About Verbal Adverbs That Formed By Combınatıon Of A Partıcıple Suffıx Wıth A Case Suffıx, and -ġayda Suffıx Used In Munyetu'l-Guzat

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 1, 39 - 50, 30.06.2022

Zeynep Negiş

Öz

Verbal adverbs, which are frequently used verbals in all of the historical periods and contemporary languages of Turkic, are of two forms: verbal adverbs with simple structure and verbal adverbs formed by the combination of two affixes. The verbal adverb suffixes that are formed by the combination of two affixes are usually formed by a participle suffix plus a case suffix and indicate the time when the action takes place, is taking place, or will take place. Since the first written texts of Turkish language, there are many stereotyped adverbial-verb affixes in this way. In this study, the suffix -Gayda, that in the Munyetu'l-Ġuzat, one of the Mamluk Kipchak language heirlooms, is discussed. First, it was checked whether this suffix is used in historical and contemporary Turkish dialects; important language works of historical dialects of Turkish and grammar books on these languages were scanned. To evaluate whether the suffix is an adverb suffix formed by combining two affixes, examples of verbal adverbs made in this way throughout history in Turkic languages have been examined. It has been checked from the manuscript for a typo. As a result, an evaluation was made on the -ghayda structure.

Anahtar Kelimeler

Verbal adverbs, Kipchak Turkic, verbal, participle

Sıfat-Fiil Kalıplaşmasıyla Oluşan Zarf-Fiiller ve Munyetu’l-Ġuzat’ta Kullanılan -ġayda Eki Üzerine

Öz

Türkçenin tarihî devirlerinin ve çağdaş dillerinin tamamında sıklıkla kullanılan fiilimsilerden olan zarf-fiiller, basit yapılı zarf-fiiller ve iki ekin birleşmesiyle oluşan zarf-fiiller olmak üzere şekil yönünden iki türlüdür. İki ekin birleşmesi ile oluşan zarf-fiiller genellikle bir sıfat-fiil eki ile bir hâl ekinin kalıplaşmasıyla oluşur ve eylemin gerçekleştiği, gerçekleşmekte olduğu veya gerçekleşeceği zamana işaret eder. Türkçenin ilk yazılı metinlerinden itibaren bu şekilde kalıplaşmış pek çok zarf-fiil eki bulunmaktadır. Bu çalışmada Memluk Kıpçakçası dil yadigarlarından olan Munyetu’l-Ġuzat isimli eserde yer alan -ġayda eki ele alınmıştır. Öncelikle tarihî ve çağdaş Türk şivelerinde bu ekin kullanılıp kullanılmadığı kontrol edilmiş, Türkçenin tarihî şivelerinin önemli dil yadigarları ve bu diller üzerine yazılan gramer kitapları taranmıştır. -ġayda ekinin, iki ekin birleşmesi ile meydana gelen bir zarf-fiil eki olup olmadığının değerlendirilebilmesi için tarih boyunca Türkçede bu şekilde yapılmış zarf-fiil örnekleri incelenmiştir. Bir yazım yanlışı olup olmadığı el yazmasından kontrol edilmiştir ve tüm bunların sonucunda -ġayda yapısının üzerine bir değerlendirmede bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Zarf-fiil, Kıpçak Türkçesi, fiilmsi, sıfat-fiil

Kaynakça

• Arat, R.R. (2003). Kutadgu bilig. Ankara: TTK Yayınları.
• Arat, R.R. (2006). Atebetü’l-hakayık. Ankara: TDK Yayınları.
• Arat, R.R. (2007). Kutadgu bilig I metin. Ankara: TDK Yayınları.
• Argunşah, M. (2013). Çağatay Türkçesi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Banguoğlu, T. (2000). Türkçenin grameri (6. baskı). Ankara: TDK Yayınları.
• Bayraktar, N. (2004). Türkçede fiilimsiler. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Eckmann, J. (2003). Çağatayca el ktabı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ediskun, H. (2010). Türk dilbilgisi sesbilgisi-biçimbilgisi-cümlebilgisi (12. baskı). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Eraslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi grameri. Ankara: TDK Yayınları.
• Ercilasun, A.B. and Akkoyunlu, Z. (2015). Dîvânu lugâti’t-Türk giriş-metin-çeviri-notlar-dizin. Ankara: TDK Yayınları.
• Erdal, M. (2004). A Grammar of Old Turkic. Leiden-Boston: Brill Handbook of Oriental Studies.
• Erdal, M. (1991). Old Turkic Word Formation, a Functional Approach to the Lexicon, Vol. I-II. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Ergin, M. (2000). Türk dil bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım / Yayım / Tanıtım.
• Gencan, T. N. (2007). Dilbilgisi. Ankara: Tek Ağaç Eylül Yayıncılık.
• Gülsevin, G. (2011). Eski Anadolu Türkçesinde ekler. Ankara: TDK Yayınları.
• Güner, G. (2013). Kıpçak Türkçesi grameri. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Hacıeminoğlu, N. (1996). Karahanlı Türkçesi grameri. Ankara: TDK Yayınları.
• Hacıeminoğlu, N. (1997). Harezm Türkçesi ve grameri. Ankara: İÜ Yayınları.
• Karamanlıoğlu, A. F. (1994). Kıpçak Türkçesi grameri. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi grameri (şekil bilgisi). Ankara: TDK Yayınları.
• Özkan, M., Esin, O. and Tören, H. (2001). Yüksek öğretimde Türk dili yazılı ve sözlü anlatım. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Tekin, T. (2003). Orhun Türkçesi grameri (Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 9). İstanbul: Kitap Matbaası.
• Timurtaş, F. K. (2012). Eski Türkiye Türkçesi. İstanbul: Kapı Yay.
• Toparlı, R. and Argunşah, M. (2014). Mu’înü’l-mürîd. Ankara: TDK Yayınları.
• Uğurlu, M. (1987). Münyetü’l-ġuzāt. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.