Üniversite Öğrencilerinde Tütün Kullanım Alışkanlıklarının Belirleyicileri ve Algılar: Sistematik Bir Derleme Çalışması

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 1, 49 - 84, 29.04.2021

Yeliz Doğan Merih Özden Güdük Nazlı Ertürk Merve Yemenici Kazım Yalçın Arğa İlhan Satman

Öz

Bu derlemenin amacı, Türkiye'deki üniversite öğrencilerinin tütün ve tütün ürünleri kullanımına yönelik tutum ve davranışları ve bunları etkileyen faktörleri belirlemek için yapılan çalışmaları kapsamlı bir şekilde incelemek ve bu çalışmalardan elde edilen sonuçları sistematik olarak değerlendirmektir.
Bu sistematik derlemede Google Akademik, PubMed, Scopus ve Türkiye Klinikleri veri tabanları; "Türkiye", "üni-versite", “yüksekokul", "öğrenci", "sigara", "nargile", "tütün" ve "tütün ürünleri" anahtar kelimeleri kullanılarak ta-ranmış ve 2003-2020 yılları arasında Türkiye'deki üniversite ve yüksekokul öğrencilerinde yapılmış ve yayınlanmış çalışmalar belirlenmiştir. Bu amaçla yapılan taramada 102 adet çalışma tespit edilmiştir. Bunlardan 25 adet çalışma duplikasyon, 3 adet çalışma katılımcı sayısının 100'ün altında olması ve 18 adet çalışma ise verilerin yetersiz olması nedeniyle değerlendirme dışı bırakılarak 56 adet çalışma değerlendirilmeye alınmıştır. Toplumumuzda üniversite öğrencileri arasında artan sigara ve tütün ürünü kullanımında cinsiyet, arkadaş etkisi, merak, özenti, stres ve kültürel özellikler ön plana çıkmakta olup tütün ürünleri ile mücadele politikalarında bu hususların dikkate alınması önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tütün, Üniversite, öğrenciler, Davranışlar

Kaynakça

• Akça, G., Guner, S.N., Akca, U., Kilic, M., Sancak, R., & Ozturk, F. (2016). Students’ unchanging smoking habits in urban and rural areas in the last 15 years. Pediatrics International, 58:279-283.
• Akkuş, D., Karaca, A., Şener, D., & Ankaralı, H. (2017). Lise öğrencileri arasında sigara ve alkol kullanma sıklığı ve etkileyen faktörler. Anadolu Kliniği, 22(1):36-45. Aktaş, A., Hıdıroğlu, S., & Karavuş, M. (2018). Üni-versite öğrencilerinin nargile içme konusundaki bilgi, tutum ve davranışları. Fırat Tıp Dergisi, 23(2):68-72.
• Akvardar, Y., Demiral, Y., Ergör, G., Ergör, A., Bilici, M., & Özer, ÖA. (2003). Substance use in a samp-le of Turkish medical students. Drug Alcohol De-pendence, 72:117-121.
• Alaçam, H., Korkmaz, A., Efe, M., & Balcı Şengül, C. (2015). Pamukkale Üniversitesi öğrencilerinde alkol ve sigara bağımlılığı taraması, Pamukkale Tıp Dergisi, 8(2):82-87.
• Altındağ, A., Yanık, M., Yengil, E., & Karazeybek, AH. (2005). Şanlıurfa’da üniversite öğrencilerinde madde kullanımı, Bağımlılık Dergisi, 6:60-64.
• Alvur, TM., Cınar, N., Oncel, S., Akduran, F., & De-de, C. (2014). Trends in smoking among univer-sity students between 2005-2012 in Sakarya, Turkey, APJCP, 15:4575-4581.
• Arslan, Y., Pirinççi, S., Okyay, P., & Kacar Döger, F. (2016). Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakül-tesi birinci sınıf öğrencilerinde sigara kullanımı ve ilişkili faktörler. Meandros Medical and Dental Journal, 17:146-152.
• Baştürk, M., Koç, E.M., Sözmen, M.K., Arslan, M., & Albaş, S. (2018). Tıp fakültesi birinci ve altıncı sınıf öğrencilerinin sigara içme durumları, anksi-yete düzeyleri ve 4207 Sayılı Kanun hakkındaki tutumları. Konuralp Tıp Dergisi, 10(3):282-288.
• Bilir, N., (2016). Tütün kontrolü çerçeve sözleş-mesi ve Türkiye: Bir başarı örneği. Güncel Göğüs Hastalıkları Serisi, 4 (1):7-12.
• Boyacı, H., Çorapçıoğlu, A., Ilgazlı, A., Başyiğit, İ.,& Yıldız, F. (2003). Kocaeli Üniversitesi öğrencileri-nin sigara içme alışkanlıklarının değerlendirilme-si. Solunum Hastalıkları, 14:169-175.
• Celikel, F.C., Celikel, S., & Erkorkmaz, U. (2009). Smoking determinants in Turkish university stu-dents. International Journal of Environmental Research and Public Health, 6(8):2248-2257.
• Çalışkan, D., Çulha, G., Sarışen, Ö., Karpuzoğlu, S., & Tunçbilek, A. (2005). Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi öğrenci ve çalışanlarının sigara içme durumu ve etkili faktörler. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 58:124-131.
• Çifçi, S., Bayram Değer, V., Saka, G.,& Ceylan, A. (2018). Frequency of and factors affecting smo-king among nursing students at school of health. Van Tıp Dergisi, 25(2):89-99.
• Çilekar, Ş., Dumanlı, A., Öz, G., & Günay, E. (2019) Hastanemizde Tıp Fakültesi öğrencilerinin tütün kullanma durumları. Bozok Tıp Dergisi, 9(4):22-26.
• Deveci, S.E., Açik, Y., Oguzöncül, A.F., & Deveci, F. (2010). Prevalence and factors affecting the use of tobacco, alcohol and addictive substance among unıversıty students in eastern Turkey. The Southeast Asian Journal of Tropical Medicine and Public Health, 41(4):996-1007.
• Doğan, M., Cetinkaya, F., Senol, V., & Nacar, M. (2019). Smoking behaviors and viewpoints of smoking by Erciyes University, Faculty of Theo-logy students. Journal of Religion and Health, 58(3).
• Duran, S., & Gözeten, A. (2017). Üniversite öğ-rencilerinde sigara içme davranışı, yalnızlık ve stresle baş etme biçimleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Bozok Tıp Dergisi, 7(1):1-7.
• Durmaz, A., & Üstün, B. (2006) Determination of smoking habits and personality traits among nur-sing students. Journal of Nursing Education, 45(8);328-333.
• Erdoğan, N., & Erdoğan, I. (2009). Smoking at school: views of Turkish university students. In-ternational Journal of Environmental Research and Public Health, 6:36-50.
• Ertekin Pınar, Ş. (2020). Ebelik bölümünde öğre-nim gören öğrencilerin üniversite öğrenimi sıra-sında sağlığı ilgilendiren riskli davranışları. Lok-man Hekim Dergisi, 10(3):458-467.
• Gelen, M.E., Köksal, N., Özer, A., Atilla, N., Cinka-ra, M., Kahraman, H., & Ekerbiçer, H. (2011). Üni-versitemiz öğrencileri ile akademik ve idari per-sonel arasında 5727 sayılı yeni tütün yasasına ilişkin bilgi düzeyi değerlendirmesi. Tüberküloz ve Toraks Dergisi, 59(2):132-139.
• Göktalay, T., Cengiz Özyurt, B., Şakar Coşkun, A., & Çelik, P. (2011). Sağlık eğitimi alan 3 ve 4. sınıf öğrencilerinde sigara kullanımı ve etkileyen fak-törler: İzlem araştırması. Tsüberküloz ve Toraks, 59(4):355-361.
• Göktalay, T., Şakar Coşkun, A., Havlucu, Y., & Dinc Horasan, G. (2020). Use of tobacco products in Turkish children and young people: Is there an alarm for hookah use? Turkish Thoracic Journal, 21(4):234-241.
• Günbatar, H., Sertoğullarından, B., & Ekin, S. (2014). Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tıp Fakültesi öğ-rencilerine uygulanan sigara anket sonuçları. Van Tıp Dergisi, 21(1):29-33.
• Havaçeliği Atlam, D., & Yüncü Z. (2017). Üniversi-te öğrencilerinde sigara, alkol, madde kullanım bozukluğu ve ailesel madde kullanımı arasındaki ilişki. Klinik Psikiyatri, 20:161-170.
• İçli, F., Çalışkan, D., Gönüllü, U., Sunguroğlu, K., Akdur, R., Akbulut H., et al. (2014). Fighting aga-inst cigarette smoking among medical students: a success story. The Journal of Cancer Education, 29:458–462.
• Karaçam, Z. (2013). Sistematik derleme metodo-lojisi: sistematik derleme hazırlamak için bir reh-ber. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yükse-kokulu Elektronik Dergisi, 6:26-33.
• Karadoğan, D., Önal, Ö., & Kanbay, Y. (2018). Pre-valence and determinants of smoking status among university students: Artvin Çoruh Univer-sity sample. PLoS ONE. 13(12):e0200671.
• Kaya, M., & Ergün, A. (2020). Sağlık bilimleri öğ-rencilerinin sigara içme durumu, etkileyen fak-törler ve ikincil sigara dumanı ile ilgili farkındalık düzeyleri. JAREN, 6(3):416-425.
• Keskin, H.İ. (2019). Çukurova Üniversitesi öğren-cilerinin sigara kullanımının araştırılması: İki aşa-malı Heckman Yöntemi. ARHUSS, 2(2):109-123.
• Kılıç, O., Başer, U., Abacı, H.S., & Aydın Eryılmaz, G. (2018). Öğrencilerin sigara kullanımını etkile-yen faktörlerin belirlenmesi: Ondokuz Mayıs Üni-versitesi Örneği, Samsun. Türkiye Tarımsal Araş-tırmalar Dergisi, 5(3):274-279.
• Kılınç, G., Sezgin Bolgül, B., Aksoy, G., & Günay, T. (2016). The prevelance of tobacco use and the factors influencing in students studying at two dentistry faculties in Turkey. Turkish Thoracic Journal, 17:47-52.
• Kılınç, O., & Günay, T. (2014). Türkiye tütün kont-rolünde hangi noktada? Engeller ve çözüm öneri-leri. STED/Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi, 23:4-7.
• Korkmaz, M., Ersoy, S., Özkahraman, Ş., Taşçı Duran, E., Çetinkaya Uslusoy E., ve diğerleri. (2013). Süleyman Demirel Üniversitesi öğrencile-rinin tütün mamulleri alkol kullanım durumları ve sigaraya yaklaşımları. SDÜ Tıp Fak Dergisi, 20(2):34-42.
• Kuş, C., Gümüştakım, R. Ş., & Eryılmaz, M.E. (2019). Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Tıp Fakültesi öğrencilerinin tütün ve tütün ürün-leri kullanma durumu ve ilişkili faktörler. Addicta: The Turkish Journal on Addictions, 6(4):182-193.
• Kutlu, R., Vatansev, C., Demirbaş, N., & Taşer, S. (2019). Tıp Fakültesi öğrencilerinde tütün ve tü-tün ürünleri kullanım sıklığı. TJFMPC, 13(2):219-226.
• La Torre, G., Kirch, W., Bes-Rastrollo, M., Ramos, R.M., Czaplicki, M., Gualano, M.R., et al. (2012). Tobacco use among medical students in Europe: Results of a multicentre study using the Global Health Professions Student Survey. Public He-alth, 126(2):159-164.
• Mayda, A.S., Tufan, N., Baştaş, S. (2007). Düzce Tıp Fakültesi öğrencilerinin sigara konusundaki tutumları ve içme sıklıkları. TSK Koruyucu Hekim-lik Bülteni, 6(5):364-370.
• Mergen, H., Erdoğmuş Mergen, B., Tavlı, V., Ön-gel, K., & Tan, Ş. (2011). Assessment of smoking behaviors of 2509 Turkish university students and its correlates: a cross-sectional study. Tüberküloz ve Toraks, 59(2):126-131.
• Miri-Moghaddam, M., Shahrakipour, M., Nasseri, S., Miri-Moghaddam, E. (2019). Higher prevalen-ce of waterpipe compared to cigarette smoking among medical students in southeast Iran. CEJPH, 27(3):188–194.
• Nacar, M., Cetinkaya, F., Baykan, Z., Yilmazel, G., & Elmali, F. (2015). Hazardous health behaviour among medical students: a study from Turkey. APJCP, 16(17):7675-7681.
• Nasser, M.A.A., & Zhang, X. (2019). Knowledge and factors related to smoking among university students at Hodeidah University, Yemen. Tobac-co Induced Diseases, 17:42.
• Ocaktan, M.E., Çalışkan, D., Kanyılmaz, O., & Yıl-dız, A. (2008). Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi öğrenci ve çalışanlarında “light” sigara içme sıklığı. Tüberküloz ve Toraks Dergisi, 56(3):304-309.
• Oğuz, S., Çamcı, G., & Kazan, M. (2018). Üniversi-te öğrencilerinin sigara kullanım sıklığı ve sigara-nın neden olduğu hastalıkları bilme durumu. Van Tıp Dergisi, 25(3):332-337.
• Onurlubaş, E., Yıldız, E., & Yıldız, S. (2017). Üniver-site öğrencilerinin sigara tüketimini etkileyen faktörler: Trakya Üniversitesi öğrencileri üzerine bir uygulama. ISR Journal, 2(4):83-92.
• Öksüz, E., Mutlu, E.T., & Malhan, S. (2007). Cha-racteristics of daily and occasional smoking among youths. Public Health, 121:349-356.
• Öntaş, E., & Aslan, D. (2018/2019-63), Küresel Yetişkin Tütün Araştırması; Türkiye 2016 Verileri. Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Toplum için Bilgilendirme Dizisi. http://www.halksagligi.hacettepe.edu.tr. adre-sinden elde edildi. Erişim tarihi: (1.3.2021)
• Özpulat, F., & Erdem, Y. (2019). Üniversite Öğ-rencilerinin Riskli Sağlık Davranışları ve Etkileyen Faktörlerin İncelenmesi. Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi, (1):110-126. Öztürk, C., Bektaş, M., Yılmaz, E., Salman, F., Şa-hin, T., İlmek, M., ve diğerleri. (2011). Smoking status of Turkish nursing students and factors affecting their behavior. APJCP, 12:1687-1692.
• Pekşen, Y., Canbaz, S., Sünter, T., & Tunçel, E.K. (2005). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Yaşar Doğu Beden Eğitimi ve Spor Yüksek Okulu öğrencile-rinde sigara içme sıklığı ve etkileyen faktörler. Journal of Dependence, 6(3):111-116.
• Pischke, C.R., Helmer, S.M., McAlaney, J., Bewick B.M., Vriesacker, B., Hal G.V., et al. (2015). Nor-mative misperceptions of tobacco use among university students in seven European countries: Baseline findings of the ‘Social Norms Interven-tion for the prevention of Polydrug usE’ study. Addictive Behaviors, 51:158–164.
• Poyrazoğlu, S., Şarli, Ş., Gencer, Z., & Günay, O. (2010). Waterpipe (narghile) smoking among medical and non-medical university students in Turkey. Upsala Journal of Medical Sciences, 115:210-216.
• Rigotti, N.A., Lee, J.E., & Wechsler, H. (2000). US college students’ use of tobacco products: results of a national survey. JAMA, 284:699-705. Saatci, E., Inan, S., Bozdemir, N., Akpinar, E., & Ergun, G. (2004). Predictors of smoking behavior of first year university students: Questionnaire Survey. Croatian Medical Journal, 45:76-79.
• Sabahy, A.R., Divsalar, K., Bahreinifar, S., Marz-ban, M., Nakhaee, N. (2011). Waterpipe tobacco use among Iranian university students: correla-tes and perceived reasons for use. The Internati-onal Journal of Tuberculosis and Lung Disease : The Official Journal of the International Union against Tuberculosis and Lung Disease, 15(6):844–847.
• Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü (2020). Küresel Gençlik Tütün Araştırması (KGTA-2017). http://www.hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/tutun-mucadele-bagimlilik-db/duyurular/KGTA-2017_pdf. adresinden elde edildi. Erişim tarihi: (15.3.2021)
• Saka, G., Şen, MA., & Yakıt, E. (2016). Sağlık Hiz-metleri Meslek Yüksekokulu öğrencilerinde siga-ra kullanım sıklığı. Journal of Human Sciences, 13(3):5423-5433. Saraçoğlu, S., & Öztürk, F. (2020). Türkiye’de tü-tün kontrol politikaları ve tütün tüketimi üzerine bir değerlendirme. Politik Ekonomik Kuram, 4(1):20-44.
• Shamseer, L., Moher, D., Clarke, M., Ghersi, D., Liberati, A., Petticrew, M., et al. (2015). Preferred reporting items for systematic review and meta-analysis protocols (PRISMA-P): elaboration and explanation. BMJ, 2;349:7647.
• Sönmez, C.I., Başer, D., Aydoğan, S., & Uludağ, G. (2017). Düzce Üniversitesi Tıp Fakültesi öğrenci-lerinin sigara içme sıklığı ve sigara ile ilgili bilgi tutum ve davranışları. Konuralp Tıp Dergisi, 9(2):83-89.
• Şahin, S., & Çınar, N. (2015). Perceptions of Tur-kish university students about the effects of water pipe smoking on health. APJCP, 16(11):4615-4621. Şenol, Y., Donmez, L., Turkay, M., & Aktekin, M. (2006). The incidence of smoking and risk factors for smoking initiation in medical faculty students: cohort study. BMC Public Health, 6:128.
• Tarı Selçuk, K., Avcı, D., & Mercan, Y. (2018). Üni-versite öğrencilerinde sigara bağımlılığı, sigarayı bırakmaya yönelik istek ve öz-etkililik. Clinical and Experimental Health Sciences, 8:36-43.
• Turhan, E., Inandi, T., Col, M., Bugdayci, R., Eker, O., & Ilhan, M. (2016). Smoking cessation and attitudes, belief, observation, and education of medical students, in Turkey. JNMA, 54(2):55-62.
• Türkiye İstatistik Kurumu (2020). Türkiye Sağlık Araştırması 2010, 2012, 2014, 2016. http://www.tuik.gov.tr. adresinden elde edildi. Erişim tarihi: (18.02.2021)
• TÜSEB & YÖK (2018). Tıp Fakülteleri Öğrencile-rinde Tütünle Mücadele Çalıştayı Sonuç Raporu. https://www.kanser.org adresinden elde edildi. Erişim tarihi: (15.03.2021)
• Ulus, T., Yurtseven, E., & Donuk, B. (2012). Preva-lence of smoking and related risk factors among physical education and sports school students at Istanbul University. International Journal of Envi-ronmental Research and Public Health, 9:674-684.
• Vatan, İ., Ocakoğlu, H., & İrgil, E. (2009). Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi öğrencilerinde sigara içme durumunun değerlendirilmesi. TAF Preven-tive Medicine Bulletin, 8(1):43-48.
• Vatansev H., Kutlu, R., Gülerarslan Özdengül, A., Demirbaş, N., Taşer, S., & Yılmaz, F. (2019). Tıp ve İletişim Fakültesi öğrencilerinin tütün ve tütün ürünleri kullanım farklılıkları. Ankara Medical Jo-urnal, (1):344-356.
• World Health Organization (2020). Tobacco. http://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/tobacco. Erişim tarihi: (15.01.2021)
• Yeğenoğlu, S., Aslan, D., Erdener, S.E., Acar, A., & Bilir, N. (2006). What is behind smoking among pharmacy students: a quantitative and qualitative study from Turkey. Substance Use & Misuse, 41:405-414.
• Yiğitalp, G. (2015). Factors affecting smoking sta-tus of nursing students and their addiction levels. Turkish Thoracic Journal, 16:121-7.