ANADOLU’NUN KADİM UYGARLIKLARINDAN SÜZÜLEN MÜZİKSEL ANLAMI ÇÖZÜMLEMEDE ‘ARKEO-MÜZİKOLOJİ’NİN ÖNEMİ

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 13, 197 - 212, 31.12.2022

Banu Mustan Dönmez

https://doi.org/10.55004/tykhe.1136773

Öz

Bilindiği gibi günümüzde, gerek doğa bilimleri gerek sosyal bilimlerde, tek bir araştırma alanının içine sıkışmaksızın disiplinler arası araştırmanın önemi günden güne artmaktadır. Bu anlamda arkeo-müzikoloji, yöntem, yaklaşım ve perspektif açısından arkeoloji, tarih, müzikoloji, etnomüzikoloji, mitoloji, dilbilim ve dinler tarihi gibi birçok alandan beslenmesi gereken özel bir disiplinler arası alandır. Arkeo-müzikolojinin çoklu perspektifi, kültür bilimlerine ait çoklu perspektifle paraleldir.

Bu bağlamda, özellikle Mezopotamya ve Anadolu’da varlık göstermiş kadim uygarlıkların anlaşılmasında bu farklı disiplin verilerinin eş zamanlı olarak kullanılması gerekir. Bu anlamda en zor veri çözümlemeleri, elle tutulur ve ölçülebilir niteliklere sahip olmayan somut olmayan kültür ürünleri üzerine olanlardır. Bu ürünlerin niteliği üzerine oluşturulacak betimsel analizler için, bu kültürlerin yapısı hakkında ipucu veren müzik/dil çözümlemelerinin yanı sıra, kültürel örüntülerin dayanağı olan tarihsel, arkeolojik, mitolojik, göstergebilimsel verilerin de büyük bir önemi bulunmaktadır.

Bu çalışmada, arkeo-müzikolojik ipuçları veren birçok örnek değerlendirilmiştir: Anadolu Medeniyetleri Müzesinde yer alan bir elinde flüt diğer elinde lir olan iki mitolojik figürün anası konumundaki Kybele’nin öyküsü; Kral Midas hikâyelerinin arkeolojik buluntuları; Dionysos ayinlerini ve müzisyen mitoloji kahramanlarını betimleyen İÖ 6. yüzyıla tarihlenen kırmızı figürlü Atina vazoları; ilham perisi ve müziğin kaynağı olarak anlatılan Dokuz Müz’ün üzerinde yer aldığı Antik Yunan lahitleri ve mozaikleri; İÖ 40.000 yıllarına tarihlenen, Kuzey Batı Slovenya’daki bir mağara buluntusu olan ayı kemiğinden yapılan flüte ve diğer arkeolojik çalgı betimlemelerine kadar çok farklı arkeolojik bulgu, müziksel tarih ve kültürü anlamada iş görebilir. Verilen tüm bu örneklerin ortak noktası, mitoloji, arkeoloji, tarih/dinler tarihi, müzikoloji/etnomüzikoloji gibi farklı disiplinlere ait bilgilerin, müzik üzerinden kültürel çözümleme yapabilmek adına, eş zamanlı olarak iş görmesidir. 

Anahtar Kelimeler

Anadolu, Uygarlık, Müzikoloji, Arkeoloji, Arkeo-müzikoloji

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Kaynakça

• Alaca Kaymakamlığı (2022, Aralık). Alacahöyük Hitit diyarı. http://alaca.gov.tr/alaca-hyk-hitit-diyari
• Alp, S. (2005). Hitit güneşi. Tübitak Yayınları.
• Altuntaş, L. (2020, Aralık 12). Matar Kubilea’yı tanıyalım. Arkeonews. https://arkeonews.com/matar-kubileayi-taniyalim/
• Arkeofili (2021, Temmuz 15). Bilecik’te 8.500 yıllık bir müzik aleti bulundu. https://arkeofili.com/bilecikte-8-500-yillik-bir-muzik-aleti-bulundu
• Arkeoloji Dünyası. (2022, Aralık). Marsiyas ve Apollon Müzik Yarışması. http://www.arkeolojidunyasi.com/mitoloji/frigya_efsaneleri.html
• Belikova, R. (2016). Reception-aesthetic of music and archaeomusicology. 3rd International Multidisciplinary Scientific Conference on Social Sciences & Arts, vol. 1, SGEM, DOI: 10.5593/sgemsocial2016HB31, 337-343.
• Bilgin, T. (1999-2022). Hitit Anıtları/Törenyolu. Hittite Monuments. https://www.hittitemonuments.com/karkamis/index-t.htm
• Bodruk, B, Kaplan, A (2021, Aralık 12). Zerzevan Kalesi'nde kemik flüt vevbronz anahtarlı yüzük bulundu. Arkeolojik Haber. https://www.arkeolojikhaber.com/haber-zerzevan-kalesinde-kemik-flut-ve- bronz-anahtarli-yuzuk-bulundu-32416/
• Both, A. A. (2009). Music archaeology: Some methodological and theoretical considerations. L. T. Soon (Ed.), Yearbook for traditional music içinde (1-11). Cambridge University Press.
• Braudel, F. (1996). Uygarlıkların grameri. İmge Yayınevi.
• Can, A. (2015). Antik Çağ sözlüğü, Sentez Yayıncılık.
• Childe, G. (2019). Geçmişi bir araya getirmek. (Alfa Yayınları.
• Civelek, A. (2021). Antik dünya’da tympanon. K. Gülbeyaz, T. Yazıcı (Ed.). 7. Uluslararası müzik ve dans bildirileri kitabı içinde (55-64). Sakarya Üniversitesi Yayınları.
• Cohen, M. (2022, December), Marble statue of Pan. Manuel Cohen. https://www.manuelcohen.com/image/I0000uO63uI5_WDw
• CoinArchives (2022, July 28). Roma Numismatics Ltd > E-Sale 100. https://www.coinarchives.com/ca948773d20b7f50f4112918501800fb/img/roma/e100 /image00348.jpg
• Çankırı Valiliği. (2022). İnandık Vazosu. http://cankiri.gov.tr/inandik-vazosu
• Demir, İ. (2019, Haziran 15). Orpheus mozaiğinin iadesi zamk kutusu sayesinde oldu. Arkeofili. https://arkeofili.com/orpheus-mozaiginin-iadesi-zamk-kutusu-sayesinde-oldu/
• Doğan Gürbüzer, E. (2020). Kolophon’dan telli çalgı betimlemeleri ve kentteki müzik olgusu. Tuba-Ar, 27/2020, 179-193.
• Duchesne-Guillemin, M. (1981). Music in Ancient Mesopotamia and Egypt. World Archaeology, vol. 12(3), 287-297.
• Dumbrill, R. J. (2005). The archaeomusicology of the ancient Near East. Trafford Publishing.
• Erhat, A. (2008). Mitoloji sözlüğü. Remzi Kitabevi.
• Girgin Tohumcu, G. (2006). Müziği yazmak. Nota Yayıncılık.
• Hodder, Ian (2017). Çatalhöyük leoparın öyküsü. (D. Şendil Çev.). Yapı Kredi Yayınları.
• Holzman, S. (2016). Tortoise-shell lyres from Phrygian Gordion. American Journal of Archaeology, 120 (4), 537-564.
• Iggers, G. G. (2011). Bilimsel nesnellikten postmodernizme yirmibirinci yüzyılda tarih yazımı. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• İmrani, R. (2017). Arkeolojik kazıntılarda Karapapak Türklerinin saz, âşıklık geleneği tarihi. Journal of Interdisciplinary and Intercultural Art, 2 (2), 183-207.
• Keer, E. V. (2010). Archaeology of ancient Greek music. Studies in Music Archaeology, Vol. 7, 225-233.
• Killin, A. (2021). Music pluralism, music realism and music archaeology. Topoi: An International Review of Philosophy, 40/1, 261-272.
• Kilmer, A. D. (1971). The discovery of an ancient Mesopotamian theory of music. American Philosophical Society, 115 (2), 131-149.
• Kültür ve Turizm Bakanlığı Manisa Müze Müdürlüğü. (2022, Aralık). Manisa Müze05.jpg (asılan Marsias heykeli). https://kvmgm.ktb.gov.tr/TR-44121/manisa-muze-mudurlugu.html
• Lund, C. (1981). Archaeomusicology of Scandinavia. World Archaeology: Musical Instruments, 12 (3), 256-265.
• Masalcı Şahin, G. (2020). Hititlerde müzik, müzik aletleri, müzisyenler. Bilgin Yayınları.
• Melleart, J. (1988). Yakın Doğu’nun en eski uygarlıkları. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Metmuseum (2022, Aralık). Sistrum. https://www.metmuseum.org/art/collection/search/324440
• Mitolojik Dünya. (2015, Ekim). Kybele ve Attis. http://mitolojikdunya.blogspot.com/2016/03/kybele-ve-attis.html
• Museum of Fine Arts/Budapest. (2019), Statuette of Attis with syrinx. https://www.mfab.hu/artworks/statue-of-attis-with-syrinx/
• Olsen, D. A. (2007). The complementarity and interdisciplinarity of archaeomusicology: An introduction to the field and this volume. The World of Music, 49(2), 11-15.
• Schofield, J. (2014). The archaeology of sound and music. World Archaeology, 46(3), 289-291.
• Sevin, V. (2003). Anadolu arkeolojisi. Der Yayınları.
• Siddiq, A. B. (2019). Tarih öncesi toplumlarda insan-hayvan ilişkisi ve Orta Anadolu çanak çömleksiz Neolitik Dönem faunası. Çizgi Kitabevi.
• Stringfixer 1 (2022, Aralık). Divje Babe Flüt.vhttps://stringfixer.com/tr/Divje_Babe_Flute
• Stringfixer 2 (2022, Aralık). Hitit müziği Hüseyin dede vazosu. https://stringfixer.com/tr/Hittite_music
• Stringfixer 3 (2022, Aralık). Hitit müziği İnandık vazosu. https://stringfixer.com/tr/Hittite_music
• The British Museum (1899). Terracotta figure of Attis. https://www.britishmuseum.org/collection/object/G_1899-0201-1
• The Galery of Ancient Art. (2022, December). The naiskos with the figure of enthroned Kybele. http://ancientrome.ru/art/artworken/img.htm?id=4289
• The Walter Art Museum. (2001, June 25). Amphora with musical scene. https://art.thewalters.org/detail/15642/red-figure-amphora-with-musical-scene/
• Tülek, F. (1998). Efsuncu Orpheus. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Uçankuş, H. T. (2002). Ana tanrıça Kybele’nin ve Kral Midas’ın ülkesi Phrygia. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Vatikan Müzesi (1905). Sarcophagus with Orpheus (Orfeuslu Lahit). http://www.ostia-antica.org/museums/mus-vm-pc-orpheus.htm