuz İki Farz”, “Elli Dört Farz”, “Yetmiş İki
Farz” adlarıyla birçok eser kaleme alınmıştır.
Çalışma dört bölümden
oluşmaktadır. İlk bölümde metindeki kelime grupları incelenmiştir. Metinde yer
alan bütün kelime grupları değerlendirme kapsamına alınmış, bunların
istatistikleri çıkarılmıştır. İkinci bölümde metnin çevriyazısı yapılmış,
üçüncü bölümde metin Türkiye Türkçesine aktarılmış, dördüncü ve son bölümde ise
tıpkıbasım verilmiştir. Metinde en fazla sıfat tamlaması kullanılmıştır. Sıfat
tamlamasını isim tamlaması izlemiştir. İsim tamlamalarıyla metindeki kavramlar
birbirleriyle ilişkilendirilmiş, sıfat tamlamalarıyla da bu kavramların
içerikleri yalın bir biçimde yansıtılmıştır. Bu durum metnin konusuyla
uyumluluk arz eder. Bu tarz eserlerin
çeşitli yönleriyle ortaya konulması, hem Çağatay Türkçesinin teorik dil
birikimine hem de kültür dünyamıza önemli katkılar sunacaktır.
Anahtar Kelimeler
Çağatay Türkçesi Çağatayca Yetmiş İki Farz Kelime Grupları Söz Dizimi
Kaynakça
- AKTAN, Bilal (2016), Türkiye Türkçesinin Söz Dizimi, Konya: Eğitim Yayınevi.
- ALTUN, Mustafa (2011), Türkçede Kelime Grupları Çözümlemeleri, İstanbul: MVT Yayıncılık.
- BERDAK, Yusuf ve Tulum, Mehmet Mahir (1994), Sözlük - Özbekistan Türkçesi - Türkiye Türkçesi, Türkiye Türkçesi – Özbekistan Türkçesi, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
- BODROGLİGETİ, A. J. E. (2001), A Grammar of Chagatay, Muenchen: Lincom Europa, Languages of the World/Materials 155.
- CAFER, Muhammed (bin) (1967), Târîhu'r-Rusül ve'l-Mülûk, Beyrut: Dâru’t-Turâs.
- DELİCE, H. İbrahim (2007), Türkçe Sözdizimi, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
- DEMİR, Necati ve AYDOĞDU, Özkan (2015), Oğuzname, İstanbul: Kesit Yayınları.
- DEVELLİOĞLU, Ferit (1997), Osmanlıca - Türkçe Ansiklopedik Lugat, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
- DİLÇİN, Cem (1983), Yeni Tarama Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- ECKMANN, Janos (1988), Çağatayca El Kitabı, (1. Baskı). (G. Karaağaç, Çev.), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
- __________ (2003), Harezm Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar, (2. Baskı). (O. F. Sertkaya, Çev.), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- EDİSKUN, Haydar (2004), Türk Dilbilgisi, İstanbul: Remzi Kitabevi.
- ERGİN, Muharrem (1993), Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Basım / Yayım / Tanıtım.
- ERKUL, Rasih (2007), Cümle Metin Bilgisi, Ankara: Anı Yayıncılık.
- GABAIN, A. V. (1995), Eski Türkçenin Grameri, (2. Baskı). (M. Akalın, Çev.), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- GENCAN, Tahir Nejat (2007), Dilbilgisi, Ankara: Tek Ağaç Eylül Yayıncılık.
- GÜLENSOY, Tuncer (2011), Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- HATİBOĞLU, Vecihe (1981), Türk Dilinde İkileme, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- __________ (1972), Türkçenin Söz Dizimi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- HAZAR, Mehmet (2011), “Çağatay Türkçesinde Oğuzca Özellikler ve Benzerlikler” International Journal of Social Science, Volume 4, Issue 1, 31-63.
- HENGİRMEN, Mehmet (2002), Türkçe Temel Dilbilgisi, Ankara: Engin Yayınevi.
- HİŞAM, Abdulmelik (bin) (1955), es-Sîretü'n-Nebeviyye, Mısır: Matbaatu Mustafa el-Bâbî.
- İNAYET, Alimcan (2007), “Divanü Lûğat-it-Türk’te Geçen ‘Çin’ ve ‘Maçin’ Adı Üzerine” Turkish Studies, İnternational Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 2/4, Fall, 1174-1184.
- KARAAĞAÇ, Günay (2009), Türkçenin Söz Dizimi, İstanbul: Kesit Yayınları.
- __________ (2013), Türkçenin Dil Bilgisi, Ankara: Akçağ Yayınları.
- KARAHAN, Leyla (1997), Türkçede Söz Dizimi, Ankara: Akçağ Yayınları.
- __________ (2017), Türkçede Söz Dizimi, Ankara: Akçağ Yayınları.
- KANAR, Mehmet (2000), Farsça – Türkçe Sözlük, İstanbul: Deniz Kitabevi.
- __________ (2011). Eski Anadolu Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Say Yayınları.
- KAYMAZ, Zeki (2004), “Çağatay Türkçesinde Oğuzca Unsurlar Üzerine” Amancolovskie Çiteniya, Kazakistan/Öskemen, 7-8 Ekim 2004: 204-210
- KOCAOĞLU, Timur (2003), “Tarihi Türk Lehçeleri Metinlerinin Transkripsiyonlanmasında Kapalı é/i Meselesi”, Türk Kültürü, 483-484, 266-281.
- KORKMAZ, Zeynep (2009), Türkiye Türkçesi Grameri, Şekil Bilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- MUTÇALI, Serdar (2014), Arapça - Türkçe Sözlük, İstanbul: Dağarcık Yayınları.
- NECİP, E. N. (1995). Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü, (1. Baskı). (İ. Kurban, Çev.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- ÖZEK, Fatih (2014), Tarihî Türk Lehçelerinde Ünlüler, Ankara: Akçağ Yayınları.
- ÖZKAN, Mustafa, SEVİNÇLİ, Veysi (2017), Türkiye Türkçesi Söz Dizimi, İstanbul: Akademik Kitaplar.
- ÖZMEN, Mehmet (2013), Türkçenin Sözdizimi, Adana: Karahan Kitabevi.
- ÖZTÜRK, Mürsel (1995), Farsça Dilbilgisi, Ankara: Murat Kitapevi Yayınları.
- ÖZTÜRK, Rıdvan (1997), Uygur ve Özbek Türkçelerinde Fiil, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- ÖZTÜRK, Mustafa (2016), Kur’an-ı Kerim Meâli, Anlam ve Yorum Merkezli Çeviri, Ankara Okulu Yayınları, Ankara.
- SA’D, Muhammed (bin) (1968), et-Tabakâtü'l-Kübrâ, Beyrut: Dâru Sâdır.
- SAMİ, Şemsettin (1989), Kâmûs-ı Türkî, İstanbul: Enderun Kitabevi.
- STEINGASS, F. J. (2005), A Comprehensive Persian - English Dictionary, İstanbul: Çağrı Yayınları.
- TEKİN, Talat (1995), Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
- __________. (2003), Orhon Türkçesi Grameri, İstanbul: Sanat Kitabevi Yayınları.
- TİMURTAŞ, Faruk Kadri (1994), Eski Türkiye Türkçesi, XV. Yüzyıl, Gramer - Metin - Sözlük, İstanbul: Enderun Yayınları.
- ÜNLÜ, Suat (2012), Karahanlı Türkçesi Sözlüğü, Konya: Eğitim Yayınevi.
- __________ (2013), Çağatay Türkçesi Sözlüğü, Konya: Eğitim Yayınevi.
- ÜŞENMEZ, Emek (2010), Karahanlı Türkçesinin Sözlüğü, İstanbul: Doğu Kitabevi.
- ÜŞENMEZ, Emek, BOLTABAYEV, Saidbek (2016), Özbekçe Türkçe Sözlük, İstanbul: Türk Dünyası Vakfı.
- YAKUB, A., Geyurani, G., vd. (2011), Hazırkı Zamân Uygur Tilining İzahlık Lugati, Urumçi: Milletler Neşriyatı.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 27 Eylül 2018 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2018 Cilt: 1 Sayı: 14 |
