Mühendislik Kültürünün ve Eğitiminin Öncüsü: Ord. Prof. Mehmet Fikri Santur (1878-1951)

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 3, 324 - 342, 20.12.2022

Semiha Betül Bayam Takıcak

https://doi.org/10.32329/uad.1178366

Öz

Mehmet Fikri Santur, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e, isim değiştirerek birbirine dönüşen İTÜ’nün ve Yıldız Teknik Üniversitesi’nin öncüsü sivil mühendislik eğitimi veren kurumlarda 43 yıl aralıksız hocalık ve idarecilik yapmıştır. Santur, Avrupa’da yapılan bilimsel toplantılara katılmış, yabancı kaynakları yakından izlemiş ve gençlerin yetişmesi için özel bir çaba göstermiştir. Nafia Nezareti tarafından sık sık görevlendirilen Santur’un sahada da pek çok çalışması olmuştur. Bu gayretleriyle Santur, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e mühendislik kültürünün ve eğitiminin yaygınlaşmasında etkin rol oynayan sayılı simalardan biridir. Eldeki bu çalışma kapsamında, Santur’un daha önce mevcut olmayan tam bir biyografisini hazırlamak amacıyla basılı kaynakların yanında arşiv belgelerine başvurulmuştur. Ayrıca, matematik ve mühendislik alanında yazdığı kitap ve makalelerinin tam bir bibliyografyası ilk defa hazırlanmıştır. 16 farklı kitabını tespit ettiğimiz Fikri Santur’un eserlerinin pek çok kez baskısı yapılmıştır. Santur’un bu eserleri, modern mühendislik eğitiminin ülkede yaygınlaşmasını sağlayan temel referans mahiyetindeki eserlerdendir. Fikri Santur’un 8 farklı dergide 57 makalesi yayımlanmıştır. Bu eserlerin fen ve mühendislik eğitimi tarihi açısından önemi eldeki bu çalışma ile ortaya konulmuştur. Bu makalelerden, Argand sistemini ve fotoelastisiteyi tanıttığı makaleleri kendi alanlarında ülkede yazılan ilk makalelerdendir. Tüm bu veriler ışığında Santur’un fen, matematik ve mühendislik eğitimimize olan katkıları ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

mühendislik tarihi, Mehmet Fikri Santur, biyografi

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

Yok

Teşekkür

Fikri Santur hakkında gözümden kaçan ayrıntılara dikkatimi çeken hem makale başlığı hem de makale genelinde kıymetli öneri ve yorumlarda bulunan sayın Alp Eden’e, desteği ve yardımları için sayın Fatma Genç İnal’a (İTÜ) teşekkür ederim.

A Pioneer Of Engineering Culture And Education: Ord. Prof. Mehmet Fikri Santur (1878-1951)

Öz

Proje Numarası

Yok

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), Başbakanlık Kararlar Daire Başkanlığı, 30-18-1-1/20-1-1, 08/08/1926.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İstanbul Teknik Üniversitesi Kurum Arşivi Mühendis Mekteb-i Âlisi (İTÜ.MÜM.)
• 77/87/1, 8 Ocak 1927; 78/12/1, 7 Şubat 1927; 1/103/1, 19 Teşrîn-i Evvel 1316 (1 Kasım 1910); 12/44/1, 5 Mart 1328 (18 Mart 1912); 15/67/1, 10 Teşrini evvel 1328 (23 Ekim 1912); 19/16/1, 4 Eylül 1329 (17 Eylül 1913/); 18/61/1, 16 Ağustos 1913 (3 Ağustos 1329); 20/70/1, 8 Kanun-ı Evvel 1329 (21 Aralık 1913); 5/36/1, 19 Mart 1327 (1 Nisan 1911); 12/48/1, 10 Mart 1328 (23 Mart 1912); 19/28/1, 9 Eylül 1329 (22 Eylül 1913); 19/20/1, 6 Eylül 1329 (19 Eylül 1913); 19/12/1-2, 4 Eylül 1329 (17 Eylül 1913); 30/38/1, 28 Teşrîn-i sâni 1331 (11 Aralık 1915); 15/26/1, 17 Eylül 1328/30 Eylül 1912); 43/6/1-5, 19 Nisan 1335 (19 Nisan 1919); 60/79/1, 10 Nisan 1340 (10 Nisan 1924); 60/106, 24 Nisan 1340 (24 Nisan 1924); 67/25/1-2, 14 Temmuz 1341 (14 Temmuz 1925); 71/54/1-4, 23 Şubat 1341 (23 Şubat 1925); 64/127/1, 29 Şu 1340/29 Şu 1924; 78/61/1-3, 21 Mart 1927; 23/91/1, 7 Haziran 1330 (20 Haziran 1914); 23/114/1, 29 Haziran 1330 (12 Temmuz 1914)
• İstanbul Teknik Üniversitesi Kurum Arşivi Yüksek Mühendis Mektebi (İTÜ.YMMek.) 2/5/1-15, 15 Ocak 1927; 3/70/1, 3 Aralık 1928.
• Dahiliye Defterler (DH. SAİDd) 17/53, 29 Zilhicce 1294 (4 Ocak 1878)
• İ.B.B. Atatürk Kitaplığı Sayısal Arşiv ve e-Kaynaklar (İBBAKSAEK) Bel_Mtf_070649-1932, 8/8/1932
• Basılı Kaynaklar
• Acar, Şinasi, Atilla Bir, ve Mustafa Kaçar. 2016. “Osmanlı’da Sivil Mühendis Yetiştirmek Üzere Açılan Hendese-i Mülkiye Mektebi”. Osmanlı Bilimi Araştırmaları 17(2): 1-26.
• Akay, Zafer. 2011. “Zafer. A, ‘İstanbul’un Fark Edilmeyen “Modernite”si’, , Sayı: 39, S; 67-72, 2011.” Mimar.İst 11(39): 67-72.
• Akşam. 1938. “Konferans”. Akşam, Aralık 15, 12.
• Akyıldız, Ali. 2007. Haliç’te Seyrüsefer. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Albayrak, Mehmet. 2019. “İnşaat Mühendisliğinin Dünü Bugünü Yarını”. İnşaat Mühendisleri Odası (İMO). Tarihinde 07 Temmuz 2022 (https://eski.imo.org.tr/resimler/dosya_ekler/f6a9f8ff25e67b3_ek.pdf?tipi=79&turu=X&sube=).
• Altay, Gülay, ve M. Cengiz Dökmeci. 2001. “Türkiye Cumhuriyet’inin 75. Yılında Mekaniğin Gelişimine İlişkin Ön Bilgiler”. Ss. 91-107 içinde Türkiye Cumhuriyeti’nin 75. Yılında Bilim “Bilanço 1923-1998” Ulusal Toplantısı. C. 2. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları.
• Aslanoğlu, İnci. 1986. “Evaluation of Architectural Developments in Turkey within the Socio-Economic and Cultural Framework of the 1923-1938 Period”. O.D.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Dergisi 7(2): 15-42.
• Atay, Oğuz. 1992. Bir Bilim Adamının Romanı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bahadır, Osman. 2001. Cumhuriyetin İlk Bilim Dergileri ve Modernleşme. İstanbul: İzdüşüm Yayınları.
• Bayındırlık İşleri Dergisi. 1935. “Nafia Fen Okulu”. Bayındırlık İşleri Dergisi (Yönetsel Kısım) 2(5): 159-66.
• Bayındırlık İşleri Dergisi. 1936. “Nafia Fen Mektebi”. Bayındırlık İşleri Dergisi (Yönetsel Kısım) 3(5): 207-14.
• Bayındırlık İşleri Dergisi. 1939. “Teknik Okulu”. Bayındırlık İşleri Dergisi (İdarî Kısım) 6(5): 307-11.
• Bir, Atilla. 2016. “Türkiye’de Elektirik Mühendisliği Eğitiminin Başlangıcı”. Elektirik Mühendisliği Dergisi Nisan(456): 61-66.
• Birinci, Ali. 2011. “Osman Bey ve Matbaası”. Müteferrika 1(39): 3-148.
• Boyer, C. B. 2010. A History of Mathematics. Canada: Jhon Wiley.
• Demiren, Şemsa. 1950. “Beton Arme ve A. Perret”. Arkitekt (217-218): 36-39, 41.
• Duru, Zekeriya. 2019. “Kerim Erim’in Akademik Yaşamı ve Matematik Çalışmaları”. Osmanlı Bilimi Araştırmaları 20(1): 47-91. doi: 10.30522/iuoba.468108.
• Eberhard, Peter, ve Stephen Juhasz, ed. 2016. IUTAM. 2nd baskı. Cham: Springer International Publishing.
• Eden, Alp, ve Gürol Irzık. 2021. “Mustafa İnan için akademik soyağacı çalışması: Üç nesil”. Sarkaç. Tarihinde 06 Temmuz 2022 (https://sarkac.org/2021/08/mustafa-inan-icin-akademik-soyagaci-calismasi-uc-nesil/).
• Egeli, Vasfi. 1953. “Şişli Camii”. Arkitekt (263-264-265-266): 169-77.
• Ergin, Osman. 1977. Türk Maarif Tarihi. C. 3-4. İstanbul: Eser Matbaası.
• Föppl, August. 2005. “Vorlesungen Über Technische Mechanik”. The University of Michigan Historical Mathematics Collection. Tarihinde 03 Temmuz 2022 (https://quod.lib.umich.edu/cgi/t/text/text-idx?c=umhistmath;idno=ABR2954.0001.001).
• Günergun, Feza. 1987. “Osmanlı Mühendis ve Mimarları Arasında İlk Cemiyetleşme Teşebbüsleri”. içinde Osmanlı İlmî ve Meslekî Cemiyetleri: 1. Millî Türk Bilim Tarihi Sempozyumu 3-5 Nisan 1987, editör E. İhsanoğlu. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Haber. 1938. “Mühendis Mektebinde Konferans”. Haber, Aralık 16, 2.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin, Ramazan Şeşen, M. Bekar, G. Gündüz, ve V. Bulut. 2006. Osmanlı Tabii ve Tatbiki Bilimler Literatürü Tarihi. C. 1-2. İstanbul: IRCICA.
• İnş. Müh. Odası. 1967. “Bir Mustafa İnan Vardır ki”. Türkiye Mühendislik Haberleri 13(150):III-XVI.
• İstanbul Umum Han Odabaşılar Derneği. 1946. İstanbul Hanları Alfabetik Rehberi. İstanbul: İzmir Mat.
• Kaçar, Mustafa, Tuncay Zorlu, Burak Barutçu, Atilla Bir, C. Ceyhan, ve Aras Neftçi. 2012. İstanbul Teknik Üniversitesi ve Mühendislik Tarihimiz. editör M. Karaca. İstanbul: Mavi Ofset.
• Kafescioğlu, Ruhi. 2010. Yüksek Mühendis Mektebi’nden İstanbul Teknik Üniversitesi’ne. İstanbul: YEM Yayın.
• Kâhya, Esin, ve Ayşegül Erdemir. 2000. Bilimin Işığında Osmanlıdan Cumhuriyete Tıp ve Sağlık Kurumları. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kocaman, Meltem. 2021. “Yeni Kaynaklar Işığında Osmanlı Mühendis ve Mimar Cemiyeti”. Osmanlı Bilimi Araştırmaları 22(2): 393-94. doi: 10.26650/oba.915112.
• Mert, Özcan. 1991. “Atatürk’ün İlk Öğretmeni Şemsi Efendi (1852-1917)”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 7(20): 331-46.
• Okay, Cüneyd. 2004a. Eski Harfli Mühendislik Dergileri. İstanbul: Kurtiş Matbaası.
• Okay, Cüneyd. 2004b. “Eski Harfli Mühendislik Dergileri”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 2(4): 629-40.
• Okay, Cüneyd. 2007. Atatürk Dönemi Mühendis Mektebi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Okay, Cüneyd. 2008. Osmanlı Mühendis ve Mimar Cemiyeti Belgeleriyle. Ankara: TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi.
• Okay, Cüneyd. 2012. Mühendis Mektebi Öğrencileirnin Çıkardığı Mizah Dergisi: Şaka. İstanbul: Doğu Kitabevi.
• Rouché, Eugène. 1927. Hendese, Birinci Kısım. İstanbul, Gümüş Suyu: Matbaa-i Osmâniyye.
• SALT Araştırma. 2021. “Muallim Fikri Beyefendi, Selanik,Muallim”. 34. Tarihinde 02 Temmuz 2022 (https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/206678).
• Santur, Fikri, ve Abidin Mortaş. 1932. “Melek Apartmanı”. Mimar 2(11-12): 311-16.
• Santur, Fikri, ve Abidin Mortaş. 1933. “Suadiye’de İki Ev”. Mimar 3(25): 7-14.
• Santur, Mehmet Fikri. 1931. “Yüksek Mühendis Mektebi Tarihçesi”. Mühendis Mektebi Mecmuası (Mezunlar Broşürü) 4(47'ye ek): 1-3 (185-187).
• Takıcak, Semiha Betül. 2017. “Osmanlılar’da Analitik Geometri: Hendese-i Halliyye ve Hendese-i Tahlîliyye”. Ankara Üniversitesi.
• Takıcak, Semiha Betül. 2019. “Şükrü Sayan’ın ‘Kemmiyyât-ı Mevhûmenin Sûret-i İrâesine Dair Yeni bir Nazariyye’ Adlı Makalesi”. Osmanlı Bilimi Araştırmaları 1: 102-23. doi: 10.30522/iuoba.487638.
• Tezer, Cem. 2010. “Vidinli Hüseyin Tevfik Paşa”. Ali Sinan Sertöz Home Page, Türk Matematikçileri 1-14. Tarihinde 04 Temmuz 2022 (http://sertoz.bilkent.edu.tr/turk/VIDINLI.pdf).
• Tezer, Cem. 2012. “Başhoca İshak Efendi ve Mecmu’a-yı ’Ulûm-ı Riyâziye”. Ali Sinan Sertöz Home Page, Türk Matematikçileri 1-39. Tarihinde 04 Temmuz 2022 (http://sertoz.bilkent.edu.tr/turk/Tezer-BashocaIshakEfendi.pdf).
• Uluçay, Çağatay, ve Enver Kartekin. 1958. Yüksek Mühendis Okulu (Yüksek Mühendis ve Yüksek Mimar Yetiştiren Müesseselerin Tarihi). İstanbul: Berksoy Matbaası.
• Ünalın, Çetin. 2002. Türk Mimarlar Cemiyeti’nden Mimar Derneği 1927’ye. Ankara: Mimarlar Derneği 1927 Yayınları.
• Unat, Yavuz. 2004. “Cumhuriyet Dönemi Türk Teknoloji ve Mekanik Tarihi Çalışmaları”. Türkiye Araştırmaları Literatür DergisiLiteratür Dergisi 2(4): 233-63.
• Unat, Yavuz. 2010. “Çağdaş Astronomi’nin Türkiye’ye Girişinde Hoca Tahsin Rolü”. Ss. 509-32 içinde Osmanlılarda Bilim ve Teknoloji Makaleler, editör Y. Unat. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Ünsaç, Orhan. 1951. “Fikri Santur’u Kaybettik”. Akşam, Haziran 7, 4.
• Yamantürk, A. Kemal. 1955. İstanbul Teknik Üniversitesi Yayın Kataloğu 1929-1955. 2. baskı. İstanbul: Berksoy Matbaası.
• Yayın Kurulu. 1930a. “Daimi Tahrir Heyeti”. Mühendis Mektebi Mecmuası 3(37/38): 1-2.
• Yayın Kurulu. 1930b. “Daimi Tahrir Heyeti”. Mühendis Mektebi Mecmuası 4(39): 1-2.
• Yılmaz, Celali. 2011. Osmanlı Anonim Şirketleri. İstanbul: Schala Yayıncılık.
• Yüngül, Naci. 1951. “Rahmetli Ord. Profesör Fikri Santur”. İstanbul Teknik Üniversitesi Dergisi 9(1): 1-2.
• Yüngül, Naci. 1952. “Fikri Santur, Hayatı-Şahsiyeti-Eserleri”. Ss. 1-18 içinde Ord. Prof. Fikri Santur’un (1878-1951) Hatırasına.