KÜLTÜREL ANAHTAR SÖZCÜKLERİN ANLAMSAL UZANIMLARI: “DÜĞÜN” DÜĞÜM SÖZCÜĞÜ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2023, , 188 - 202, 31.12.2023

Ayşe Eda Gündoğdu

https://doi.org/10.37999/udekad.1288733

Öz

Doğal diller, o kodla iletişim kuran toplumların kültürel niteliklerini ortaya koyabilen en temel dizge olarak kabul edilmektedir. Dil ve kültür, etkileşimli bir alanda gelişmekte ve kültür, dili içerip dönüştürürken dil de kültürün yapılanması ve somutlaşmasına olanak sağlamaktadır. Bu bağlamda dilde bazı sözcüklerin, kültür aktarımında belirgin ve öncül bir rol oynadığı gözlemlenmektedir. Kültürel anahtar sözcükler olarak adlandırılan bu tür yapılar bir başka dile bütün içlemsel ve buna bağlı olarak uzanımsal nitelikleriyle çevrilememektedir. Bu setler üretim açısından farklı uzlaşı, gelenek ve ritüeller doğrultusunda şekillenmekte; toplumların soyut ve somut düzlemlerdeki kavramlaştırmalarını daha yapılandırılmış bir biçimde ortaya koyabilmektedir. Bu çalışmada Türkçenin anlam evrenine özgü olan ve farklı bir dile kültürel uzanımlarıyla birlikte çevrilmeye izin vermeyen düğün sözcüğünün eşdizimlilik ve anlam tercihi görünümleri araştırma konusu yapılmıştır. Bu kapsamda toplumsal bağlamda önemli bir geçiş töreni olan düğün kavramı doğal dilsel veriler ışığında incelenmiş ve Türk toplumunun belleğinde söz konusu etkinliğin nasıl yapılandırıldığı ortaya konmuştur. Araştırma betimsel modelde tasarlanmış ve elde edilen veriler içerik analizi kapsamında temalar ve kategoriler oluşturularak çözümlenmiştir. Düğün kavramının kültürel katmanlar temelli şekillenmesi, kavramlaştırma sürecinde kent/taşra ayrımının belirginleşmesi ve senaryoların da buna göre oluşması, söz konusu düğüm sözcüğün YER, TÜR, ZAMAN gibi 11 farklı alt ulam çevresinde kurgulanması elde edilen önemli sonuçlar arasındadır.

Anahtar Kelimeler

kültürel anahtar sözcükler, derlem, eşdizimlilik, anlam tercihi, düğün.

SEMANTIC EXTENSIONS OF CULTURAL KEYWORDS: A STUDY ON THE NODE WORD "DÜĞÜN"

Öz

Natural languages are accepted as the most basic system that findings the cultural characteristics of societies that communicate with that code. Language and culture develop in an interactive area, and culture includes and transforms language, and language also enables the structuring and concretization of culture. It is observed that some words in the language play a more prominent and leading role in the transfer of culture. Such structures, called cultural keywords, cannot be translated into another language with all their intensional and, accordingly, extensional qualities. These sets are shaped in line with different conventions, traditions, and rituals in terms of intercultural creation and can reveal the conceptualizations of societies on abstract and concrete levels in a more structured way in the cognitive context. In this study, the word düğün, which is unique to the semantic universe of Turkish and does not allow to be translated into a different language with its cultural extensions, will be examined in terms of collocation and semantic preference, which are among the basic linguistic patterns. In this context, it is aimed to reveal how the concept of düğün is structured in the memory of Turkish society by schematically examining the node word, which is a cultural transition ceremony in terms of individual and social aspects, with reference to natural language. The research was designed in a descriptive model and the data obtained were analyzed by creating themes and categories within the scope of content analysis. It is among the important results obtained that the concept of düğün is shaped based on cultural layers, the city/country distinction becomes clear in the conceptualization process, and the scenarios are formed accordingly, and the node word in question is shaped around 11 different sub-categories such as PLACE, TYPE, TIME.

Anahtar Kelimeler

cultural keywords, corpus, collocation, semantic preference, düğün.

Kaynakça

• Ak, E. (2020). Tarihsel Süreç İçerisinde Düğün ve Bir Eylem Sahası Olarak Düğün Törenleri, Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aksan, Y. vd. (2012). Construction of the Turkish National Corpus (TNC). Proceedings of the Eight International Conference on Language Resources and Evaluation (LREC 2012) içinde, Editör: Nicoletta Calzolari vd. 3223-3227.
• Baker, P., Andrew H. & McEnery, T. (2006). A Glossary of Corpus Linguistics. Edinburgh University Press.
• Bednarek, M. (2008). Semantic Preference and Semantic Prosody re-examined. Corpus Linguistics and Linguistic Theory, 4, 119-139.
• Bourdieu, P. & Wacquant, L. (2014). Düşünümsel Bir Antropoloji İçin Cevaplar, Çev. Nazlı Ökten. İletişim Yayınları.
• Büyükkantarcıoğlu, N. (2006). Söylemden İdeolojiye: Eleştirel Söylem Çözümlemesi. Dilbilim Temel Kavramlar, Sorunlar, Tartışmalar içinde, Edt. Ahmet Kocaman, Dil Derneği Yayınları.
• Catford, J. C. (1965). A Linguistic Theory of Translation; an Essay in Applied Linguistics. Oxford UP.
• Crystal, D. (2008). A Dictionary of Linguistics and Phonetics. Blackwell Pub.
• Duman, M. A. (2020). Dilbiliminin Büyükbabası Humboldt. Ekev Akademi Dergisi, 24, 409-434.
• Esgin, A. (2016). Sosyolojik Soruşturmalar Gündelik Olanın Analizinden Kesitler. Siyasal Kitabevi.
• Evans, V. (2007). A Glossary of Cognitive Linguistics. Edinburgh University Press.
• Fleiss, J. L. (1971). Measuring Nominal Scale Agreement Among Many Raters. Psychological Bulletin, 76, 378-382.
• Gökçe, O. (2006). İçerik Analizi Kuramsal ve Pratik Bilgiler. Siyasal Kitabevi.
• Kovecses, Z. (2010). Metaphor and Culture. Acta Universitatis Sapientiae Philologica, 2 (2), 197-220.
• Lakoff, G. (1987). Women, Fire, and Dangerous Things: What Categories Reveal About the Mind. University of Chicago Press.
• Langacker, R. W. (1987). Foundations of Cognitive Grammar. Stanford University Press.
• Lee, D. (2005). Cognitive Linguistics. Oxford University Press.
• Lefebvre, H. (2016). Modern Dünyada Gündelik Hayat, Çev. Işın Gürbüz. Metis Yayınları.
• Lemmens, M. (2015). Cognitive Semantics. Routledge Handbook of Semantics, Editör: Nick Riemer. Routledge.
• Ruhi, Ş. (2006). Kültür Araştırmalarında Dilbilimin Yeri: Kültürel Anahtar Sözcük Bakış Açısı. Dilbilim Temel Kavramlar, Sorunlar, Tartışmalar, Ed. Ahmet Kocaman. Dil Derneği Yayınları.
• Sharifian, F. (2011). Conceptualizations of Cheshm ‘Eye’ in Persian. Embodiment via Body Parts: Studies from Various Languages and Cultures. Ed. Zouheir A. Maalej & Ning Yu. John Benjamins Publishing Company.
• Sharifian, F. (2009). On Collective Cognition and Language. Language and Social Cognition. Ed. Hanna Pishwa. Mouton de Gruyter.
• Şişman, B. (2017). Çağdaş Kentin Düğün Algısı ve Düğün Organizasyon Şirketleri. T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü, 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi, 319-328.
• Tavşancıl, E. & Aslan, A. E. (2001). İçerik Analizi ve Uygulama Örnekleri. Epsilon Yayınevi.
• Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük (2011). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Whorf, B. L. (1963). Sprache-Denken-Wirklichkeit. Çev. Peter Krausser. Rowohlt Verlag.
• Wierzbicka, A. (1997). Understanding Cultures Through Their Key Words. Oxford University Press.
• https://littleferrarokitchen.com/turkish-lentil-soup/ (Erişim Tarihi: 05.12.2022)