ANTİK ÇAĞ'DA MUTFAK KÜLTÜRÜNDE TOPRAK KAPLAR VE ÖNEMİ

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 12, 55 - 66, 30.06.2022

Firdevs Müjde Gökbel , Hakkı Çılgınoğlu

https://doi.org/10.55004/tykhe.1098281

Öz

Canlı yaşamının sürdürülebilmesi için beslenme gereklilik arz eder. Bahsi geçen beslenme faaliyeti ilk başlarda sadece zorunlu bir ihtiyacın karşılanmasıyken günümüzde gelinen noktada yeterli ve dengeli beslenme, lezzet ve sunum faktörleri de büyük önem kazanmıştır. Kaynaklar incelendiğinde, eski çağlarda göçebe yaşam tarzına sahip insanoğlunun beslenme ihtiyacını toplayıcılık ve avcılık ile karşıladığı görülmektedir. Göçebe yaşamdan yerleşik hayata geçilmesiyle insanoğlu ilk üretim faaliyetlerine başlamıştır. Ateşle birlikte besinleri pişirmeyi öğrenen insanoğlunun hayatının önemli bir kısmı, ocak ve sofra etrafında şekillenmeye başlamıştır. Geçmişten günümüze pişmiş toprak kaplar ise, beslenme serüveninde insanoğlunun kullandığı en temel malzemelerden biri olmuştur. Katı ve sıvı besinlerin pişirilmesi, saklanması ve servisinde büyük önem taşıyan ilgili malzeme, form çeşitliliğinin yanı sıra zengin astar-sır ve farklı bünye seçenekleriyle mutfak kültüründe önemli bir rol oynamaktadır. İlgili çalışma ile Antik Çağ mutfak kültüründe önemli bir yer tutan toprak kapların incelenmesi ve insanlık tarihindeki yerinin vurgulanması amaçlanmaktadır. Araştırma kapsamında yapılan literatür taramasının ardından Antik Çağ’dan bu yana beslenme alışkanlıkları ve mutfak kültürü temel hatlarıyla ele alınarak bu kültürün ayrılmaz parçası toprak kaplarla olan tarihsel ilişkisi incelenmiştir. Ele alınan seramik ürünler; pişirme, saklama kapları ve sofra eşyalarıyla sınırlandırılmıştır. Adı geçen malzemelerin kullanım amaçlarının irdelenmesinin yanında sağlığa uygunluğu, form ve malzeme yönü ele alınmıştır. Sonuç itibariyle toprak kapların mutfak kültürünün temel yapı taşlarından biri olduğu, işlevselliğin ötesinde ergonomik gelişimi ile kullanım kolaylığı sağladığı, bakteriyel oluşuma karşı sergilediği direnç ve kolay temizlenmesi ile hijyen gerekliliğini yerine getirdiği, ayrıca zengin form ve astar-sır çeşitliliğiyle estetik unsurlara cevap verir nitelikleri barındırdığı görülmüştür. Bahsi geçen ürünlerin olumlu özellikleriyle mutfak kültüründe kullanımlarının kesintisiz şekilde sürdürüleceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Antik Çağ, Mutfak kültürü, Gastronomi, Toprak kaplar

Kaynakça

• Abela, N. (2021, Ekim 20). Old ladle, Taste history. https://tastehistory.mt/old-ladle/
• Acartürk, B. (2012). Toprağın binlerce yıllık macerası. Actaturcica, Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, 4(1).
• Ağcakaya, H. ve Can, İ. I. (2019). Somut olmayan kültürel miras kapsamında mutfak kültürünün sürdürülebilirliği: Türkiye’deki gastronomi müzeleri örneği. Gastroia: Journal of Gastronomy and Travel Research, 3(4), 788-804.
• Akın, G. ve Balıkçı, E. (2018). Anadolu’nun gizemli imparatorluğu Hititlerde beslenme ve mutfak kültürü. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 6(3), 275-284.
• Archaeologs. (t.y.). Chytra. https://www.archaeologs.com/w/chytra/tr
• Association Eurorepeenne Reconstitution Antique. (2013, Temmuz). Panis militaris. http://www.roman-reenactor.com/roman%20military%20bread%20making.html
• Birer, S. (1990). Türk mutfağının tarihsel gelişim süreci içerisindeki değişimi ve bugünkü durumu. Beslenme ve Diyet Dergisi / J. Nutr. and Diet., 19, 251-260.
• Bozkurt, E. D. (2020, Şubat 5). Gaziantep’te 3.500 yıl önce yağmalanmış kent bulundu. Arkeofili. https://arkeofili.com/gaziantepte-3-500-yil-once-yagmalanmis-kent-bulundu/
• Cartwright, M. (2015, 8 Mart). Eschara (Greek brazier). World history encyclopedia. https://www.worldhistory.org/image/3707/eschara-greek-brazier/
• Cartwright, M. (2015, 8 Mart). Cooking brazier (eschara). World history encyclopedia. https://www.worldhistory.org/image/3709/cooking-brazier-eschara/
• Dilek, M. A. (2017). Bizans İmparatorluğu’nda yemek ve mutfak kültürü [yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Doğan, Z., Arslan, S. ve Berkman, A. N. (2015). Türkiye’de tarım sektörünün iktisadi gelişimi ve sorunları: tarihsel bir bakış. Niğde Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8(1), 29-41.
• Dündar, E. (2006). Antikçağ mutfak araç-gereçleri ve Roma yemek kültürü. Bilim ve Gelecek Aylık Bilim Kültür ve Politika Dergisi, 27, 74-79.
• Düzgün, E. ve Durlu Özkaya, F. (2015). Mezopotamya’dan günümüze mutfak kültürü. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 3/1, 41-47.
• Fırat, M. (2012). Phokaia Roma dönemi mutfak kapları: güveç formu. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 27, 153-166.
• Görkay, K. Ankara Üniversitesi Açık Ders Malzemeleri. (t.y.) KLA-318 Hellenistik ve Roma dönemi seramiği 1. hafta. https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/83748/mod_resource/content/0/KLA%20318%20-%201.%20Hafta.pdf
• Gürsoy, D. (2016). Tarihin süzgecinde mutfak kültürümüz. Oğlak Yayıncılık.
• Körsulu, H. (2015). Nagidos arkaik, klasik ve Hellenistik dönem mutfak ve pişirim kapları. Gephyra, 12, 141-177. Doi: 10.37095/gephyra.194077
• Köşklü, Z. (2005). Eski Erzurum mutfağında tandır: yapılışı, kullanımı ve doğu Anadolu’daki yeri üzerine. Sosyal Bilimler Dergisi, 2005/2, 155-178.
• Kurlansky, M. (2018, Mayıs 9). Eat cheese. mostly fresh. not too much. Lapham’s Quarterly. https://www.laphamsquarterly.org/roundtable/eat-cheese-mostly-fresh-not-too-much
• Okumuş, H. (2017). Geçmişte ve günümüzde seramiğin kullanım alanları. Journal of Awareness (JoA), 2(3), 1-14.
• Öz, C. (2022). Myra’nın limanı Andriake’den bir grup Roma dönemi tavası. OANNES Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi, 4(1), 49-75.
• Reddit (2021, Aralık). A 2,500 year old ancient Greek 'cooker': three (or four) stoves, oven and a grill. found on the Greek island of Delos. https://www.reddit.com/r/KitchenConfidential/comments/r8o00x/a_2500_year_old_ancient_greek_cooker_three_or/
• Römer Shop. (t.y.). Bowl mortarium with mortar, Roman grater bowl. https://www.der-roemer-shop.de/Bowl-Mortarium-with-mortar-Roman-grater-bowl
• Tolga, Ö. ve Yatkın, Ö. (2017). Antik dönemdeki damak tadının günümüz yansıması. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 5(2), 103-116.
• Türk Böbrek Vakfı. (2017). Sağlıklı Bireyler İçin Temel Beslenme El Kitabı. (G. Efe Aydın, Der.). https://www.tbv.com.tr/site/assets/files/4780/temel_beslenme.pdf
• Türker, Ç. A. (2019). Ceramic braziers from Çanakkale. COMU International Journal of Social Sciences, 4(1), 101-110.
• Temür, A. (2021). Amisos’tan bir grup maltız tutacı üzerine gözlemler. Journal of Archaeology & Art I Arkeoloji ve Sanat, 166, 121-130.
• The British Museum (t.y.). Lopas. https://www.britishmuseum.org/collection/object/G_1864-1007-1802
• Türk Dil Kurumu, (2019). Beslenme. https://sozluk.gov.tr/
• Ünal, S. (2020). Çağların akışında Anadolu pişmiş toprak kültürü. USBAD Uluslararası Sosyal Bilimler Akademi Dergisi, 2(4), 927-956.
• World History Encyclopedia. (2015). Eschara. https://www.worldhistory.org/search/?q=eschara
• Yılmaz, S. ve Gökbel, F. M. (2020). Seramik pişirme, yeme-içme ve saklama kaplarının ergonomik gelişim süreci. Ulakbilge Sosyal Bilimler Dergisi, 55, 1516–1530. Doi: 10.7816/ulakbilge-08-55-05