Erken Cumhuriyet Döneminin Büyük Stratejisi ve Türk Dış Politikası: Plan, İlke ve Davranış ‘İmaları’ Üzerine Bir Tartışma

Yıl 2025, Cilt: 57, 47 - 69, 23.12.2025

Baybars Öğün

https://doi.org/10.58699/tyir.1634071

Öz

Bu makale, erken cumhuriyet döneminin büyük stratejini, Türk Dış Politikası (TDP) yazınındaki ‘büyük strateji imaları’na odaklanarak ele alır. ‘Büyük strateji imaları’, Türkçe literatürde büyük strateji terimi kullanılmadan, büyük stratejiyi çağrıştıran şekilde ele alınan, dış siyasaya dair kavramsal yaklaşımlar ve ön kabuller olarak tanımlanmaktadır. Makalede Nina Silove’un Beyond the Buzzword: The Three Meanings of “Grand Strategy” çalışmasında ortaya koyduğu büyük planlar, büyük ilkeler ve büyük davranışların karşılaştırılmasına dayalı kavramsal yöntemi kullanılacaktır. TDP literatüründe büyük plan olarak Misak-ı Millî, büyük ilkeler olarak “Yurtta barış, dünyada barış”, statükoculuk ve batıcılık, büyük davranış olarak ise denge politikası ima edilmektedir. TDP yazını çerçevesindeki büyük strateji imalarının benzerlikleri ve farklılıkları karşılaştırılarak, dönemin büyük stratejisi hakkında bir kavramsal tartışma amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Büyük strateji , Türk Dış Politikası , dış siyasa , erken cumhuriyet dönemi , büyük strateji imaları

Grand Strategy and Turkish Foreign Policy in the Early Republican Era: A Discussion of the 'Allusions' of Plan, Principle, and Behavior

Öz

This article is concerned with the grand strategy of the early republican period by focusing on 'grand strategy allusions' in the Turkish Foreign Policy (TFP) literature. Grand strategy allusions are conceptual approaches and assumptions about foreign policy that are treated as evocations of grand strategy without using the term grand strategy in Turkish literature. The paper uses Nina Silove's conceptual methodology in Beyond the Buzzword: The Three Meanings of "Grand Strategy" to compare grand plans, principles, and behaviors. TFP literature alludes to the National Pact as the grand plan, “peace at home, peace in the world”, the defense of the status quo, and westernism as the grand principles, and the policy of balancing as the grand behavior. A conceptual discussion of the grand strategy of the period is sought by comparing the similarities and differences of the grand strategy implications within the TFP literature.

Anahtar Kelimeler

Grand strategy , Turkish Foreign Policy , early republican era , grand strategy allusions

Kaynakça

• Ahmad, Feroz (2019). Bir Kimlik Peşinde Türkiye, (6. Baskı). Sedat Cem Karadeli (çev.), (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları).
• Akdevelioğlu, Atay ve Ömer Kürkçüoğlu (2005). “Ortadoğu’yla İlişkiler”, Baskın Oran (ed.), Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt I: 1919-1980, (11. Baskı) (İstanbul: İletişim): 357-369.
• Akşin, Aptülahat (2021). Türkiye’nin 1945’ten Sonraki Dış Politika Gelişmeleri: Ortadoğu Meseleleri (İstanbul: İyidüşün Yayınları).
• Alantar, Özden Zeynep (2004). “Türk Dış Politikasında Milletler Cemiyeti Dönemi”, Faruk Sönmezoğlu (ed.), Türk Dış Politikasının Analizi, (3. Baskı) (İstanbul: Der Yayınları): 99-130.
• Ataöv, Türkkaya (1980). “The Principles of Kemalism”, The Turkish Yearbook of International Relations, 20: 19-44.
• Atatürk, Mustafa Kemal (2005). Nutuk (İstanbul: Alfa).
• Aydın, Mustafa (1999). “Determinants of Turkish Foreign Policy: Historical Framework and Traditional Inputs”, Middle Eastern Studies, 35 (4): 152-186.
• Aydın, Mustafa (2005). “Kafkasya ve Orta Asya’yla İlişkiler”, Baskın Oran (ed.), Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt II: 1980-2001, (8. Baskı) (İstanbul: İletişim): 366-439.
• Aydın, Mustafa (2020). “Grand Strategizing in and for Turkish Foreign Policy: Lessons Learned from History, Geography and Practice”, Perceptions: Journal of International Affairs, 25 (2): 203-226.
• Aydınlı, Ersel (2020). ““Büyük Strateji” Çıkmazı ve Türkiye için “Büyüme” Önermesi”, Ali L. Karaosmanoğlu ve Ersel Aydınlı, (ed.), Strateji Düşüncesi: Kuram, Paradoks, Uygulama (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları): 77-101.
• Baba, Gürol ve Murat Önsoy (2016). “Between Capability and Foreign Policy: Comparing Turkey’s Small Power and Middle Power Status”, Uluslararası İlişkiler, 13 (51): 3-20.
• Balcı, Ali (2013). Türkiye Dış Politikası: İlkeler, Aktörler, Uygulamalar (İstanbul: Etkileşim).
• Barlas, Dilek ve Serhat Güvenç (2014). Türkiye’nin Akdeniz Siyaseti (1923-1939): Orta Büyüklükte Devlet Diplomasisi ve Deniz Gücünün Sınırları, Barış Cezar (çev.), (İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları).
• Barlas, Dilek ve Şuhnaz Yılmaz (2022). “Rethinking Alignment: The Great Powers’ Wedging and Turkey’s Balancing Strategies”, Turkish Studies, 23 (3): 430-449.
• Birand, Mehmet Ali ve Soner Yalçın (2009). The Özal: Bir Davanın Öyküsü, (11. Baskı), (İstanbul: Doğan Kitap).
• Brands, Hal (2014). What Good Is Grand Strategy? Power and Purpose in American Statecraft from Harry S. Truman to George W. Bush (Ithaca: Cornell University Press).
• Davutoğlu, Ahmet (2011). Stratejik Derinlik: Türkiye’nin Uluslararası Konumu, (72. Baskı), (İstanbul: Küre Yayınları).
• Davutoğlu, Ahmet (2013). Teoriden Pratiğe: Türk Dış Politikası Üzerine Konuşmalar (İstanbul: Küre Yayınları).
• Demirci, Sevtap (2023). Belgelerle Lozan: Taktik-Stratejik-Diplomatik Mücadele 1922-1923, (5. Baskı), Mehmet Moralı (çev.) (İstanbul: Alfa).
• Deringil, Selim (2015). Denge Oyunu: İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye’nin Dış Politikası, (6. Baskı) (İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları).
• Dueck, Colin (2006). Reluctant Crusaders: Power, Culture, and Change in American Grand Strategy (Princeton: Princeton University Press).
• Esmer, Ahmet Şükrü ve Oral Sander (1996). “İkinci Dünya Savaşında Türk Dış Politikası”, Mehmet Gönlübol (ed.), Olaylarla Türk Dış Politikası: (1919-1995) (9. Baskı), (Ankara: Siyasal Kitabevi): 135-185.
• Fırat, Melek (2005). “Yunanistan’la İlişkiler”, Baskın Oran (ed.), Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt I: 1919-1980, (11. Baskı) (İstanbul: İletişim): 325-356.
• Gönlübol, Mehmet (1992). “Yurtta Barış Cihanda Barış”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 9 (25): 9-26.
• Gönlübol, Mehmet (1995). “Atatürk’ün Dış Politikası: Amaçlar ve İlkeler”, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Tarihi Gelişmeler İçinde Türkiye’nin Sorunları Sempozyumu: (Dün-Bugün-Yarın), (2. Baskı) (Ankara: Türk Tarih Kurumu): 19-58.
• Gönlübol, Mehmet ve Cem Sar (1996). “1919-1938 Yılları Arasında Türk Dış Politikası” Mehmet Gönlübol (ed.), Olaylarla Türk Dış Politikası: (1919-1995), (9. Baskı) (Ankara: Siyasal Kitabevi): 1-133.
• Gönlübol, Mehmet ve Ömer Kürkçüoğlu (1985). “Atatürk Dönemi Türk Dış Politikasına Genel Bir Bakış”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 1 (2): 451-474.
• Gözen, Ramazan (2009). İmparatorluktan Küresel Aktörlüğe: Türkiye’nin Dış Politikası (Ankara: Palme).
• Gray, Colin S. (2013). Perspectives on Strategy (Oxford: Oxford University Press).
• Gülmez, Seçkin Barış (2017). “Turkish Foreign Policy as an Anomaly: Revisionism and Irredentism through Diplomacy in the 1930s”, British Journal of Middle Eastern Studies, 44 (1): 30-47.
• Gürel, Şükrü Sina (2018). Tarihsel Boyutları İçinde Türk-Yunan İlişkileri (1821-1993) (Ankara: İmge Kitabevi).
• Hale, William (2013). Turkish Foreign Policy Since 1774, (3rd ed.) (New York: Routledge).
• Hart, B. H. Liddell (1967). Strategy, (2nd ed.) (New York: Meridian).
• Kennedy, Paul (2014). “Savaşta ve Barışta Büyük Strateji: Daha Kapsamlı Bir Tanımlamaya Doğru”, Paul Kennedy, (ed.), Savaşta ve Barışta Büyük Stratejiler, Ahmet Fethi (çev.) (İstanbul: Totem): 11-19.
• Keskin, Funda (2005). “Uluslararası Anlaşma Türleri”, Baskın Oran (ed.), Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt I: 1919-1980, (11. Baskı) (İstanbul: İletişim): 333.
• Keyman, Fuat (2008). “Atatürk ve Dış Politika Vizyonu”, Haydar Çakmak (ed.), Türk Dış Politikası 1919-2008 (Ankara: Platin).
• Kürkçüoğlu, Ömer (1980). “An Analysis of Atatürk’s Foreign Policy 1919-1938”, The Turkish Yearbook of International Relations, 20: 133-187.
• LeDonne, John P. (2004). The Grand Strategy of the Russian Empire, 1650-1831 (Oxford: Oxford University Press).
• Luttwak, Edward N. (2009). The Grand Strategy of the Byzantine Empire (Cambridge: Belknap Press of Harvard University Press).
• Martel, William C. (2015). Grand Strategy in Theory and Practice: The Need for an Effective American Foreign Policy (New York: Cambridge University Press).
• Mintzberg, Henry (2007). Tracking Strategies: Toward a General Theory (Oxford: Oxford University Press).
• Oğuzlu, Tarık ve Ahmet Kasım Han (2023). “Making Sense of Turkey’s Foreign Policy from the Perspective of Neorealism”, Uluslararası İlişkiler, 20 (78): 59-77.
• Oran, Baskın (2005a). “TDP’nin Kuramsal Çerçevesi”, Baskın Oran (ed.), Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt I:1919-1980, (11. Baskı) (İstanbul: İletişim): 20-53.
• Oran, Baskın (2005b). “Dönemin Bilançosu (1923-1939)”, Baskın Oran (ed.), Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt I: 1919-1980, (11. Baskı) (İstanbul: İletişim): 241-257.
• Oran, Baskın (2010). “Introduction: Turkish Foreign Policy in Theory and Practice”, Baskın Oran (ed.), Turkish Foreign Policy, 1919-2006: Facts and Analyses with Documents, Mustafa Akşin (çev.) (Salt Lake City: The University of Utah Press).
• Ortaylı, İlber (2010). Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman Nüfuzu, (11. Baskı) (İstanbul: Timaş).
• Öğün, Baybars (2022). “Büyük Strateji Çalışmaları için Bir Kılavuz: Siyasi ve Askeri Perspektif”, Güvenlik Stratejileri Dergisi, 18 (43): 517-546.
• Öğün, Baybars (2023). “Cumhuriyet’in Erken Dönem Dış Siyasa Uygulamalarında Gözlemlenen Kısıtlayıcı ve Kolaylaştırıcı Faktörler: Sistem, Devlet ve Birey Düzeylerinde Analiz”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 25: 100. Yılında Cumhuriyet Özel Sayısı: 218-235.
• Öğün, Baybars (2024). “Yeni Dünya Düzeninde Büyük Strateji”, Tarık Oğuzlu ve Öner Akgül (ed.), Değişen Dünyada Uluslararası İlişkileri Okumak (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları).
• Özyüksel, Murat (2004). “Abdülhamit Dönemi Dış İlişkileri”, Faruk Sönmezoğlu (der.), Türk Dış Politikasının Analizi, (3. Baskı) (İstanbul: Der Yayınları): 5-34.
• Papuççular, Hazal (2020). Türkiye ve Oniki Ada 1912-1947, (3. Baskı) (İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları).
• Posen, Barry R. (1984). The Sources of Military Doctrine: France, Britain, and Germany Between the World Wars (Ithaca: Cornell University Press).
• Posen, Barry R. ve Andrew L. Ross (1996-1997). “Competing Visions for U.S. Grand Strategy”, International Security, 21 (3): 5-53.
• Sander, Oral (2020). Türkiye’nin Dış Politikası, Melek Fırat (der.), (5. Baskı) (Ankara: İmge Kitabevi).
• Silove, Nina (2018). “Beyond the Buzzword: The Three Meanings of “Grand Strategy”, Security Studies, 27 (1): 27-57.
• Soysal, İsmail (1989). Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları, C. I (1920-1945), (2. Baskı) (Ankara: Türk Tarih Kurumu).
• Sönmezoğlu, Faruk (2004). “Kurtuluş Savaşı Dönemi Diplomasisi”, Faruk Sönmezoğlu (der.), Türk Dış Politikasının Analizi, (3. Baskı) (İstanbul: Der Yayınları): 83-98.
• Sönmezoğlu, Faruk (2019). Dış Politika Analizinde İç-Dış Faktör Önceliği Tartışması: Tarihsel Süreçten Kesitlerde Osmanlı/Türkiye Örnekleri (İstanbul: Der Yayınları).
• Strachan, Hew (2019). “Strategy in Theory; Strategy in Practice”, Journal of Strategic Studies, 42 (2), 171-190.
• T.B.M.M. (1928). Zabıt Ceridesi, Cilt 5, https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/ TBMM/d03/c005/tbmm03005001.pdf (Erişim Tarihi: 09.01.2025).
• T.B.M.M. (1950). Tutanak Dergisi, Cilt 2, https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/ TBMM/d09/c002/tbmm09002001.pdf (Erişim Tarihi: 02.01.2025).
• T.B.M.M. (1987). Tutanak Dergisi, Cilt 1, https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/ TBMM/d18/c001/tbmm18001001.pdf (Erişim Tarihi: 02.01.2025).
• T.B.M.M. (1990). Tutanak Dergisi, Cilt 47, https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/ TBMM/d18/c047/tbmm18047001.pdf (Erişim Tarihi: 02.01.2025).
• T.B.M.M. (1995). Tutanak Dergisi, Cilt 94, https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/ TBMM/d19/c094/tbmm19094001.pdf (Erişim Tarihi: 02.01.2025).
• T.C. Anayasa Mahkemesi. 1961 Anayasası, https://www.anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/onceki-anayasalar/1961-anayasasi/ (Erişim Tarihi: 05.11 2024).
• T.C. Anayasa Mahkemesi. 1982 Anayasası, https://www.anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/anayasa/ (Erişim Tarihi: 05.11.2024).
• Tellal, Erel (2005). “SSCB’yle İlişkiler”, Baskın Oran (ed.), Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt I: 1919-1980, (11. Baskı) (İstanbul: İletişim): 314-324.
• Tuncer, Hüner (2021). Atatürk Döneminde Türk Dış Politikası (İstanbul: Sia).
• Tuncer, Hüner (2023). Türk Dış Politikası: Cumhuriyet Dönemi (1920-2002) C. II, (2. Baskı) (İstanbul: Kaynak Yayınları).
• Uzgel, İlhan (2005a). “Körfez Savaşında Özal’ın Musul-Kerkük’e İlişkin Projesi”, Baskın Oran (ed.), Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt II: 1980-2001, (8. Baskı) (İstanbul: İletişim): 256-257.
• Uzgel, İlhan (2005b). “Türk Dış Politikasında Yeni Osmanlıcılık”, Baskın Oran (ed.), Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt II: 1980-2001, (8. Baskı) (İstanbul: İletişim): 514.
• Uzgel, İlhan ve Ömer Kürkçüoğlu (2005). “Batı Avrupa’yla İlişkiler”, Baskın Oran (ed.), Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt I: 1919-1980, (11. Baskı) (İstanbul: İletişim): 258-277