II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİNDE PANİSLAMİST SİYASETİN MİMARİDE OKSİDENTALİST TEMSİLİYETE DÖNÜŞMESİ ÜZERİNE BİR DENEME

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 15, 9 - 32, 27.12.2019

Oya Şenyurt

Öz

Devletlerin siyasi
yönelimleri, kamusal yapıların mimari üsluplarındaki tercihleri de belirler. Bu
açıdan Osmanlı İmparatorluğu’na 19. yüzyılın sonlarında, Avrupa ülkelerinin
ürettiği mimari üsluplarla birlikte giren “oryantalist” üslup uygulamaları
dikkat çekicidir. Siyasi yönelimler gereği doğuda İslamiyeti kabul etmiş
toplumların ürettiği mimari öğelerin temsiliyeti, batıdakinden farklılaşarak Osmanlı
devlet yapılarının cephesinde yer edinmiş olmalıdır. Bu bağlamda doğulu mimari
öğelerin Osmanlı mimarisindeki varlığının batıdakinden farklı sebeplere dayandığı
düşünülebilir. Bu makalede, mimarlık literatüründe “oryantalist” üslup olarak
anılan akımın, devletin “Osmanlılık” ve “Panislamist” siyasetinin
“oksidentalist” bir temsiliyeti olarak kullanılmasına ilişkin bazı veriler değerlendirilmiştir.
  

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Mimarisi, Oryantalizm, Oksidentalizm

Kaynakça

• Akçura, Yusuf (2015), Üç Tarz-ı Siyâset, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Altınöz, Meltem Özkan (2014), “19. yy Osmanlı Mimarisi’ndeki Oryantalizmin Endülüs Kaynağı ve Sirkeci Garı’nın Değerlendirilmesi”, Turkish Studies, S. 9/10, ss. 837-852.
• Arlı, Alim (2004), Oryantalizm, Oksitentalizm ve Şerif Mardin, İstanbul: Küre Yayınları.
• Aslanapa, Oktay (1977), Yıllar Boyunca Türk Sanatı (14. Yüzyıl), İstanbul: M.E.B. Kitapları.
• Aykurt, Çetin (2013), “Bir Büyük Düşünce: Pekin Hamidiyye Üniversitesi”. Tarih İncelemeleri Dergisi, S. 28/1, ss. 37-49.
• Batur, Afife (1996), “Mimarlık Oryantalist Eğilimler”. Mimari Akımlar I, İstanbul: Y.E.M. Yayınları, ss. 22- 36.
• Bayhan, Ahmet Ali (2014), “Ferdinand Arnodin’in Cisr-i Hamîdî ve Çevre Yolu Projesi’ndeki Oryantalist Unsurlar Üzerine Bir Değerlendirme”. Turkish Studies, S. 9-10 Sonbahar, 2014, ss. 97-114.
• Berkes, Niyazi (2010), Türkiye’de Çağdaşlaşma, 15. B., İstanbul: Y.K.Y.
• Bozdoğan, Sibel (2002), Modernizm ve Ulusun İnşası Erken Cumhuriyet Türkiyesi’nde Mimari Kültür, İstanbul: 2002.
• Çelik, Zeynep (1998), 19. Yüzyılda Osmanlı Başkenti Değişen İstanbul, 2. B., İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Demirel, Fatmagül (2011), Sultan II. Abdülhamid’in Mirası İstanbul’da Kamu Binaları, İstanbul: İ.T.O.
• Deringil, Selim (2007), İktidarın Sembolleri ve İdeoloji II. Abdülhamid Dönemi (1876-1909), 3. B., İstanbul: Y.K.Y.
• Duymaz, A. Şevki (2003), II. Abdülhamid Dönemi İmar Faaliyetleri (Türkiye Örneği), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
• Eren, Cüneyt ve Nurullah Yılmaz (2002), “Hindistan Bhopal Emîri ve Müfessir Sıddık Hasan Han’ın Osmanlı Devleti ile İlişkisi”. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 19, ss. 233-238.
• Ergin, Osman (1938), İstanbul’da İmar ve İskân Hareketleri, İstanbul: Bürhaneddin Matbaası.
• Erkmen, Alev (2006), Mimarlık ve Hafıza: Osmanlı Dünyasında Geçmişin Yeniden Üretildiği Yapılar (1850–1910), Yayımlanmış Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Eyice, Semavi (1993), “Çinili Köşk”, İslam Ansiklopedisi, TDV İSAM, ss. 337-341.
• Godoli, Ezio ve Diana Barillari (1997), İstanbul 1900 Art Nouveau Mimarisi ve İç Mekanları, İstanbul: Y.E.M.
• Güner, Fethullah (2008), Milliyetçilik Akımına Bir Alternatif Olarak Osmanlıcılık Hareketi, Yayımlanmamış Y.L. Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu.
• Güntan, Çağrı (2007), II. Abdülhamit Döneminde İmparatorluk Yapılarının Kamu Yapıları Aracılığı İle Osmanlı Kentine Yansıtılması, Yayımlanmamış Y.L. Tezi, Y.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Hanefi, Hasan (2006), “Oryantalizmden Oksidentalizme”, Uluslararası Oryantalizm Sempozyumu, ss. 79-90.
• Karakaş, Ali (2015), “Bir Kavram Olarak Oksidentalizm”. SBARD, S. 25, ss. 165-184.
• Karal, Enver Ziya (1988), Osmanlı Tarihi: Birinci Meşrutiyet ve İstibdat Devirleri 1876-1907, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Karaman, Hayreddin (1994), 1Cemâleddin Efgânî1. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C: 10, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, ss. 456-466.
• Karpat, Kemal (2004), İslam’ın Siyasallaşması, çev. Şiar Yalçın, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Karpat, Kemal H. (2008), Osmanlı Modernleşmesi Toplum, Kurumsal Değişim ve Nüfus, 2. B., Ankara: İmge Kitabevi.
• Katipoğlu, Ceren Özmen (2014), Re-thinking Historiography On Ottoman Mosque Architecture: Nineteenth Century Provinceal Sultan Mosque, Yayımlanmamış Doktora Tezi, METU Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Kayalı, Kurtuluş (1985), “Osmanlı Devleti’nde Yenileşme Hareketleri ve Ordu”. T.C.T.A., C: 5, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kuban, Doğan (2007), Osmanlı Mimarisi, İstanbul: Y.E.M. Yayınları.
• _, (2006). Osmanlı Döneminde Irak Plan, Fotoğraf ve Belgelerle, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, İstanbul.
• Mardin, Şerif (1985), “19. Yüzyılda Düşünce Akımları ve Osmanlı Devleti”. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C: 2, İstanbul: İletişim Yayınları, ss. 341-352.
• Özcan, Arif Behiç (2011), Batılılaşma Döneminde Osmanlı Devleti’nin Doğu Politikaları, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı, Konya.
• Özcan, Azmi (2001), “İttihâd-ı İslâm”. TDV İSAM İslam Ansiklopedisi, C. 23, ss. 470-475.
• Said, Edward W. (2014), Şarkiyatçılık: Batı’nın Şark Anlayışları, İstanbul: Metis Yayınları.
• Şenyurt, Oya (2015), Osmanlı Mimarlık Örgütlenmesinde Değişim ve Dönüşüm, İstanbul: Doğu Kitabevi.
• Uluç, Güliz (2009), Medya ve Oryantalizm, İstanbul: Anahtar Kitap Yayınları.
• Osmanlı Arşivi (O. A.) Belgeleri O.A., YEE.d., (Yıldız Esas Evrakı).O.A., PLK.p., (Plan-Proje Kataloğu).İnternet Kaynakları“Şam Hicaz Demiryolu İstasyon Binası”, (http://nabataea.net/hejaz1.html), [Erişim tarihi: 23.03.2019].
• Ünsal, B. (1982), “İstanbul Türbeleri Üzerinde Stil Araştırması”, acikerisim.fsm.edu.tr., ss. 77-120, [Erişim tarihi: 23.03.2019].