The Black Sea in Türkiye-US Relations After The Cold War

Yıl 2024, Cilt: 55 , 65 - 91, 11.12.2024

Burçin Canar

https://doi.org/10.58699/tyir.1529843

Öz

After the Cold War, due to conflicting regional priorities of Türkiye to protect Montreux and the USA to limit Russian influence, the Black Sea has found a limited place in Ankara-Washington coopetation areas. Türkiye continued to pursue a Black Sea policy according to her regional interests during the Russia-Georgia War. After RF stopped NATO’s expansion into the Black Sea, Washington turned to strengthening the Alliance’s presence in the region and aimed to turn Türkiye into a NATO ally that doesn’t veto US policies. During the period when the Ukraine Crisis evolved into the Ukraine War, Türkiye has approached the region as a NATO member. Ankara’s rhetoric and policies, which coincide with the US’ regional priority, represent a serious departure from Türkiye’s Black Sea policy, which prioritizes the protection of Montreux Straits Convention.

Anahtar Kelimeler

Black Sea, Montreux Straits Convention, Türkiye, USA, NATO

Soğuk Savaş Sonrası Türkiye-ABD İlişkilerinde Karadeniz

Öz

Soğuk Savaş sonrasında Türkiye’nin Montrö’nün korunmasına, ABD’nin ise Rus etkisinin sınırlandırılmasına yönelik çatışan bölgesel öncelikleri nedeniyle Karadeniz, Ankara-Washington iş birliği alanlarında sınırlı bir yer bulmuştur. Türkiye, Rusya-Gürcistan Savaşı’nda bölgesel çıkarları çerçevesinde bir Karadeniz politikası izlemeyi sürdürmüştür. RF’nin, NATO’nun Karadeniz’e genişlemesini durdurması üzerine, İttifak’ın bölgedeki varlığını pekiştirmeye yönelen Washington, Türkiye’nin ABD politikalarını veto etmeyen NATO müttefikine dönüşmesini hedeflemiştir. Ukrayna Krizi’nin Ukrayna Savaşı’na evrildiği süreçte Türkiye, bölgeye NATO üyesi olarak yaklaşmıştır. Ankara’nın, ABD’nin bölgesel önceliğiyle çakışan söylemleri ve politikaları, Türkiye’nin Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin korunmasını önceleyen Karadeniz politikasından ciddi bir kopuşu temsil etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Karadeniz, Montrö Boğazlar Sözleşmesi, Türkiye, ABD, NATO

Kaynakça

• Acer, Yücel (2023). “Russia’s Attack on Ukraine: The Montreux Convention and Turkiye”, International Law Studies, 100: 285-311.
• Aronsson, Lisa ve Jeffrey Mankoff (2023). The Inhospitable Sea: Toward a New U.S. Strategy for the Black Sea Region (Washington: CSIS).
• Asmus, Ronald D. (2006). “Next Steps in Forging a Euroatlantic Strategy for the Wider Black Sea”, Ronald D. Asmus (ed.), Next Steps in Forging a Euroatlantic Strategy for the Wider Black Sea (Washington: GMF): 15-33.
• Ateşoğlu Güney, Nurşin (2021). “Yunanistan’daki ABD Üsleri: Yeni Çevreleme Stratejisinin Handikapları”, https://kriterdergi.com/dis-politika/yunanistandaki-abd-usleri-yeni-cevreleme-stratejisinin-handikaplari (Erişim Tarihi: 11.09.2024).
• BBC (2021). “Cumhurbaşkanı Erdoğan: Daha iyisi için imkan bulana kadar Montrö'ye bağlılığımızı sürdürüyoruz”, https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-56640091 (Erişim Tarihi: 11.07.2023).
• BBC (2023). “Rusya Tahıl Koridoru Anlaşması’ndan neden çekildi, bundan sonra ne olacak?”, https://www.bbc.com/turkce/articles/c281rnz1xmwo (Erişim Tarihi: 14.07.2024).
• Belkin, Paul (2019). “Assessing NATO’s Value”, https://crsreports.congress.gov/product/pdf/R/R45652 (Erişim Tarihi: 11.08.2020).
• Brzezinski, Ian (2021). “Statement of Ian Brzezinski, Senior Fellow, Atlantic Council, Washington, DC”, Black Sea Security: Reviving U.S. Policy Toward The Region, https://www.foreign.senate.gov/hearings/black-sea-security-reviving-us-policy-toward-the-region102721 (Erişim Tarihi: 17.06.2023).
• Brzezinski, Zbigniew (1997). The Grand Chessboard: American Primacy and Its Geostrategic Imperatives (New York: Basic Books).
• Bükülmez, Başak ve Timur Küpeli (2007). “Küresel Güçlerin Karadeniz Stratejilerinin Önündeki Engel: Montrö”, Güvenlik Stratejileri Dergisi, 5: 193-218. Canar, Burçin (2012). “Soğuk Savaş Sonrasında Amerika Birleşik Devletleri’nin Karadeniz Politikası”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 67 (1): 49-80.
• Canar, Burçin (2022). “Yeni Avrupa’nın İnşası Sürecinde Avrupa-Atlantik Güçlerinin ve Rusya Federasyonu’nun Ukrayna Politikaları”, ViraVerita E-Dergi: Disiplinlerarası Karşılaşmalar, (16): 125-164. Canar, Burçin (2023). “Soğuk Savaş Sonrası Türkiye-ABD İlişkilerinde Karadeniz”, VII. Mülkiye Uluslararası İlişkiler Kongresi Cumhuriyetin Yüzüncü Yılında Türk Dış Politikası 12-13 Ekim 2023 Bildiri Özetleri Kitabı, (Ankara: A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları): 21-22.
• Cohen, Ariel ve Conway Irwin (2006). “U.S. Strategy in the Black Sea Region”, www.heritage.org/research/RussianandEurasia/bg1990.cfm (Erişim Tarihi: 28.09.2010).
• Cumhuriyet (2024a). “CHP’li Bağcıoğlu’ndan ABD’li amirale Montrö yanıtı: Hukuku kendinize göre yorumlayamazsınız”, https://www.cumhuriyet.com.tr/siyaset/chpli-bagcioglundan-abdli-amirale-montro-yaniti-hukuku-kendinize-2159490?utm_medium=AramaSonuc&utm_source=AramaSonuc (Erişim Tarihi: 27.01.2024).
• Cumhuriyet (2024b). “Türkiye, Romanya ve Bulgaristan’dan “Üçlü Girişim” mutabakatı”, www.cumhuriyet.com.tr/dunya/turkiye-romanya-ve-bulgaristandan-uclu-girisim-mutabakati-2161748?utm_medium=AramaSonuc&utm_source=AramaSonuc (Erişim Tarihi: 27.01.2024).
• Çelikpala, Mithat (2019). “Bugüne Tarihi Olarak Bakmak: Türkiye-Rusya İlişkilerinin Serencamı ve Geleceği.” https://edam.org.tr/Uploads/Yukleme_resim/-1-10-2023-16-09-59.pdf. (Erişim Tarihi: 11.09.2024).
• Dalay, Galip ve Daria Isachenko (2022). “Turkey’s Stakes in the Russia-NATO Rivalry”, https://www.swp-berlin.org/publications/products/comments/2022C09_Turkey_Russia-NATO.pdf (Erişim Tarihi: 23.03.2024).
• Daly, John C. K. (2022). “Referee and Goalkeeper of the Turkish Straits: The Relevance and Strategic Implications of the Montreux Convention for Conflict in the Black Sea”, https://jamestown.org/program/referee-and-goalkeeper-of-the-turkish-straits-the-history-relevance-and-strategic-implications-of-the-montreux-convention-for-conflict-in-the-black-sea/ (Erişim Tarihi: 26.11.2023).
• Danforth, Nick ve Stein, Aaron (2024). “Coming to terms with the loss of Turkey”. https://warontherocks.com/2024/06/coming-to-terms-with-the-loss-of-turkey/ (Erişim Tarihi: 11.09.2024).
• Delanoe, Igor (2014). “After the Crimean crisis: towards a greater Russian maritime power in the Black Sea”, Southeast European and Black Sea Studies, 14 (3): 367-382.
• Denk, Erdem (2022). “Kanal İstanbul projesinin gerçekleştirilmesi durumunda “kıyıdaş olmayan devletlerin savaş gemileri”nin geçişi ve Karadeniz’de bulunma süreleriyle ilgili sorunlar oluşma ihtimali var mıdır ve bunun Montrö Boğazlar Sözleşmesi’ne etkisi olacak mıdır?”, Erdem Denk (ed.), 50 Soruda Boğazlar Rejimi (Ankara: Altınbaş Üniversitesi Yayınları): 243-246.
• Ekonomist (2022). “Cumhurbaşkanı Erdoğan'dan Montrö açıklaması”, https://www.ekonomist.com.tr/haberler/cumhurbaskani-erdogandan-montro-aciklamasi-29916 (Erişim Tarihi: 11.07.2023).
• Eldem, Tuba (2021). “Canal Istanbul: Turkey’s Controversial Megaproject: Its Likely Impacts on the Montreux Convention and Regional Stability”, https://www.econstor.eu/bitstream/10419/256704/1/2021C43.pdf (Erişim Tarihi: 22.04.2024).
• Elekdağ, Mustafa Şükrü (2016). “81. Yılında Montrö Sözleşmesi’nin Karşılaştığı Güvenlik Sorunları ve Sözleşmenin Feshi ve Tadili İçin Girişimler Vukuunda Karşılaşılacak Senaryoların Analizi”, Uluslararası Suçlar ve Tarih, 17: 189-206. Graffy, Colleen (2022). “Who will control the Black Sea?”, https://www.gisreportonline.com/r/black-sea-russia-turkey/ (Erişim Tarihi: 10.12.2024).
• Güger, Mustafa Birol, “Kanal İstanbul kimler için ne ifade ediyor?”, https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/kanal-istanbul-kimler-icin-ne-ifade-ediyor-1827854 (Erişim Tarihi: 14.04.2021).
• Güller, M. A. (2022). “Rusya’nın NATO Kuşatmasını Ukrayna’dan Yarma Harekâtı”, Mehmet Ali Güller (ed.), Ukrayna: Tarih Yapan Savaş (İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınları): 25-42.
• Holbrooke, Richard (2005). “The End of the Romance”, https://www.washingtonpost.com/archive/opinions/2005/02/16/the-end-of-the-romance/9390d 1a5-0242-4318-85-40-a20f9b842eb3/ (Erişim Tarihi: 17.06.2023).
• H.Res. 892 (2009). “Recognizing the 20th anniversary of the remarkable events leading to the end of the Cold War and the creation of a Europe, whole, free, and at peace”, https://www.congress.gov/111/bills/hres892/BILLS-111hres892ih.pdf (Erişim Tarihi: 25.06.2023).
• H.R.1680 (2023). “To provide for security in the Black Sea region, and for other purposes”, https://www.congress.gov/118/bills/hr1680/BILLS-118hr1680ih.pdf (Erişim Tarihi: 25.06.2023).
• Isachenko, Daria (2023). “Turkey in the Black Sea Region: Ankara’s Reactions to the War in Ukraine against the Background of Regional Dynamics and Global Confrontation”, https://www.econstor.eu/bitstream/10419/279427/1/1865946699.pdf (Erişim Tarihi: 05.03.2024).
• Jackson, Bruce Pitcairn (2005). “The Future of Democracy in the Black Sea Region”, www.esiweb.org/pdf/esi_turkey_tpq_id_27.pdf (Erişim Tarihi: 16.12.2007).
• “Kanal İstanbul ve Montrö Sözleşmesi: Kanal İstanbul Sözleşmesi Montrö Sözleşmesi’ne Halel Getirmez”, https://www.kanalistanbul.gov.tr/tr/neden/montro-baglami#:~:text=Ayrıca%20hatırlatmak%20gerekir%20ki%2C%20Montrö,bu%20sınırlamalar%20varlıklarını%20devam%20ettirecektir. (Erişim Tarihi: 11.09.2024).
• Karan, C. (2022). “Donbass’ın Sekiz Yıllık Savaşı”, Mehmet Ali Güller (ed.), Ukrayna: Tarih Yapan Savaş (İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınları): 43-63.
• Kardaş, Şaban (2022). “The War in Ukraine and Turkey’s Cautious Counter-Balancing Against Russia”, https://www.gmfus.org/news/war-ukraine-and-turkeys-cautious-counter-balancing-against-russia (Erişim Tarihi: 23.03.2024).
• Keskin Ata, Funda (2022a). “Montrö Boğazlar Sözleşmesi, Türk Boğazları’ndan savaş gemilerinin geçişi konusunda Türkiye’ye hangi yetkileri vermiştir?”, Erdem Denk (ed.), 50 Soruda Boğazlar Rejimi (Ankara: Altınbaş Üniversitesi Yayınları): 128-132.
• Keskin Ata, Funda (2022b). “Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin Karadeniz’e kıyısı olmayan devletlerin savaş gemilerine tanıdığı hak ve ayrıcalıklar ile getirdiği sınırlamalar nelerdir?”, Erdem Denk (ed.), 50 Soruda Boğazlar Rejimi (Ankara: Altınbaş Üniversitesi Yayınları): 138-140.
• Keskin Ata, Funda (2022c). “Kanal İstanbul projesinin gerçekleştirilmesi durumunda Montrö Boğazlar Sözleşmesi’ne göre geçiş yapan savaş gemilerine ilişkin kurallar nasıl etkilenir?”, Erdem Denk (ed.), 50 Soruda Boğazlar Rejimi (Ankara: Altınbaş Üniversitesi Yayınları): 235-239.
• Keskin Ata, Funda (2022d). “Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin yürürlük ve sona erme koşulları nelerdir ve Sözleşme’nin sona erdirilmesi bildirimi yapılması durumunda nasıl bir süreç işleyecektir?”, Erdem Denk (ed.), 50 Soruda Boğazlar Rejimi (Ankara: Altınbaş Üniversitesi Yayınları): 165-170.
• Kirişçi, Kemal (2024). “Black Sea mine sweeping aids a subtle convergence of Turkish-US policies” https://www.brookings.edu/articles/black-sea-mine-sweeping-aids-a-subtle-convergence-of-turkish-us-policies/ (Erişim Tarihi: 11.09.2024).
• Koca, Selçuk (2023). “Uluslararası Hukuk Çerçevesinde Kanal İstanbul’un Olası Geçiş Rejimleri Ve Montrö Boğazlar Sözleşmesi Açısından Taşıdığı Riskler”, Ankara Barosu Dergisi, 81 (2):89-135.
• Kucera, Joshua (2016a). “Erdoğan, in Plea to NATO, Says Black Sea Has Become ‘Russian Lake’”, https://eurasianet.org/erdogan-plea-nato-says-black-sea-has-become-russian-lake (Erişim Tarihi: 23.03.2024).
• Kucera, Joshua (2016b). “Romania Pushing For Permanent NATO Presence In Black Sea”, https://eurasianet.org/romania-pushing-for-permanent-nato-presence-in-black-sea (Erişim Tarihi: 11.07.2023).
• Maass, A. S. (2019). “From Vilnius to the Kerch Strait: Wide-ranging Security Risks of the Ukraine Crisis”, European Politics and Society, 20 (5): 609-623.
• Meray, Seha L. ve Osman Olcay (çev.) (2023). “Boğazlar Rejimine İlişkin Olarak, Montrö’de 20 Temmuz 1936’da İmzalanan Sözleşme”, Montrö Boğazlar Konferansı Tutanaklar, Belgeler, (2. Basım), (İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları): 691-712.
• NATO (2008). “Bucharest Summit Declaration”, http://www.summitbucharest.ro/en/doc_201.html (Erişim Tarihi: 19.10.2010).
• NATO (2014). “Wales Summit Declaration”, https://www.gov.uk/government/uploads/system/upload.pdf (Erişim Tarihi: 09.09.2014).
• NATO (2016). “Warsaw Summit Communiqué”, http://www.nato.int/cps/en/natohq/official_text_133169.htm (Erişim Tarihi: 10.07.2016).
• NATO (2022). “Madrid Summit Declaration”, https://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_196951.htm (Erişim Tarihi: 30.06.2022).
• NATO (2023a). “Vilnius Summit Communiqué”, https://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_217320.htm (Erişim Tarihi: 11.07.2023).
• NATO (2023b). “Deterrence and defense”, https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_133127.htm (Erişim Tarihi: 07.07.2023).
• NATO (2024). “Washington Summit Declaration”, https://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_227678.htm (Erişim Tarihi: 11.07.2024).
• Necsutu, Madalin (2024). “Romania To Host Largest NATO Military Base in Europe”, https://balkaninsight.com/2024/03/21/romania-to-host-largest-nato-military-base-in-europe/ (Erişim Tarihi: 11.09.2024).
• Özdal, H. (2015). “İç-Bölgesel-Küresel Dinamikler Bağlamında Ukrayna Krizi”, Uluslararası Hukuk ve Politika, 11 (42): 69- 102.
• Özersay, Kudret (2013). “Boğazlar Konusu”, Baskın Oran (ed.), Türk Dış Politikası, Cilt III (2001-2012) (İstanbul: İletişim Yayınları): 819-823.
• Pirim, Ceren Zeynep (2023). “Uluslararası Hukukçu Bakış Açısından Kanal İstanbul Projesi”, GSÜHFD, 1: 169-191. Putin, Vladimir (2022). “Address by the President of the Russian Federation”, http://en.kremlin.ru/events/president/news/67828 (Erişim Tarihi: 28.02.2022).
• Reuters (2016). “Bulgaria says will not join any NATO Black Sea fleet after Russian warning”, https://www.reuter.com/article/nato-bulgaria-blacksea-idUSL8N19835X (Erişim Tarihi: 11.07.2023).
• Simon, Jeffrey (2006). “Black Sea Regional Security Cooperation: Building Bridges and Barriers”, Ronald D. Asmus (ed.), Next Steps in Forging a Euroatlantic Strategy for the Wider Black Sea (Washington: GMF): 83-97.
• S.RES.27 (2019). “Resolution: Calling for a prompt multinational freedom of navigation operation in the Black Sea and urging the cancellation of the Nord Stream 2 pipeline.”, https://www.congress.gov/116/bills/sres27/BILLS-116sres27rs.pdf (Erişim Tarihi: 25.06.2023).
• Tellal, Erel (2010). “Zümrüdüanka: Rusya Federasyonu’nun Dış Politikası”, SBF Dergisi, 65 (3): 189-236.
• TRT Haber (2024). “Bakan Fidan: Montrö'yü harfiyen uygulamayı sürdüreceğiz”, https://www.trthaber.com/haber/gundem/bakan-fidan-montroyu-harfiyen-uygulamayi-surdurecegiz-833103.html (Erişim Tarihi: 11.07.2024).
• Şener, Bülent (2015). “Kanal İstanbul: Karadeniz’de Jeopolitik Çılgınlık’ın İzdüşümleri”, 21. Yüzyıl, 74: 7-14. Tütüncü, Ayşe Nur (2017). “Montrö Sözleşmesi ve Kanal İstanbul”, Public and Private International Law Bulletin, 37 (1): 113-123.
• Uzgel, İlhan (2001). “ABD ve NATO’yla İlişkiler”, Baskın Oran (ed.), Türk Dış Politikası, Cilt II (1980-2001) (İstanbul: İletişim Yayınları): 243-325.
• Wezeman, Siemon T. ve Alexandra Kuimova (2018). “Turkey and Black Sea Security”, https://www.sipri.org/sites/default/files/2018-12/bp_1812_black_sea_turkey_0.pdf (Erişim tarihi: 13.05.2024) Wilson, Ross (2006). “U.S. Policy in the Black Sea Region”, http://www.esiweb.org/pdf/esi_turkey_tpq_id_58.pdf (Erişim Tarihi: 17.10.2010).
• Yapıcı, Utku (2008). “Kronik: Gürcistan Savaşı: Öncesi ve Sonrası”, SBF Dergisi, 63 (3): 185-190.
• Yücel, Kurtuluş (2019). The Legal Regime of the Turkish Straits: Regulation of the Montreux Convention and its Importance on the International Relations after the Conflict of Ukraine (Dissertation, the Faculty of Law at Johann Wolfgang Goethe-University Frankfurt am Main).
• Zanotti, Jim ve Clayton Thomas (2022). “Turkey: Background and U.S. Relations”, https://www.refworld.org/reference/countryrep/uscrs/2016/en/112039 (Erişim Tarihi: 17.06.2023).