KLASİK TÜRK ŞİİRİNDE YEMEN VE İLGİLİ UNSURLAR

Yıl 2018, Cilt: 1 Sayı: 15, 38 - 61, 27.12.2018

Murat Öztürk

Öz

Klasik Türk şiirinde türlü benzetmelere, hayal ve telmih
unsurlarına konu edilen çok sayıda coğrafî bölge ve mekân bulunur. Bu
mekânlardan biri de Yemen’dir. Yemen, şairler tarafından divan şiirinin telmih
ve benzetme dünyası içinde çok bilinen bazı yönleriyle anılır. Bunlar arasında
kırmızı rengiyle bilinen akik taşı, Aden incisi, en iyi
Yemen’den görüldüğüne ve akik taşına rengini verdiğine inanılan Süheyl yıldızı,
Yemen kahvesi, Yemen’den esen ve peygamberin hadisine konu olan rüzgâr, Kurʾan’da adları zikredilen Ad kavmi, Şeddad, İrem bağı ve Belkıs;
Yemenli olduğu bilinen Veysel Karanî ve tasavvufî hikâyesiyle bilinen Şeyh Sanʾan bulunur.

Bu çalışmada Yemen’le ilgili bu unsurların klasik şiirde hangi
anlam ilişkileri çerçevesinde konu edildiği, şairlerin hayal ve benzetme
dünyalarında hangi özellikleriyle yer aldığı ele alınmıştır. Bu sebeple taranan
divanlardan seçilen beyitler bu anlam ilişkileri çerçevesinde tasnif edilmiş ve
kısaca izah edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yemen, Aden incisi, akik, Veysel Karani, kahve, Şeyh Sanʿan, Belkıs

Kaynakça

• AÇIKGÖZ, Namık (1999), Kahvenâme. Akçağ Yayınları, Ankara.
• Âgâh Dîvânı (Haz. Şerife Akpınar), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/.
• AHMED b. Hanbel, Müsned, II, 541, H.no: 10991.
• Ahmedî Dîvânı, (Haz. Dr. Yaşar Akdoğan), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/. AKKUŞ, Metin (2006), Klasik Türk Şiirinin Anlam Dünyası, Edebi Türler ve Tarzlar, Bizim Büro Basımevi, Erzurum.
• Âşık Çelebi Dîvânı, (Haz. Filiz Kılıç), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/.
• Bâkî Dîvânı, (Haz. Sabahattin Küçük), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/.
• Behiştî Dîvânı, (Haz. Yaşar Aydemir), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/.
• BORAN, Kadir (ed. Emine GÜRSOY NASKALİ) (2011), Türk Kahvesi Kitabı, “Kahve ile Bâde Âresinde 17. Yüzyıl Dîvân Şâirlerinden Yükselen Sesler”, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• CEYLAN, Ömür (2005), Önce Aşk Vardı Şiirin Aynasında Osmanlı Kültürü Üzerine Denemeler, “Kahve Yemen’den Gelir.” S. 131-138, Kapı Yayınları, İstanbul.
• DEVELLİOĞLU, Ferit (2010), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara.
• DİLÇİN, Cem (2011). Divan Şiiri ve Şairleri Üzerine İncelemeler, “Divan Şiirinde Çağrışım Ögesi Olarak Yer Adları”, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• DURMAZ, Gülay (2010), “Examining Coffe and Coffe Houses in the Divan Poetry” Uludağ Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Sosyal Bilimler Dergisi Yıl: 11, Sayı: 19, 2010/2, s. 253-267.
• Edirneli Nazmî Dîvânı, (Haz. Sibel Üst), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/.
• Emrî Dîvânı, (Haz. Mehmet A. Yekta Saraç), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/.
• Filibeli Vecdî Dîvânı, (Haz. Hasan Kavruk- Bahir Selçuk), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/.
• GÜNDOĞAR, Bayram (1998), Menakıbnameler ve Lamiʿî Çelebi’nin Menakıb-ı Üveys el Karanî Adlı Eserinin Tahlili, Uludağ Üniversitesi, SBE, Yüksek Lisans tezi, Bursa.
• Haşmet Külliyatı, (Haz. Mehmet Arslan-İ. Hakkı Aksoyak), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/.
• İSPİR, Meheddin (2004). Münirinin Gülşen-i Ebrâr ve Maʿden-i Esrâr Mesnevisi (İnceleme-Metin-Sadeleştirme), Atatürk Üniversitesi, SBE, doktora tezi.
• Kadı Burhanettin Dîvânı (Haz. Muharrem Ergin), İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 1980.
• KARAÖZ, Ayşegül (2009), Tezi Cabbar Kulu Hikâye-i Veysel Karani (Giriş-İnceleme- Metin-Dizin), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yüksek Lisans tezi.
• KIRCA, Celal (1988), Ad,: http://www.islamansiklopedisi.info/dia/.
• KUZUBAŞ, Muhammet (2008), Manzum Bir Destan Kitabı (Destân-ı Veysel Karânî, Vefât-ı Hz. Fâtıma, Vefât-ı Hz.İbrâhîm, Hikâyet-i Gügercin, Hikâyet-i Geyik, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, the Journal Of International Social Research Volume 1/2 Winter 2008.
• Lebîb Dîvânı, (Haz. Orhan Kurtoğlu), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/.
• Meşhurî Dîvânı, (Haz. Yaşar Aydemir-Halil Çeltik), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/.
• Mostarlı Hasan Ziyâ’î Dîvânı, (Haz. Müberra Gürgendereli), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/.
• Muvakkit-zâde Pertev Dîvânı, (Haz. Ekrem Bektaş), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/.
• Münîrî Dîvânı, (Haz. Ersen Ersoy), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/.
• Nâmî Dîvânı, (Haz. Ahmet Yenikale), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/.
• Nedîm Dîvânı, (Haz. Muhsin Macit), 1997, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Nehcî Dîvânı, (Haz. Üzeyir Aslan), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/.
• Nesîmî Dîvânı (Haz. Hüseyin AYAN), TDK yayınları, 2002, Ankara.
• Nevʾi-zade ʿAtâyî Dîvânı, (Haz. Saadet Karaköse), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/.
• ONAY, Ahmet Talât (1996). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, MEB yayınları, İstanbul.
• ÖZTÜRK, Murat (2015), Aşk Mesnevilerinde Ayrı Dinlerden Âşıkların Aşk ve Kutsal Çatışması, Kütahya Dumlupınar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Kütahya.
• PALA, İskender (2012), Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü, Kapı Yayınları, İstanbul.
• Ravzî Dîvânı, (Haz. Yaşar Aydemir), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/.
• Revânî Dîvânı, (Haz. Ziya Avşar), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/.
• Sabâyî ve Üveys-nâmesi (Haz: Savran, Ömer), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/.
• Saʿîd Giray Dîvânı, (Haz. Saadet Karaköse), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/.
• Sehâbî Dîvânı, (Haz. Cemal Bayak), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/.
• Süheylî Dîvânı, (Haz. M. Esat Harmancı), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/.
• Sünbülzâde Vehbî Dîvânı, (Haz. Ahmet Yenikale), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/.
• ŞENTÜRK, Ahmet Atilla (1994), Osmanlı Edebiyatında Felekler, Seyyâre ve Sabiteler (Burçlar), Türk Dünyası Araştırmaları dergisi, Sayı 90, sayfa 131-180.
• Şeref Hanım Dîvânı, Arslan 2002:236
• Şeyh Gâlib Dîvânı, (Haz. Naci Okçu), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/.
• Taşlıcalı Yahya Beğ Dîvânı (Haz. Mehmet Çavuğoğlu), İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul (1977).
• TOSUN, Necdet (2013), Veysel Karanî, TDV İslam Ansiklopedisi, s. 74-75, http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.
• Ubeydî Dîvânı, (Haz. Ömer Arslan), İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, yüksek lisans tezi, İstanbul, 2013.
• Vahyî Dîvânı, (Haz. Hakan Taş), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/.
• Vusûlî Dîvânı, (Haz. Hakan Taş), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/.
• YAVUZ, Kemal. Gülşehri’nin Mantıku’t-Tayrı (Gülşen-Nâme) Metin ve Aktarma. www.ekitapkulturturizm.gov.tr.
• YENİTERZİ, Emine (2010). Klasik Türk Şiirinde Ülke ve Şehirlerin Meşhur Özellikleri. Uluslar arası Sosyal Araştırmalar dergisi, Volume: 3, Issue:15, s. 301-334.