Öz
Bir ülkenin diasporası çok uzun bir
zamandan beri ana yurtlarından ayrılarak başka bir ülkeye yerleşen ve bu arada
dillerini, kültürlerini ve mili kimliğin diğer temel unsurlarını koruma
çabasında olan topluluğu ifade eder. Diasporaların oluşumunda tarihi, siyasi,
ekonomik birçok nedenin varlığından söz edilmektedir. Arnavut diasporası
Kosova, Makedonya, Karadağ ve Sırbistan'daki azınlıklar da dâhil olmak üzere,
resmi Arnavutluk toprakları dışında yaşayan ve Arnavut kökenli insanların
oluşturduğu bir yayılım alanıdır.
Kosova savaşının bitmesinden sonra Arnavut
Diasporası, haklarının geliştirilmesi ve bu haklar üzerine eğitimin bütün
aşamalarının sağlanması gibi günlük hayatı kolaylaştıracak imkânların hayatın
her alanına yayılarak uygulanması sürecini tecrübe etmiştir. Arnavut diasporası
Türkiye’de, tıpkı Türk diasporasının Kosova’da veya daha hissedilir bir biçimde
Prizren’de, Priştina’da, Gjilan’da, Vushtrri’de ve Paja’da bulunduğu gibi
bulunmaktadır.
Arnavut dilinde Türkçe kelimelerin etkisi
göz önünde bulundurulduğunda, Kosova’da yıllar boyunca meydana gelen tarihî
gelişmelerle bağlantı kurulmalıdır. Arnavutların yaşadıkları tarihi zorlukları
bir kenara bırakırsak, dillerini koruma konusundaki hassasiyetleri ve dillerini
yabancı kelimelerden arındırma duyarlılıkları her zaman ve her şartta
geçerliliğini korumuştur. Ancak bir yabancı kelimeyi çıkarmak, özellikle söz
konusu kelimenin Arnavutça karşılığı bulunmadığı durumlarda, pek de kolay
olmamıştır. Arnavutçada Türkçe etkisinin daha çok ses bilgisi ve şekil bilgisi
alanlarında görüldüğü araştırmacılar tarafından daha önce de zikredilmiştir.
Ancak etkinin bununla sınırlı kaldığını söylemek pek mümkün değildir.
Türk dilinin sesleri ile Arnavut dilinin
ses sistemi birbirine benzerlik göstermektedir. Ünlüler bakımından en önemli
fark, Arnavut dilinde görülmeyen, ö sesinin Türk dilinde mevcut olmasıdır. Türk
diliyle Arnavutça arasında ünsüzler açısından da birtakım farklar
bulunmaktadır. Arnavutçanın ünsüzleri arasında c, q, gj, rr dikkat çekerken,
Türkçede de Arnavutçada olmayan ğ ünsüzü vardır. Ses farklılıkları: Tr. Ü: Y
(Arn.); “Y” Türkçede “j” olarak okunur. Tr. J: Zh (Arn.). Türk dilinde “C”
ünsüzü yoktur (Arn. ts gibi), diğer taraftan Ş-she Arnavut dilinin “sh”
gibidir. Arnavut dilinin, Türk dilinden farklı olarak, kendine has bazı
ünsüzleri vardır: th yarı patlayıcı, dh diş-damak ünsüzü, c, x ve titreşimli
al. Farklı kökeni olan dillerin farklı seslere sahip olması doğal bir durumdur,
ancak Türkçe ve Arnavutçada olduğu gibi morfolojik benzerliklerin görülmesi ise
ilginçtir; beshik - djep (beşik); axhami-i papërvojë (çocukça, tecrübesiz);
hepisi–të gjithë (hepsi); bezdis-mërzis, shqetësoj (rahatsızlık);
bojatis-ngjyej (boya); avash-ngadalë (yavaşça); nejse-si do që të jetë puna
(neyse, yine de); tamam/taman-pikërisht (tamam); hajde-eja (haydi,gel).
Son zamanlarda araştırmalarda Arnavutça
ile Türkçe arasında dilbilimin dalları arasında sayılan söz dizimi, anlam
bilimi gibi alanlar bakımından da bir takım etkileşimlerden söz edilmektedir.
Arnavutçanın söz diziminde, yüklemin sonda bulunması gibi Türkçe cümle yapısını
andıran özellikler görülmektedir: Tr. Müsafir Geldi / Arn.. Mysafiri erdhi /
İng. the guest came, Standart Arnavutçada dizim aslında doğal haliyle “The
guest came.” şeklindedir. Bu durum Türk dilinin Arnavutçaya etkisi bakımında
dikkat çekici bir örnektir.
Dilsel küreselleşmenin genel dil evrimi ve
dilsel yayınma konusunda bütün dillerde oluşturduğu baskıya rağmen Arnavut
dilinde Türkçe anlam unsurlarının varlığı bilinmektedir. Arnavutçanın
diyalektlerinde Türkçe kelimelerin eskiden beri takip edilen izleri bariz bir
şekilde korunmuştur. Bu kelimeler Türkiye içinde yaşayan Arnavutların
diyalektlerinde de korunmuştur. Arnavutların Arnavut topraklarından (Kosovo,
Arnavutluk, o zamanki Makedonya, Doğu Kosova) Türkiye’ye gelmesi üzerinden uzun
yıllar geçmiş ve Arnavutça ile Türk dili arasındaki temasların doğrudan
olmasına rağmen, Arnavutçanın Türkiye’de konuşulan diyalektinde Arnavutça
kelimelerin yanında Türkçe alıntıların da muhafaza edildiği görülmektedir.
Kaynakça
- Akademia e shkencave e Shqipërisë. (2002). Gramatika e gjuhës shqipe 1. Tiranë: ASHASH.
- BALIU, B. (2012). Onomastikë dhe Identitet. Prishtinë: Era.
- BECI, B. (2004). Fonetika. Prishtinë: Libri shkollor.
- ĆAUŠEVIC, E. (1996). Gramatika suvremenoga turskog jezika. Zagreb: Hrvatska sveučilišna naklada LİKAJ, E. & Çabej, M. (2013). Morfologji e shqipes standarde. Tiranë: Julvin.
- JABLE, Ergin (2010). Kosova Türk Ağızları İnceleme – Metin Sözlük. Sakarya: T.C, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Teza e Doktoraturës) - Doctorate Thesis.
- JASHARI, A. (2009). Gramatika e gjuhës shqipe I-Morfologjia. Prishtinë: Artini.
- SADIKAY, K. (1996). Arnavutça Konuşalım- Flasim shqip. İstanbul: Sümer Kitabevi.
- TOPALLI, K. (2007). Fonetika historike e gjuhës shqipe. Akademia e shkencave e Shqipërisë, IGJL, Dituria.
- VAJZOVİÇ, H. (1999). Orijentalizmi u knji ževnom djelu lingvistiçka analiza. Sarajevo: Institut za jezik: Orijentalni Institut
- NEWMARK, L., Hubbard, Ph., Prifti, P. (1982). Standard Albanian (A Reference Grammar for Students). California, CA: Stanford University Press.
- KARAHAN, Leyla (1999). Tűrkçede Soz Dizimi-Cűmle Tahlilleri. Ankara: Akçag
- POLISI, M. (2002). Gramatika e gjuhës turke (fonetika dhe morfologjia). Prishtinë: Logoss
- SOPAJ, M. & Koro, H. (2011). Turqisht për 20 ditë. Prizren: NGB-BAF
- HENGIRMEN, Mehmet (2002). Türkçe Dilbilgisi, Ankara: Engin
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 27 Aralık 2018 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2018 Cilt: 1 Sayı: 15 |
