Savaşarası Dönemde Türkiye Trakya’sının Askeri Sınır Bölgesine Dönüşümü

Yıl 2022, , 152 - 168, 30.10.2022

Gencer Özcan

https://doi.org/10.52792/tws.1185977

Öz

Trakya’nın savunması otuzlu yılların ortasından başlayarak Türkiye’nin en öncelikli güvenlik sorununa dönüşür. Lozan Barış Antlaşması ile silahlardan arındırılarak “gayri askeri” bir duruma getirilen Trakya’nın savunmasını zorlaştıran sınırlamaları ortadan kaldırmak otuzlu yılların ikinci yarısında Türkiye dış politikasının en önemli önceliği haline gelir. Bu öncelik uyarınca 1933’te Lozan Boğazlar Sözleşmesi’nin değiştirilmesi için Milletler Cemiyeti katında girişimler başlatan Türkiye aynı evrede Trakya’yı askeri sınır bölgesine dönüştürecek kararları uygulamaya koyar. Trakya’nın askeri güvenlik bölgesine dönüşmesi sürecinin bir bütün olarak kavranması için 1934’te Trakya Umumî Müfettişliği’nin kurulması gibi yönetsel önlemler, 1934 İskân Kanunu gibi yasal düzenlemeler, “1934 Trakya Olayları” gibi yetkililerin el altından desteklediği uygulamalar, Çanakkale Savaşlarını anmak için yapılan törenlerin 1934’te ulusal düzeyde düzenlenmesi gibi değişiklik kararları, 1935’te başlayan 1936 ve 1937’de boyutları genişletilerek gerçekleştirilen askeri manevralar gibi olgular göz önünde bulundurulmalıdır. Makale Trakya’nın askeri güvenlik bölgesine dönüştürülmesi sürecini savaş arası döneme özgü güvenlik artırıcı önlemlerin sonucu olarak değerlendirmektedir.

Anahtar Kelimeler

Trakya Umumî Müfettişliği, 1934 Trakya Olayları, 1934 İskân Kanunu, Trakya askeri manevraları, Montreux Boğazlar Sözleşmesi

Kaynakça

• Alexander Petukhov, ve Tatyana Kozhina. “The Problem of Administration of the Borderlands of the Russian Empire at the Turn of the 19-20th Centuries in the Teaching of Historical and Legal Disciplines.” International e-Journal of Advances in Social Sciences, 5/15 (2019), 1434-38.
• Cihan Kalem, “Başkentin İstanbul’dan Ankara’ya Taşınması Süreci: İç ve Dış Tepkiler, 1919-1930”, (Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015), 10.
• Goltz, Paşa von der. Genç Türkiye’nin Hezimeti İmkân ve İtilası. (İstanbul: Cemiyet Kütüphanesi, 1332/1916), 66.
• Goltz, Freiherr von der, “Barış Sonrası Türkiye”, Neue Freie Presse, 18 Mayıs 1913’ten aktaran Ufuk Erdem, “İngiltere’nin Yeni Başkent Ankara’yı Kabullen(emeye)işi ve İngiliz Büyükelçilik Binasının İnşası”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6/5 (2017): 2195-6.
• Yunus Gökalp Durmuşoğlu, “Ankara’nın Yeni Başkent Olarak Seçilmesi Fikrinin Ortaya Çıkışı”. Türk Dünyası Araştırmaları, 125/247, (2020): 306.
• Sabahattin Selek, Milli Mücadele-II, İstiklal Harbi, (İstanbul: İstanbul Matbaası, 1965) s. 177-178’den aktaran Kalem, “Başkentin İstanbul’dan Ankara’ya Taşınması Süreci”, 10.
• Tevfik Bıyıklıoğlu, Trakya’da Milli Mücadele, I. Cilt. (Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1992). 141
• Necmi İnal, “Türkiye Cumhuriyeti Trakya Kara Sınırları,” (Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2007), 66-7
• İsmet İnönü, Hatıralar 2. Kitap. (Ankara: Bilgi, 1987), 67.
• Hikmet Öksüz, “The Reasons for Immigration from Western Thrace to Turkey (1923-1950).” Turkish Review of Balkan Studies, 9, (2004): 249.
• İsmail Soysal, Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları (I. Cilt 1920-1945). (Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2000), 73.
• Baskın Oran, “Lozan Barış Antlaşması”, Baskın Oran,Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, (1919-1980) (İstanbul: İletişim, 2008), 217-8.
• Aktaran, Mustafa Budak. Misâk-ı Millî’den Lozan’a: İdealden Gerçeğe Türk Dış Politikası, 5. Basım, (İstanbul, Küre, 2014), 388. Tartışmalar sırasında hükümete yönelik eleştiriler karşısında sinirlenen Mustafa Kemal’in Misâk-ı Millî metninin yazımına katkıda bulunanlar arasında bulunan İzmit Milletvekili Sırrı Bey’e, “Keşke [Misâk-ı Millî’yi] yazmaya idiniz. Başımıza çok belâ koydunuz. Yani bugün kat’iyeti ihlâl eden sözlerden başka bir şey yapmadınız” diyerek çıkışır. Ibid., 390.
• Gencer Özcan, “Türk Dış Politikasında Süreklilik ve Değişim: Balkanlar Örneği” içinde Kemâli Saybaşılı ve Gencer Özcan, Yeni Balkanlar Eski Sorunlar. (İstanbul: Bağlam, 1997), 209-10.
• İnönü, Hatıralar, 22.
• Öksüz, “The Reasons for Immigration from Western Thrace to Turkey”, 258.
• Gencer Özcan ve Mehmet Hacısalihoğlu, “Balkanlarda Yer İsimlerini Değiştirme Siyaseti: Avusturya, Yunanistan ve Türkiye Örnekleri”, Zeynep İskefiyeli, M. Bilal Çelik, ve Serkan Yazıcı, eds., Türk Tarihinde Balkanlar C.II. (Adapazarı: Sakarya Üniversitesi Balkan Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları, 2013), 1327-1355.
• Joseph C. Grew, Lozan Barış Konferansının Perde Arkası (1922-1923). (İstanbul: Örgün, 2003), 94-5.
• Ebüziyya Zade, “Biraz da Trakyalıları Düşünsek!”. Zaman, 13 Temmuz 1934’ten aktaran Bali, 1934 Trakya Olayları, 24.
• Abidin Daver. Cumhuriyet, 28 Haziran 1934’ten aktaran Bali, 1934 Trakya Olayları, 36.
• Bali, 1934 Trakya Olayları, 387-472.
• Ibid., 389, 396, 400-1.
• “Trakya Umumî Müfettişliği”’nden aktaran Bali, 1934 Trakya Olayları, 436.
• Bali, 1934 Trakya Olayları, 121-244.
• Cumhuriyet, ’9 Temmuz 1934’ten aktaran, Murat Burgaç “Trakya Umum Müfettişliği”, (Doktora Tezi, Eskişehir, 2010).
• Ibid., 321, 1419 no’lu dipnot.
• Hüseyin Rahmi (Kaymakam), “Sulh Zamanında Casusluk”. Askeri Mecmua, (1930): 370.
• M. Çağatay Okutan, Tek Parti Döneminde Azınlık Politikaları (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2009).
• Asım Us, 1930-1950 Hatıra Notları, (İstanbul: Vakit Matbaası, 1966)’dan aktaran Bali, 1934 Trakya Olayları, 365. İskân Kanunu, Kanun No: 2510, Kabul Tarihi: 14.06.1934, Resmi Gazete, 21 Haziran 1934, Sayı: 2733.
• Bilge Kağan Şakacı, “Türkiye’nin Göç ve İskân Politikaları: 1934 Tarihli 2510 Sayılı İskân Kanunu İncelemesi”. Kamu Yönetimi ve Politikaları Dergisi, 1/33 (2020): 44. “TBMM İskân Kanunu Lâyihası Muvakkat Encümeni Karar No 6”, Esas No. 1/335, 27 Mayıs 1934, BMM Zabıt Ceridesi Devre: IV, C: 23, İçtima: 3, 65 İnikat, 7 Haziran 1934.
• TBMM Zabıt Ceridesi, 14 Haziran 1934, Devre: IV, Cilt: 23, İçtima: 3, s. 71. Ali Koldaş, Umut Dayıoğlu ve Mustafa Çıraklı, “The 1934 Thrace Incidents and the Attitude of the Turkish Press in the Framework of the Project for the Creation of a Turkish Nation-State”. Journal Of Emerging Economies and Policy, 6/2, (2021): 236-246.
• Bali, 1934 Trakya Olayları, 38-39.
• Ebüziyya Zade, “Biraz da Trakyalıları Düşünsek”, Zaman, 13 Temmuz 1934’ten aktaran Bali, 1934 Trakya Olayları, 24-25.
• Raporun tam metni için bakınız: “Trakya Umumî Müfettişliği” Edirne, 16 Haziran 1934”, Bali, 1934 Trakya Olayları, 387-471.
• Trakya Umumî Müfettişliği, 406.
• Ibid., 397.
• Ibid., 430, 436.
• Ibid., 405-6.
• Maria Bucur, “Edifices of the Past: War Memorials and Heroes in Twentieth-Century Romania”, Maria Todorova, ed. Balkan Identities: Nation and Memory, (New York: New York University Press, 2004) içinde s. 158-179; Celil Bozkurt, “Çanakkale Şehitleri Abidesi'nin İnşaatı ve Türk Kamuoyundaki Yankıları”, Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 5, (2015) 79-94; Gencer Özcan, ve Özüm Arzık-Erzurumlu, “Haunting Memories of the Great War: The Gallipoli Victory Commemorations in Turkey”. Hakan Yavuz ve Feroz Ahmad. Eds.,War and Collapse: World War I and the Ottoman State, (Salt Lake City: Utah University Press, 2015), 1240-56.
• Tayfun Ulaş, “1930’lu Yıllar Türkiye’sinde Çanakkale Savaşları’nı Anma Etkinlikleri ve Halkevlerinin Rolü.” Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, 13/18 (2015): 523-5. Abidin Daver, “Unutulmamak Lazım Gelen Bir Gün”, Cumhuriyet, 25 Nisan 1934.
• “Çanakkale’de Türk Şehamet ve Asaleti”, Cumhuriyet, 25 Nisan 1934.
• Bozkurt. “Çanakkale Şehitleri Abidesi'nin İnşaatı”, 83; Zeynep E. Güler,. “Bir Ulusal Hafıza Mekânı Olarak Gelibolu Yarımadası”, Kerestecioğlu, İnci Özkan ve Güven Gürkan Öztan, eds. Türk Sağı: Mitler, Fetişler, Düşman İmgeleri. (İstanbul: İletişim. 2012), 307-344.
• “Milli Türk Talebe Birliği’nin Çanakkale Seyahati”, Birlik, 5 Kasım 1933’ten aktaran Rıfat N. Bali, 1934 Trakya Olayları, İstanbul: Kitabevi, 2008.
• Nihal Atsız, Çanakkale’ye Yürüyüş (İstanbul: Arkadaş Matbaası, 1933).
• Atsız, Çanakkale’ye Yürüyüş, 8.
• Efe Güzeloğlu, “İstiklâl Harbi’nden Mekanize Savaşa: İki Savaş Arası Dönemde Türk Ordusunun Kara Doktrini ve Tartışmaları (1923-1939)”. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 41, (2022): 208.
• Abdullah Turhal, ‘Seyyar Çelik Kale’ Türk Ordusunun İlk Tankı: T-26 B. (İstanbul: FNSS, 1971), 59.
• Turhal,’Seyyar Çelik Kale’, 70-3.
• Tevfik Rüştü Aras, “Şarki Trakya’da”, Tevfik Rüştü Aras, Atatürk’ün Dış Politikası. İstanbul: Kaynak, 2003, 115.
• Hikmet Özdemir, Savaşta ve Barışta Kemal Atatürk, Doğan Kitap, İstanbul 2019, 638 ve 620’den aktaran Salim Aydın, “İkinci Dünya Savaşı’nda Kıyı ve İç Hat Savunması: Çakmak Hattı (Büyükçekmece-Çatalca) Koruganları”, Güvenlik Stratejileri Dergisi, 16/34, (2020): 393.
• Sabit Çetin, İkinci Dünya Savaşı’nda İstanbul ve Trakya’da Alınan Tedbirler: Pasif Korunma ve Tahliye. (Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, 2008).
• Aydın, “İkinci Dünya Savaşı’nda Kıyı ve İç Hat Savunması”, 394-5 ve 405-6.
• Altan Öymen, Bir Dönem Bir Çocuk (İstanbul: Doğan, 2002) 255-6.
• İlhan Tekeli ve Selim İlkin, Dış Siyaseti ve Askeri Stratejileriyle İkinci Dünya Savaşı Türkiyesi, I Cilt. (İstanbul: İletişim, 2013), 452.
• Ibid., 460
• Çetin, İkinci Dünya Savaşı’nda İstanbul ve Trakya’da Alınan Tedbirler, 27.