Üniversite ve Siyaset; Çarlık Rusyası ve Osmanlı Devletinde Meşrutiyet Hareketinde Yüksekokullar - 1905 / 1908

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 1, 27 - 39, 20.03.2024

Kemal Kahraman

https://doi.org/10.32329/uad.1437042

Öz

19. yüzyılda Avrupa’da yaşanan ekonomik, kültürel ve siyasi gelişmeler belli bir süreçte ve oranda Osmanlı Devleti ve Çarlık Rusya’sını etkisi altına almıştır. İhtilalden sonra büyük sosyal patlamalar yaşayan Fransa, koalisyon ve Napolyon savaşlarıyla Avrupa’yı sarsarken Batı’da yaşanan modernleşme akımlarını gittiği ülkelere taşımıştır. Aydınlar modern düşünceyle temas kurarken klasik monarşik yapılar gelişmelere ayak uydurmak için reform hareketlerine girişmiştir. Avrupa’da anayasal monarşi talebiyle birbiri ardınca devrimler yaşanırken Osmanlı Devleti ve Rusya’nın bundan etkilenmemesi düşünülemezdi. Batı kültürüyle yakından temas halinde olan yükseköğretim kurumları, aydınlarla, siyasi partilerle beraber değişimin en önemli aktörleri olmuştur. Sanayileşme sürecini yakalayamayan ve farklı bir sosyal yapıya sahip olan Osmanlı devletinde işçi sınıfı ve halkın katılımı sınırlı düzeyde kalırken aydınlar, askerler ve öğrenciler anayasal monarşiye (1908) giden yolun öncüsü olmuştur. Dış müdahalelerle Balkanlarda yaşanan isyanlar da önemli faktörler arasındadır. Benzer bir süreci yaşamakla beraber farklı bir sosyal dokuya sahip olan, yabancı yatırımlarla sanayileşmede daha büyük yol kat eden Rusya’da işçi sınıfı, aydınlar ve öğrencilerin şiddetli eylemlerine Japon savaşı yenilgisi eklenince 1905 - 6’da Çar, anayasal monarşiye geçmeyi kabul etmek zorunda kalmıştır.

Anahtar Kelimeler

Anahtar Kelimeler; Osmanlı, Sultan, Rusya, Çar, Fransa, öğrenciler, monarşi, anayasa.

University and Politics; Colleges in the Constitutional Movements in Tsarist Russia and the Ottoman Empire - 1905 / 1908

Öz

Kaynakça

• Akşin, S. (1987). Jön Türkler ve İttihat ve Terakki. İstanbul: Remzi.
• Akyüz, Y. (1985). Türk Eğitim Tarihi (Başlangıcından 1982’ye). Ankara: A.Ü. Eğitim Bil. Fak.
• Anisin, A. (2014). The Russian Bloody Sunday Massacre of 1905: A discursive account of nonviolent transformation. Politics, Groups, Identities, 2(4), 643-660.
• Aktar, Y. (1999). İkinci Meşrutiyet Dönemi Öğrenci Olayları (1908 – 1918). Ankara: Gündoğan.
• Altınay, A.R. (2008). İnkılab-ı Azim. İstanbul: Salkımsöğüt.
• Berdyaev, N.V. (1984). Dostoyevski (E. Gürol, Çev.). İstanbul: Adam.
• Bilici, F. (2008). Sacy, Antoine Isaac Silvestre de. TDV İslam Ansiklopedisi, 35, 366.
• Birecikli, İ.B. & Maden, F. (2007). Yıldız Suikasti: Ermenilerin Abdülhamid’e Karşı Son Teşebbüsleri Bombalı Saldırı. AAMD, XXIII(67-68-69), 399-424.
• Cihan, A. (2014). Osmanlı’da Eğitim. İstanbul: Akademik Kitaplar.
• Çelik, B. (2010). Üç Kimlikli Bir Jön Türk Aydını: Dr. İbrahim (Ethem) Temo (1865-1945). Dokuz Eylül Ün. SBF Dergisi, 12(1), 77-98.
• Çetintaş, E.(2020). 1792 – 1815 Devrim Savaşları; Özgürlük ve Yurtseverlik Mücadelesi. Kırşehir Ahi Evran Ün. İktisadi ve İdari Bilimler Fak. Dergisi, 4(1), 56-72.
• Çiçek, İ. (2021). Sultan Abdülaziz’e Darbe - Yıldız Mahkemesi - Mithat Paşa’nın İdamı. İstanbul: Alfa. Dostoyevski, F. M. (2005). Bir Yazarın Günlüğü (K. Yükseler, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi.
• Dölen, E. (2009). Türkiye’de Üniversite Tarihi I - Osmanlı Döneminde Daru’l Fünun 1863 - 1922. İstanbul: Bilgi Ün.
• Emir, S. (2020). Avrupa’da İhtilaller Dönemi (1789 – 1848) ve Mutlak Monarşilerin Çöküşü. Yüksek Lisans Tezi, Malatya: İnönü Ün.
• Eraslan, C. & Olgun, K. (2006). Osmanlı Devletinde Meşrutiyet ve Parlamento. İstanbul: 3 F.
• Erkan, Ü. (2017). 19. YY Rus Edebiyatında Modernleşme Eleştirisi. Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2(1), 21-45.
• Fortna, B. C. (2005). Mekteb-i Hümayun, Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Döneminde İslam, Devlet ve Eğitim. İstanbul: İletişim.
• Gençoğlu, M. (2015). Sultan Abdülhamid’in Yurt Dışı Eğitim Politikası. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(2), 33-73.
• Gogol, N. V. (2022). Ölü Canlar (E. Altay, Çev.). İstanbul: İletişim.
• Gorki, M. (2022). Benim Üniversitelerim (M. Beyhan, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yay.
• Gökbayır, S. (2012). Gizli Bir Cemiyetten İktidara: Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin 1908 Seçimleri Siyasi Programı. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(1), 61-96.
• Kazamias, A. M. (1966). Education and The Quest for Modernity in Turkey. London: Allen & Unwin.
• Kili, S., & Gözübüyük, A.Ş. (1985). Türk Anayasa Metinleri “Sened-i İttifak’tan Günümüze”. Ankara: İş Bankası Yay.
• Kocaoğlu, M. (1995). Kavalalı Mehmet Ali Paşa ve İsyanı. OTAM, 6(6), 195–210.
• Kuran, A.B. (2009). Harbiye Mektebi’nde Hürriyet Mücadelesi. İstanbul: İş Bankası Yay.
• Kurat, A. N. (1999). Rusya Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• MacFerlane. (1850). Turkey and Its Destiny. London: John Murray.
• Mardin, Ş. (2003). Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu. İstanbul: İletişim.
• Mevlanzade Rıfat’ın Anıları. (1992). Haz. M. Martı. İstanbul: Arma.
• Mevlanzade, R. (2017). Türkiye İnkılabı’nın İçyüzü (Haz. Kemal Kahraman). İstanbul: Kaknüs.
• Mithat, A.H. (2008). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Hatıralarım 1872-1946. İstanbul: Bengi.
• Morison, D. (2020). Political Characteristics of the Student Movement in the Russian Revolution of 1905. In 1905 Le Première Révolution Russe. Paris: Editions de la Sorbonne.
• Mosse, W.E. (1958). Alexander II and the Modernization of Russia. New York: Macmillan.
• Nur, R. (1992). Hayat ve Hatıratım C.1. İstanbul: İşaret.
• Örnek, B. (2021). Napoleon’s Egyptian Experience Effects on the Ottoman State. Journal of Communication, Sociology, and History Studies, 1(2), 39–50.
• Özcan, A.K. (1995). II. Mahmut Reformları Üzerine Bazı Gözlemler. Tarih İncelemeleri Dergisi, Ege Üniversitesi, 13-39.
• Pushkarev, S. (1966). Emergence of Modern Russia. New York: Holt, Rinehart and Winston.
• Temo, İ. (1987). İbrahim Temo’nun İttihad ve Terakki Anıları (Vol. 12). Arba.
• Tokgöz, A. İ. (1993). Matbuat Hatıralarım. İstanbul: İletişim.
• Toprak, S. (2019). Anglo-Rus İlişkilerinin Yapılandırılması Bağlamında 1908 Reval Görüşmesi. Uluslararası İlişkiler ve Diplomasi Dergisi, 2(2), 55-67.
• Toprak, Z. (1984). Osmanlı Narodnikleri: “Halka Doğru” Gidenler. Toplum ve Bilim, 24, 69-81.
• Tunaya, T. Z. (1998). Türkiye’de Siyasal Partiler C.1. İstanbul: İletişim.
• Turgenyev, İvan. (2002). Babalar ve Oğullar (Çev. Sibel Akyüz). İstanbul: Morpa Kültür Yayınları.
• Unat, E.K. & Samastı, M. (1990). Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye (Sivil Tıp Mektebi). İstanbul: İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi.
• Wortman, R. (2013). Nicholas II and the Revolution of 1905. Russian Monarchy: Representation and Rule, 199-218. JSTOR.
• Yalçın, H.C. (1976). Siyasal Anılar. İstanbul: İş Bankası.
• Yazıcı, N. (2002). Osmanlıcılık Fikri ve Genç Osmanlılar Cemiyeti. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Yelkenci, Ö. F. (2010). Türk Modernleşmesi ve II. Abdülhamid’in Eğitim Hamlesi. İstanbul: Kaknüs.
• Yeşil, F. (2015). Avrupalı İhtilalciler ve İstanbul. Antik Çağdan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, C.2, 409-415. İstanbul: İSAM.
• Zubov, V. (2018). Orthodoxy As An Educational Tool in Prerevolutionary Russia. Advances in Social Science, Education and Humanities Research, 233, 111-114.