Yapay Zeka Uygulamalarında Etik Gereksinimi

Yıl 2025, Cilt: 1 Sayı: 1, 1 - 18, 20.07.2025

Mustafa Karaağaçlı

Öz

Yapay Zekâ Uygulamalarında Etik Gereksinimi konulu bu araştırmada; yapay zekânın varoluşsal sorunlarını önlemek ve gidermek için “sorumlu bir yapay zekâ uygulamalarına” gereksinim duyulduğundan ve “yapay zekâya ait risklerin etik kurallar içinde yönetilmesi” gerektiğinden hareketle; “yapay zekâ uygulamalarında etik ilkeler nasıl olmalıdır?” sorusuyla problem durumu olarak ilgilenilmektedir. Yapay zekâ uygulamalarının etik ilkelerini betimlemeyi amaçlayan araştırma, betimsel türde tarama modeliyle, ilgili alan yazın verilerine ve araştırmacının post pozitivist gözlem ve görüşlerine dayalı olarak geçekleştirilmiştir. Araştırmanın bulgularında; yapay zekâyla beliren sosyal, kültürel ve ekonomik görünüm, yapay zekânın gerektirdiği formasyonlar, yapay zekânın doğurduğu genel ve etik sorunlar temelinde yapay zekâ uygulamalarında etik ilkeler tanıtılmakta, gelecekte öngörülen yapay zekâ fütürizmine dikkat çekilmektedir. Araştırmada; yapay zekâ uygulamalarında insan haklarını, gizliliğini, güvenliği lekeleyen etik sorunlar olduğu sonucuna varılarak; insan haklarının korunup sürdürülebilirliğin sağlanması için de yapay zekâ uygulamalarında; (1) Bireysel ve toplumsal faydacılık, (2) Şeffaflık, (3) Eşitlik, (4) Ayrımcılık yapmama, (5) Hesap verebilirlik, (7) Siber güvenlik ve teknik sağlamlık ve (8) İnsan kontrolü ilkelerinin dikkate alınması önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Yapay Zeka , Sorunlar , Etik Ilkeler

Ethical Requirements in Artificial Intelligence Applications

Öz

In this study, titled The Ethical Requirement in Artificial Intelligence Applications, the research problem is framed around the question: “What should ethical principles in artificial intelligence applications be?” This question arises from the need for responsible AI practices to prevent and remedy the existential problems posed by artificial intelligence, and from the view that the risks associated with AI must be managed within ethical frameworks. Aiming to describe the ethical principles of AI applications, the study adopts a descriptive survey model, relying on a review of relevant literature and the researcher’s post-positivist observations and insights. The findings of the study present ethical principles for AI applications based on the social, cultural, and economic landscape shaped by artificial intelligence, the competencies required by AI, and the general and ethical issues it generates. Moreover, the research draws attention to the anticipated AI futurism. The study concludes that ethical problems in AI applications compromise human rights, privacy, and security. Accordingly, it is recommended that the following principles be considered in AI practices to safeguard human rights and ensure sustainability:(1) Individual and societal utility, (2) Transparency, (3) Equity, (4) Non-discrimination, (5) Accountability, (6) Cybersecurity and technical robustness, and (7) Human oversight.

Anahtar Kelimeler

Artificial intelligence , problems , ethical principles

Kaynakça

• Dastin, J. (2018) “Insight - Amazon scraps secret AI recruiting tool that showed bias against women” Reuters. Erişim: https://www.reuters.com/article/
• Demirkan, Ö. (2021). Öğretim Materyalleri ve Web 2.0. Öğretim İlke ve Yöntemleri. Ankara: Nobel Yayıncılık. ss.316-344.
• Erdoğan, İ. ve Alemdar K. (2005). Öteki Kuram. Kitle İletişim Kuram ve Araştırmalarının Tarihsel ve Eleştirel Bir Değerlendirmesi. İkinci Baskı. Ankara: ERK Yayınları.
• European Commission. (2019). Ethıcs Guıdelınes For Trustworthy AI. https://www.aepd.es/sites/default/files/2019-12/ai-ethics-guidelines.pdf
• European Parliament. (2024-1). Artificial Intelligence Act: MEPs adopt landmark law News. European Parliament. Erişim: https://www.europarl.europa.eu/news/en/press-room.
• European Parliament. (2024-2).Artificial Intelligence Act. European Parliament. Erişim: https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-9-2024-0138_EN.html.
• Gartner. (2023). Gartner Says More Than 80% of Enterprises Will Have Used Generative AI APIs or Deployed
• Generative AI-Enabled Applications by 2026. Erişim:https://www.gartner.com/en/newsroom/press-releases/2023-10-11.
• GPA, (2023).Global Privacy Assembly. Resolution on Generative Artificial Intelligence Systems. 45th Closed Session of the Global Privacy Assembly. Erişim: https://www.edps.europa.eu/system/files/2023-10.
• Hoffait, A. S. ve Schyns, M. (2017). Early detection of university student swith potential difficulties. Decision Support Systems.101,1-11. https://doi.org/10.1016/j.dss.2017
• Kaptan, S. (1983); Bilimsel Araştırma Teknikleri ve İstatistik Yöntemleri. Ulus, P.K. 429. Ankara.
• Karasar, N. (1991); Bilimsel Araştırma Yöntemi. 3A Araştırma Eğitim Danışmanlık Ltd. Şti. Ankara.
• Karaağaçlı, M. (2023). Neo-Özneli Siyasa’nın Derinleştirdiği Eşitsizlikler! Mektepli Gazete Tebeşir. Sayı:30, Ağustos 2023. http://www.mektepligazete.com. Ss.29-41.
• Karaağaçlı, M. (2024). İleti ve Öğretide Teknoloji. Ankara: Bizim Büro Basımevi Yayın ve Dağ. Hiz. San.Tic. Ltd. Şti. Matbaa Sertifika No:42488. ISBN 978-605-80173-7-5. Bandrol Seri No Aralıkları: THG-YIH330036-330145
• Karaağaçlı, M. (2025-1). Demokratik Açıklık ve Şeffaflığı Örseleyen Karartıcılık!. http://www.mektepligazete.com. Köşe Yazıları. Mustafa Karaağaçlı. 06.03.2025.
• Karaağaçlı, M. (2025-2). Öğretisel İlkeler ve Yöntemler. Bizim Büro Basımevi Yayın ve Dağıtım Hizmetleri Sanayi ve Tic. Ltd. Şti. Matbaa Sertifika No:42488. ISBN–978-60580173-3-7. Bandrol Seri No Aralıkları: THG-YIH330036-330145
• Karaağaçlı, M. (2025-3). Gezegende Her Kimlik Kutsal ve Saygıya Değerdir. http://www.mektepligazete.com. Köşe Yazıları. Mustafa Karaağaçlı. 20.03.2025.
• KVKK (2016-1). Yapay Zekâ Alanında Kişisel Verilerin Korunmasına Dair Tavsiyeler. Kişisel Verileri Koruma Kurumu. Erişim:https://www.kvkk.gov.tr/Icerik/7048/Yapay-Zekâ-Alaninda-Kisisel-Verilerin-Korunmasina-Dair-Tavsiyeler.
• KVKK (2016-2). Kişisel Verilerin Korunması Kanunu. Kanun No: 6698, Tarih: 24 Mart 2016.T.C Resmi Gazete Tarih: 7 Nisan 2016, Sayı: 29677
• Mardin, Ş. (2017). Şerif Mardin Mahalle Baskısı Kavramını Anlatıyor. Medyascope. 07 Eylül.
• MEB. (1973). Milli Eğitim Temel Kanunu. Ankara: TBMM. Kanun No: 1739.
• Resmi Gazete (1951). Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu. T.C. Resmi Gazete. Tarih; 13 Aralık 1951. Kanun No. 5846.
• Resmi Gazete, (2021). Yapay Zekâ Stratejisi 2021-2025. TC. Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi. 2021/18 sayılı Cumhurbaşkanlığı Genelgesi, T.C. Resmi Gazete, Tarih: 20/08/2021; Sayı: 31574.
• Rouhiainen, L. (2020). Yapay Zekâ: Geleceğimizle İlgili Bugün Bilmemiz Gereken 101 Şey. Pegasus Yayınları.
• TBMM. (1982) Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. Ankara: TBMM. 2709 Sayılı Kanun, 7.11.1982.
• TİEK. (2016).Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanunu. Kanun No:6701, Resmi Gazete No: 29690.
• TRAİ (2024). Yapay Zekâ Etik İlkeleri ve Hukuki Düzenlemeler Raporu. Türkiye Yapay Zekâ İnisiyatifi-TRAİ Yazarları: Aysu Dericioğlu Egemen, İvon Bensason, Özlem Sezgin ve Roksan Kaspi.
• TYÇ. (2024). Türkiye Yeterlikler Çerçevesi. T.C. Türkiye Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı. https://www.tyc.gov.tr/.13.04.2024.