İktisatta Yeni Bir Yaklaşım: Davranışsal İktisat

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 1, 103 - 116, 02.05.2019

Melodi Buket Kanlıoğlu

Öz

Ana akım iktisadın temel varsayımlarından biri olan
birey, “Homoeconomicus”tur ve her
zaman faydasını en çoklaştırandır düşüncesi, günlük hayatta rasyonel olmayan
yani irrasyonel davranışlarla kendini göstermektedir. Gerek krizlerin
yaşanmasıyla, gerek firmaların zarar edip iflas etmesiyle, gerekte kaynakları
etkin kullanma konusunda aldığımız kararlar çoğu zaman rasyonel değil
irrasyonel kararlar olmaktadır. Bu duruma sebep olan en büyük faktör ise
psikolojidir. Ana akım iktisadın “Pür
Rasyonellik” kavramına karşılık Herbert Simon “Kısıtlı Rasyonellik” kavramını öne sürerek aldığımız kararlarda her
zaman tam bilgiye sahip olmadığımızı, tercihlerimizin tam ve geçişken
olmadığını, zevklerimizin değişebileceğini ifade etmek istemiştir. Klasik
dönemde Smith, Mill ve Bentham gibi önemli kişilerin çalışmalarında psikolojik
faktörler bulunsa da dönemin yapısı gereği iktisat biraz daha matematiksel bir
yapıyla ele alınmıştır. Özellikle 20.yy sonrası psikoloji ve iktisat alanında
yaşanan pozitif gelişmeler, Kahneman ve Tversky’nin bu alanda Nobel ödülü
alması ve Herbert Simon’un katkıları iktisadı psikolojiye yeniden yaklaştırarak
“Davranışsal İktisadın” doğmasına zemin hazırlamıştır. Geçmişte olduğu gibi
bugünde sosyo-ekonomik olayları anlamamızda ve politika üretmemizde geleneksel
iktisat teorisi oldukça yardımcı olmaktadır. Fakat temel varsayımları olan “Pür Rasyonellik” ve “Fayda Maksimizasyonu” çerçevesinde var
olan modellerin açıklanma oranı da düşmektedir. Bu noktada iktisatla
psikolojinin sentezi olan ve ölçümlerinde de deneysel iktisadı kullanan
davranışsal iktisat, ana akım iktisadın açıklanma gücünü arttıran bir unsur
olmaktadır. Finansal krizlerin yaşandığı, küçük olasılıklara büyük önemler
atfetmemiz ve neticesinde zarar ettiğimiz, yüksek getirisi olacak düşüncesinden
hareketle saadet zincirlerine fırsat verip büyük balonların patladığı bir
dünyada, Neo Klasiklerin ifade ettiği “Rasyonel
İnsan” kavramını “Kısıtlı Rasyonelite”
olarak kabul etmek ve ufak dürtmeler neticesinden davranışsal iktisat ile
kayıplarımızı minimize edecek şekilde politika yapmanın mümkün olduğu düşünülmektedir.
Bu çalışmada rasyonellik kavramının yeniden ele alınması ve de iktisat ve
psikolojinin bir arada kullanılması durumunda etkin politikaların ortaya
çıkabileceği görüşü üzerinde durulmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Davranışsal İktisat, Deneysel İktisat, Psikoloji-İktisat, İrrasyonalite

Kaynakça

• 1. Asena Gizem Yiğit, “Davranışsal İktisadın Anlaşılmasına Yönelik Bir Literatür Taraması” MCBÜ Sosyal Bilimler Dergisi Cilt:16, Sayı:2, Haziran 2018, s.165.
• 2. David. R. Just, “Introductıon to Behavioral Economics”, Wiley Global Education, “2013,s.8.
• 3. Daniel Kahneman And Amos Tversky, “Prospect Theory: An Analysıs Of Decısıon Under Rısk” Econometrıca Volume 47,Number 2,1979, S.263.
• 4. Dora L. Costa, Matthew E. Kahn, “Energy Conservatıon "Nudges" And Envıronmentalıst Ideology: Evıdence From A Randomızed Resıdentıal Electrıcıty Fıeld Experıment”, Nber Workıng Paper Serıes, 2010,s.23.
• 5. Elif Haykır Hobıkoğlu, “Davranışsal Finans Çerçevesinde E-Atık Geri Dönüşüm Yatırım Risk Algılamasında Tüketici Tercih ve Davranış Düzeyinin Sosyo-Ekonomik Analizi: İstanbul Örneği”, s.69-70.
• 6. Emre Soyer, “Davranışsal İktisat ve Politika Geliştirme”, İktisatta Davranışsal Yaklaşımlar, Ankara: İmge Yayınevi,2018,s. 79-82.
• 7. Erdem Seçilmiş Ve İrem Didinmez, “Vergi Reformlarının Davranışsal İktisat Perspektifinden Değerlendirilmesi: Türkiye Örneği” , Bilig, Sayı: 77 ,(2016), s.223.
• 8. Eric J. Johnson, Daniel G. Goldstein, “Defaults and Donation Decisions”, Transplantation Volume 78, Number 12, December 27, 2004, s.1715.
• 9. Erkan Yönder, “İktisat ve Mutluluk: Bugün Daha Mutlu muyuz? ”İktisatta Davranışsal Yaklaşımlar, Ankara: İmge Yayınevi,2018, s.165-169.
• 10. Tuncer Bulutay, “Rasyonelite Ve Belirsizlik Üzerine”,Ankara Üniversitesi SBF dergisi, Vol.37, No.3,(1982), s.25-26.
• 11. Ester Ruben ve Devrim Dumludağ, “İktisat ve Psikoloji”, İktisatta Davranışsal Yaklaşımlar, Ankara: İmge Yayınevi,2018,s.43-44-45.
• 12. Filiz Baloğlu, “Rasyonalite ve Ekonomik Sosyoloji”, Sosyoloji Konferansları, No. 26,(2000), s.217.
• 13. MacLeod CM, “The Stroop task: The gold standard of attentional measures”, J Exp Psychol Gen, 121(1),1992,s.12.
• 14. Richard Thaler, “Toward A Posıtıve Theory Of Consumer Choıce”,Journal Of Economic Behavior And Organization 1,1980,s.47.
• 15. Richard Thaler, Cass R. Sunstein, Çeviren:Enver Günsel, “Dürtme: Sağlık, Zenginlik ve Mutluluk İçin Alınan Kararları Geliştirmek Üzere”, Pegasus yayınları, 2018, s.81-82.
• 16. http://economicspsychologypolicy.blogspot.com/2013/03/Nudge-Database_3441.html, 21.Mart.2013