Sporda Beden Algısı Konulu Lisansüstü Çalışmaların İçeriklerine Yönelik Analiz (2015-2025)

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 2, 29 - 45, 30.08.2025

Buket Pelin Uzun

Öz

Bu çalışma, 2015–2025 yılları arasında Türkiye'de yayımlanan Sporda beden algısına yönelik lisansüstü tezlerin içeriklerini sistematik bir şekilde inceleyerek literatüre katkı sağlamayı amaçlamaktadır. Araştırma, tanımlayıcı nitelikte olup, Ulusal Tez Merkezi veri tabanında "beden algısı" anahtar kelimesi ile yürütülen tarama sonucunda ulaşılan (n=27) yüksek lisans ve (n=3) doktora tezlerini kapsamaktadır. Çalışmada PRISMA bildirimi esas alınarak sistematik derleme yöntemi uygulanmış ve analiz süreci bağımsız iki araştırmacı tarafından yürütülmüştür. Elde edilen bulgulara göre, tezlerin büyük çoğunluğu yüksek lisans düzeyinde gerçekleştirilmiş olup, özellikle 2020 sonrasında beden algısı konusuna akademik ilginin artış gösterdiği belirlenmiştir. Örneklem grupları arasında en fazla yetişkin bireyler yer almakta, bu grubu sporcular ve öğrenciler takip etmektedir. Tezlerde kullanılan ölçüm araçları arasında en sık tercih edilenler Beden Algısı Ölçeği (BAÖ), Bedeni Beğenme Ölçeği (BBÖ), Egzersiz Bağımlılığı Ölçeği (EBÖ) ve Beck Depresyon Ölçeği (BDÖ) olmuştur. Bu bulgu, beden algısı araştırmalarının hem fiziksel hem psikolojik bileşenleri dikkate alarak çok boyutlu bir yaklaşım benimsediğini göstermektedir. Anahtar kelime analizi, "beden algısı", "egzersiz" ve "egzersiz bağımlılığı" kavramlarının ön plana çıktığını ortaya koymuştur. İncelenen tezlerin tamamında nicel yöntemlerin kullanıldığı, nitel veya karma yöntemlere yer verilmediği saptanmıştır. Bu durum, beden algısına dair derinlemesine bağlamsal veriler elde edilmesini kısıtlamaktadır. Sonuç olarak, beden algısı bireyin yalnızca psikolojik değil; aynı zamanda sosyolojik ve kültürel bağlamda şekillenen çok boyutlu bir deneyim alanı olarak değerlendirilmelidir. Gelecekte yapılacak çalışmaların metodolojik çeşitlilik içermesi ve farklı yaş grupları ile toplumsal kesimleri kapsayacak şekilde evrenin genişletilmesi önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Beden algısı , İçerik analizi , PRISMA bildirimi , Spor

Kaynakça

• Alagül, Ö. (2004). Farklı spor branşlarındaki sporcuların atılganlık ile beden algısı ilişkisi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ege Üniversitesi.
• Altıkulaç, B. (2023). Üniversite öğrencilerinde sosyal medya kullanımının beden algısı üzerine etkisinin saptanması (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Trakya Üniversitesi.
• Aslan, D. (2004). Beden algısı ile ilgili sorunların yaratabileceği beslenme sorunları. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi – STED, 13(9), 326-329.
• Akyılmaz, G. (2021). Kadınlarda online zumba egzersizlerinin vücut yağ oranları, yeme tutumları ve beden imajı üzerine etkisi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Hitit Üniversitesi.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2021). Bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi.
• Cash, T. F. (2000). The Multidimensional Body–Self Relations Questionnaire Users' Manual. Cash, T. F., & Pruzinsky, T. (Eds.). (2002). Body image: A handbook of theory, research, and clinical practice. Guilford Press.
• Dumangöz, P. D. (2021). Spor bilimleri alanında yapılan iletişim araştırmalarına ilişkin bir değerlendirme. İletişim Çalışmaları Dergisi, 7(3), 425-452.
• Dumangöz, P. D. (2022). Tenis sporu ve duygular: PRISMA bildirimi kriterlerini kullanan sistematik bir inceleme. Mediterranean Journal of Sport Science, 5(Special Issue 1), 63-76.
• Erkuş, A. (2009). Davranış bilimleri için bilimsel arastırma süreci. Seçkin Yayıncılık.
• Ekinci, M. (2024). Erkek sporcularda beden imgesi, benlik saygısı ve yeme tutumları arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi: Karma yöntem uygulaması (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi.
• Herrera, J., & Heras-Rosas, C. (2020). Corporate social responsibility and human resource management: Towards sustainable business organizations. Sustainability, 12(3), 841.
• Hurd Clarke, L. (2011). Facing age: Women growing older in anti-aging culture. Rowman & Littlefield Publishers.
• Grogan, S. (2016). Body image: Understanding body dissatisfaction in men, women and children (3rd ed.). Routledge.
• Güven, N. K. (2019). Fiziksel aktivite düzeylerine göre egzersiz yapan bireylerin bedeni beğenme ve egzersiz bağımlılığının değerlendirilme (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ege Üniversitesi.
• Güngör, F., & Karabörklü Argut, S. (2018, 12-13 Nisan). Fiziksel aktivite düzeyleri kadınların beden yapısı farkındalığı ile ilişkili midir? 1st International Congress on Healthy Life, İstanbul.
• Jones, D. C. (2004). Body image among adolescent girls and boys: A longitudinal study. Developmental Psychology, 40(5), 823-835.
• Karasar, N. (2022). Bilimsel araştırma yöntemi (36. baskı). Nobel Yayıncılık.
• Karasar, N. (2020). Bilimsel araştırma yöntemi (34. Baskı). Nobel Yayıncılık.
• Köroğlu, M., Çelik, S., & Tüt, E. (2023). Spor merkezlerinde egzersiz yapan bireylerin beden imajı ve özgüven düzeylerinin incelenmesi. Yalova Üniversitesi Spor Bilimleri Dergisi, 2(3), 137-160.
• Köse, H., & Özdilek, Ç. (2023). Türkiye’deki üniversitelerde spor bilimleri kurumlarının içerik analizi: Örnek nitel yaklaşım. Spormetre: The Journal of Physical Education and Sport Sciences, 21(3), 32-48.
• Merdinoğlu, A. (2017). Aerobik egzersize bağlı yetişkin kadın ve erkek bireylerde beden algısı ve özgüven değerlerinin araştırılması (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi.
• Morrison, T. G., Kalin, R., & Morrison, M. A. (2004). Body-image evaluation and body-image investment among adolescents: a test of sociocultural and social comparison theories. Adolescence, 39(155), 572 592.
• Mülazımoğlu, Ö., Kirazcı, S., & Aşçı, F. H. (2001, 27-29 Ekim). Sporcu ve sporcu olmayan bayanların sosyal fizik kaygısı ve beden imgesinden hoşnut olma. 7. Uluslararası Spor Sempozyumu, Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
• Neumark-Sztainer, D., Wall, M., Larson, N. I., Eisenberg, M. E., & Loth, K. (2012). Dieting and disordered eating behaviors from adolescence to young adulthood: Findings from a 10-year longitudinal study. Journal of the American Dietetic Association, 112(4), 548-555.
• Oğuzhan, N. T. (2021). Sosyal medyayı kullanan genç yetişkinlerde beden algısı ve özgüven arasındaki ilişki (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Gelişim Üniversitesi.
• Oktan, V., & Şahin, M. (2010). Kız ergenlerde beden imajı ve benlik saygısı arasındaki ilişkinin incelenmesi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 7(2), 543-556.
• Önal, S., Özdemir, A., Sağır, M., Meşe Y.C., & Sağır, S. (2019). Üniversite öğrencilerinde beden algısı ve beden kitle endisi arasındaki ilişkinin incelenmesi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih - Coğrafya Fakültesi Dergisi - DTCF Dergisi, 59(1), 543-558.
• Ricciardelli, L. A., & McCabe, M. P. (2001). Children’s body image concerns and eating disturbance: A review of the literature. Clinical Psychology Review, 21(3), 325-344.
• Ricciardelli, L. A., & McCabe, M. P. (2005). A biopsychosocial model of disordered eating and the pursuit of muscularity in adolescent boys. Psychological Bulletin, 131(2), 189-205.
• Roy, M., & Payette, H. (2012). The body image construct among Western seniors: A systematic review of the literature. Archives of Gerontology and Geriatrics, 55(3), 505-521.
• Smolak, L. (2004). Body image in children and adolescents: Where do we go from here? Body Image, 1(1), 15 28.
• Paquette, M., & Raine, K. (2004). Sociocultural context of women’s body image. Social Science & Medicine, 59(5), 1047-1058.
• Tunçel, F. H. (2024). Genç yetişkin bireylerin sosyal medya bağımlılık düzeyleri, beden algıları ve kimlik statüleri arasındaki ilişki (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Maltepe Üniversitesi.
• Tiggemann, M. (2004). Body image across the adult life span: Stability and change. Body Image, 1(1), 29-41. Tiggemann, M., & Slater, A. (2020). Instagram and body image concerns in adolescent girls. International Journal of Eating Disorders, 52(6), 797-807.
• Tuğrul, E. (2021). COVID-19 pandemisi sırasında uygulanan 12 haftalık ev tabanlı egzersiz programının obeziteli bireylerde depresyon ve vücut imajı üzerine etkisi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Dumlupınar Üniversitesi.
• Yıldırım, A., & Gören, S. (2024). Fitness yapan bireylerin egzersiz bağımlılığı ile fiziksel benlik algısı arasındaki ilişkinin incelenmesi. Gaziantep Üniversitesi Spor Bilimleri Dergisi, 9(2), 142-157.
• Yıldız, F., & Akbulut, H. (2022). Pandemi sürecinde beden algısı ve sosyal medya etkisi: Nitel bir analiz. İletişim Araştırmaları Dergisi, 10(1), 45-67.
• Wang, Y. H., Xie, X. C., Chen, H., & Lei, L. (2017). Body image disturbance among females: the Influence mechanism of social network sites. Chinese Journal of Clinical Psychology, 25, 1079-1082.