Estremoz’un Seramik Figürleri

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 16, 38 - 64, 30.06.2024

Seyhan Yılmaz , Ayşe Gökoğlu

https://doi.org/10.55004/tykhe.1357010

Öz

Estremoz şehri, Portekiz’in Alentejo bölgesinde konumlanmıştır. Köklü bir seramik kültürüne sahip olan Estremoz’da 13. yüzyıldan itibaren günlük kullanıma yönelik kapkacaklar üretilmiştir. 17. yüzyıldan itibaren ise kapkacakların yanı sıra figürlü objeler de üretilmeye başlanmıştır. Çoğunlukla inançların bir parçası olarak üretilenlerle birlikte günlük yaşama ilişkin sahnelerin de ele alındığı objelerde, kültüre ilişkin bilgiler aktarılır. Bu araştırma Estremoz’un seramik figürleri ile sınırlı tutularak söz konusu seramiklerin geleneksel kültürdeki yeri ve önemi ortaya konulmaya çalışılmıştır. 17. yüzyıldan beri sürdürülen bu köklü geleneğin günümüze kadar yozlaşmadan devam etmiş olması çalışmanın önemini oluşturmaktadır. Çalışmada, Estremoz kil figürlerinin üretim, pişirim ve dekor yöntemleri incelenerek seramik alanına katkı sağlanması amaçlanmıştır. Bu figürler, genel olarak Portekiz halkının yaşamına ve inançlarına ait olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. İlki Hristiyan ikonografisi konulu kompozisyonlar olup çoğunlukla yöre halkının ibadet ritüellerinde kullanılmak üzere üretilmiş olan objelerdir. Bunlar arasında azizlerin tasvirleri, Noel ve Hz. İsa konulu kompozisyonlar bulunmaktadır. Diğeri ise yerel halkın günlük yaşamına ilişkin sahneler olup Alentejo halkından kimseler, çeşitli hayvanlar ve aşkın gözü kördür düşüncesini ya da baharı simgeleyen figürleri içermektedir. Söz konusu gelenek, usta sanatçılar tarafından yeni öğrenenlere bilinçli olarak aktarılmaktadır. Ürünler serbest biçimlendirme ile yapılmakta, bisküvi pişiriminden sonra soğuk boyalarla renklendirilmektedir. Sonuç olarak, ilgili geleneğin objeleri Portekiz ve Estremoz kültürünü yansıtması açısından önemli görülmektedir. Söz konusu sanatın UNESCO’nun Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi’ne 2017 yılında “Estremoz Kil Figürleri” olarak eklenmesi ile seramik kültürünün yaygınlaşması ve koruma altına alınması Estremoz’un öne çıkmasını sağlamış, bu durum yörenin ekonomi ve turizm bakımından gelişmesine yardımcı olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Seramik Bebekler, Estremoz, Kil, Figür, Biblo

Etik Beyan

-

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Ceramic Dolls of Estremoz

Öz

Estremoz şehri, Portekiz’in, Alentejo bölgesinde konumlanmıştır. Köklü bir seramik kültürüne sahip olan Estremoz şehrinde 13. yüzyıldan itibaren günlük kullanıma yönelik kap kaçaklar üretilmiştir. 17. yy’dan itibaren ise kap kacakların yanı sıra figürlü objeler de üretilmeye başlanmıştır. Çoğunlukla inançların bir parçası olarak üretilenlerle birlikte günlük yaşama ilişkin sahnelerin de ele alındığı objelerde, kültüre ilişkin bilgiler aktarılır. Halk arasında Estremoz Bebekler olarak adlandırılan ürünler, 2017 yılında Unesco’nun Somut Olmayan Kültürel Miras Listesine “Estremoz Kil Figürler” olarak eklenmiştir. Bu çalışma “Estremoz Seramik Bebekler” ile sınırlı tutularak bu seramiklerin geleneksel kültürdeki yeri ve önemi ortaya konulmaya çalışılmıştır. 17. yy’dan beri sürdürülen bu köklü geleneğin günümüze kadar yozlaşmadan devam etmiş olması çalışmanın önemini oluşturmaktadır. Çalışmada, Estremoz seramik figürlerin üretim, pişirim ve dekor yöntemleri incelenerek seramik alanına katkı sağlanması amaçlanmıştır.
Estremoz’da yerel halkın girişimleriyle üretilen seramik bebekler, genel olarak Portekiz halkının yaşamına ve inançlarına ait olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. İlki Hiristiyan ikonografisi konulu kompozisyonlar olup çoğunlukla yöre halkının ibadet ritüellerinde kullanılmak üzere üretilmiş olan objelerdir. Bunlar arasında azizlerin tasvirleri, Noel ve Hz. İsa konulu kompozisyonlar, diğeri ise yerel halkın günlük yaşamına ilişkin sahnelerdir. Bunlar, Alentejo'nun insanları, Aşkın Gözü Kördür, Bahar ve çeşitli hayvan figürlerinin olduğu temalar sayılabilir. Söz konusu gelenek usta sanatçılar tarafından yeni öğrenenlere bilinçli olarak aktarılmaktadır. Üretim yöntemleri serbest biçimlendirme ile yapılmakta, bisküvi pişiriminden sonra soğuk boyalarla renklendirilmektedir. Sonuç olarak, ilgili geleneğin objeleri Portekiz ve Estremoz kültürünü yansıtması açısından önemli görülmektedir. Söz konusu sanatın Somut Olmayan Kültürel Miras Listesine eklenmesi ile seramik kültürünün yaygınlaşması ve koruma altına alınması Estremoz’un öne çıkmasını sağlamış, bu durum yörenin ekonomi ve turizm bakımından gelişmesine katkı sağlamıştır.

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Antonio L. (1976, Nisan). Bonecos de Estremoz Uma Produçao do Instituto de Tecnologia Educativa [Video]. Vimeo. https://vimeo.com/user34119652/review/246283506/51a0a3a540
• Becker, J. A. (2015, Ağustos 8). Bucchero. Smarthistory. The Center for Public Art History. https://smarthistory.org/bucchero/
• Câmara Municipal de Estremoz. (2018). Caderno De Especificações Para Certıfıcação dos Bonecos de Estremoz. https://www.cearte.pt/public/media.501711554/files/gpao/200_CE_Bonecos_Estremoz_20191127.pdf
• Cañizares-Esguerra, J. (2021). Clay Vessels. M. Thurner & J. Pimentel (Ed.), New World Objects Of Knowledge, A Cabinet of Curiosities. (s. 91-95). Institute of Latin American Studies, School of Advanced Study, University of London.
• Catálogo da Exposição Branco no Barro. (2020 Eylül 25 - 2021 Mart 31). Mosteiro Santa Clara-A- Velha/Coimbra Branco Nobarrro Exposiçao de Ceramica Vermelha Fina Pintada a Engobe Branco. Republica Portuguesa Cultura Direçao Regional de Cultura do Centro. https://www.culturacentro.gov.pt/media/11056/exposicao_ceramicavermelha.pdf
• Dores, Cruz, M. ve Hipólito, Correia V. (2007). Cerâmica Utilitária, Arqueologia, Instituto dos Museus e da Conservação. (1. Baskı). Instituto dos Museus e da Conservação. http://matriznet.dgpc.pt/MatrizNet/Download/Normas/ARQ_CeramicaUtilitaria.pdf
• Guerreiro, H. (2021, Mart 18). Evora 2027. #BEING Estremoz Clay Figures _ Évora 2027 Candidate City European Capital of Culture [Video]. Youtube. https://www.youtube.com/watch?time_continue=1&v=bwnPvcTe3wg&embeds_referring_euri=https%3A%2F%2Fwww.evora2027.com%2F&source_ve_path=MzY4NDIsMjg2NjY&feature=emb_logo
• Guerreiro, H. (2018a). Figurado de Estremoz: Produção Património Imaterial da Humanidade. Eduçoes Afrontamento. https://www.iefp.pt/documents/10181/9606536/Hugo+Alexandre+Guerreiro_Trab+investiga%C3%A7%C3%A3o1/34788c36-cd5f-4ff7-ae95-8ce24eb219c5
• Guerreiro, H. (2018b). Figurado de Estremoz: Produção Património Imaterial da Humanidade. Eduçoes Afrontamento. https://www.iefp.pt/documents/10181/9606536/Hugo+Alexandre+Guerreiro_Trab+investiga%C3%A7%C3%A3o2/13ebad9c-948e-4801-9c23-e9573ffb08f9
• Google. (t.y.) [Google Maps Estremoz] https://goo.gl/maps/GRREssvFXs9DeKG4A
• Howe, M. (1992, Temmuz 5). Folk Art From the Red Clay of Alentejo, The New York Times. https://www.nytimes.com/1992/07/05/travel/folk-art-from-the-red-clay-of-alentejo.html
• Hugo. (2011). Pastor e Ceifeira do Alentejo. Trajes antigos do Alentejo. https://traje-antigo-alentejo.blogspot.com/2011/01/pastor-e-ceifeira-do-alentejo.html
• Jorge da Conceição. (t.y.a). Jorge da Conceição. http://jorgedaconceicao.com/portefolio.php?id=206
• Jorge da Conceição. (t.y.b). Jorge da Conceição. http://jorgedaconceicao.com/portefolio.php?id=192
• Magela dos Santos, G. (2016). Paulistinhas: Importante presença no acervo do MAV. Magela Borbagetto Jacarei-SP. (1. Baskı). http://fundacaocultural.com.br/wp-content/uploads/2021/06/Paulistinhas-Magela-Borbagatto.pdf
• Mangucci C. (2008). Exhibition Catalogue Signs of identity. A History of Popular Art as an Expression of Regional Identity. https://www.academia.edu/5933412/Exhibition_Catalogue_Signs_of_identity_A_History_of_Popular_Art_as_an_Expression_of_Regional_Identity
• Manor Hauses Luxury Hotels in Portugal & Spain (t.y) Why You Should Visit The Historic ‘White City’ Of Estremoz. https://www.pousadasofportugal.com/why-you should-visit-the-historic-white-city-of-estremoz/
• Matos, H. (2011, Ocak 10). Desvios à Montagem Original do Presépio de Trono ou de Altar. Do Tempo da Outra Senhora a Escrita Como Instrumento de Libertação do Homem. https://dotempodaoutrasenhora.blogspot.com/2011/01/desvios-montagem-original-do-presepio.html
• Matos, H.(2012, Mart 23). A Primavera na Pintura Üniversal. Do Tempo da Outra Senhora a Escrita Como Instrumento de Libertação do Homem. https://dotempodaoutrasenhora.blogspot.com/search?q=+Primavera+
• Matos, H. (2013, Nisan 6). Dicionário Ilustrado de Arte Popular Alentejana. Do Tempo da Outra Senhora a Escrita Como Instrumento de Libertação do Homem. https://dotempodaoutrasenhora.blogspot.com/search?q=Dicion%C3%A1rio+Ilustrado+de+Arte+Popular+Alentejana.+
• Matos, H. (2015a, Mart 16). 21- Os Bonecos de Estremoz na Exposição do Mundo Português. Do Tempo da Outra Senhora a Escrita Como Instrumento de Libertação do Homem. https://dotempodaoutrasenhora.blogspot.com/2015/03/21-os-bonecos-de-estremoz-na-exposicao.html
• Matos, H. (2015b, Mayıs 21). Santa Bárbara. Do Tempo da Outra Senhora a Escrita Como Instrumento de Libertação do Homem. https://dotempodaoutrasenhora.blogspot.com/search?q=Santa+B%C3%A1rbara
• Matos, H. (2019a, Ağustos 13). Bonecos de Estremoz: Ana das Peles (1.ª parte). Do Tempo da Outra Senhora a Escrita Como Instrumento de Libertação do Homem. https://dotempodaoutrasenhora.blogspot.com/2019/08/bonecos-de-estremoz-ana-das-peles-1.html
• Matos, H. (2019b, Ağustos 13). Bonecos de Estremoz: Ana das Peles (2.ª parte). Do Tempo da Outra Senhora a Escrita Como Instrumento de Libertação do Homem. https://dotempodaoutrasenhora.blogspot.com/2019/08/bonecos-de-estremoz-ana-das-peles-2.html
• Matos, H. (2019c, Mayıs 1). Toponímia de Estremoz- Omissões que Ofendem. Do Tempo da Outra Senhora a Escrita Como Instrumento de Libertação do Homem. https://dotempodaoutrasenhora.blogspot.com/2019/05/toponimia-de-estremoz-omissoes-que.html
• Matos, H. (2019d, Mayıs 10). O Amor é Cego. Do Tempo da Outra Senhora a Escrita Como Instrumento de Libertação do Homem. https://dotempodaoutrasenhora.blogspot.com/2019/05/o-amor-e-cego.html
• Matos, H (2019e, Haziran 18). Bonecos de Estremoz: José Marcelino Moreira. Do Tempo da Outra Senhora a Escrita Como Instrumento de Libertação do Homem. https://dotempodaoutrasenhora.blogspot.com/search?q=Jos%C3%A9+Moreira+
• Matos, H. (2019f, Ekim 11). Bonecos de Estremoz: Mariano da Conceição (2.ª parte). Do Tempo da Outra Senhora a Escrita Como Instrumento de Libertação do Homem. https://dotempodaoutrasenhora.blogspot.com/2019/10/bonecos-de-estremoz-mariano-da.html
• Matos, H. (2019g, Temmuz 14). Jorge da Conceição: Bonecos de Estremoz. Do Tempo da Outra Senhora a Escrita Como Instrumento de Libertação do Homem. https://dotempodaoutrasenhora.blogspot.com/2019/07/jorge-da-conceicao-bonecos-de-estremoz.html
• Matos, H. (2020a, Temmuz 23). Bonecos de Estremoz: Tintas de Pintura e Pigmentos. Do Tempo da Outra Senhora a Escrita Como Instrumento de Libertação do Homem. https://dotempodaoutrasenhora.blogspot.com/2020/07/bonecos-de-estremoz-tintas-de-pintura-e.html Matos, H. (2020b, Haziran 3). Peralta e Sécia (ganchos de meia). Do Tempo da Outra Senhora a Escrita Como Instrumento de Libertação do Homem. https://dotempodaoutrasenhora.blogspot.com/2020/06/peralta-e-secia-ganchos-de-meia.html
• Matos, H. (2020c, Eylül 19). Presépios e inovação. Do Tempo da Outra Senhora a Escrita Como Instrumento de Libertação do Homem. https://dotempodaoutrasenhora.blogspot.com/search?q=Pres%C3%A9pio+de+trono+ou+altar
• Matos, H. (2021a, Temmuz 16). Barristas de Estremoz do passado. Do Tempo da Outra Senhora a Escrita Como Instrumento de Libertação do Homem. https://dotempodaoutrasenhora.blogspot.com/2021/07/barristas-de-estremoz-do-passado.html
• Matos, H. (2021b, Temmuz 15). Barristas de Estremoz do presente. Do Tempo da Outra Senhora, a Escrita Como Instrumento de Libertação do Homem. https://dotempodaoutrasenhora.blogspot.com/2021/07/barristas-de-estremoz-do-presente.html
• Matos, H. (2021c, Mayıs 26). Carlos Alves certificado como bonequeiro de Estremoz. Do Tempo da Outra Senhora, a Escrita Como Instrumento de Libertação do Homem. https://dotempodaoutrasenhora.blogspot.com/2021/05/carlos-alves-certificado-como.html
• Munıcipıo de Estremoz, (t.ya). Anos de Cidade. https://www.cm-estremoz.pt/pagina/camara-municipal/estremoz-90-anos-de-cidade
• Munıcipıo de Estremoz, (t.y.b). Bonecos de Estremoz. Património Cultural Imaterial da Humanidade UNESCO https://www.cm-estremoz.pt/pagina/turismo/bonecos-de-estremoz
• Newstead, S., & Casimiro, T. M. (2016). Strange Adventures in a City Made of Marble: Exploring Pottery Production in Estremoz, Portugal. Medieval Ceramics: Journal of the Medieval Ceramics Research Group, 37-38, 37–46. https://doi.org/10.5284/1106435
• Olaria Alfacinha [yaklaşık 2000] Pucarınho Enfeıtado. Museu Municipal de Estremoz Prof. Joaquim Vermelho. http://museuestremoz.blogspot.com/2010/03/peca-do-mes-pucarinho-enfeitado.html
• Oliveira, Correia. A. R. (2021). Bonecos, Coleção e Museuo Figurado de Barcelos Pelas Mãos de Sellés Paes [Relatório de Estágio Realizado no Ambito do Mestrado em História da Arte, Património e Cultura Visual Faculdade de Letras da Universidade do Porto]. https://repositorio-aberto.up.pt/handle/10216/139767
• Pinheiro, J. (t.y) Bonecos de Estremoz são Património da Humanidade. Julia. https://julia.pt/2017/12/11/bonecos-de-estremoz-sao-patrimonio-da-humanidade/
• Pinto D. F. (2011, Temmuz 21). A Terceira Dimensão. https://portugalfotografiaaerea.blogspot.com/2011/07/estremoz.html
• Portugal Adventures. (2017). Craftsmanship of Estremoz Clay figures is Recognized as UNESCO Intangible Cultural Heritage of Humanity. https://www.azores-adventures.com/2017/12/craftsmanship-of-estremoz-clay-figures-is-recognized-as-unesco-intangible-cultural-heritage-of-human.html
• Portugal Travel Guide. (2022). The Town of Estremoz. https://portugaltravelguide.com/estremoz/
• Portugal visitor. (t.y.). Estremoz Alentejo. https://www.portugalvisitor.com/portugal-city-guides/estremoz-guide
• Sítio Oficial de Informação da Presidência da República Portuguesa. (2017). Presidente da República congratula-se com a İnscrição da “Produção de Figurado de Estremoz” na Lista Representativa do Património Cultural Imaterial da UNESCO. https://www.presidencia.pt/atualidade/toda-a-atualidade/2017/12/presidente-da-republica-congratula-se-com-a-inscricao-da-producao-de-figurado-de-estremoz-na-lista-representativa-do-patrimonio-cultural-imaterial-da-unesco
• Unesco Intangible Cultural Heritage. (t.y.a). Decision of the Intergovernmental Committee:12.COM11.B.26. https://ich.unesco.org/en/decisions/12.COM/11.B.26
• Unesco Intangible Cultural Heritage. (t.y.b). Craftmanship of Estremoz Clay Figures. https://ich.unesco.org/en/RL/craftmanship-of-estremoz-clay-figures-01279
• Uniao das Misericordias Portuguesas. (2018). Estremoz ‘Até o Barro tem Poesia’ https://www.ump.pt/Home/patrimonio/noticias/estremoz-ate-o-barro-tem-poesia/
• U. Porto. (t.y.). José Maria de Sá Lemos. Antigos Estudantes Ilustres da Universidade do Porto https://sigarra.up.pt/up/pt/web_base.gera_pagina?p_pagina=antigos%20estudantes%20ilustres%20-%20jos%c3%a9%20maria%20de%20s%c3%a1%20lemos
• Vermelho J. (t.y). Municipal Museum Guide. [Broşür]. https://www.cm-estremoz.pt/files/roteiro-museu-municipal-prof-joaquim-vermelho-en-1.pdf
• Visit Estremoz. (t.y.a). Property for Sale in Estremoz. https://visitestremoz.com/property/
• Visit Estremoz. (t.y.b) Bonecos de Estremoz: a living tradition. https://visitestremoz.com/2021/11/03/bonecos-de-estremoz-a-living-tradition/