POLYSEMY IN THE SOME BASE VERBS THE GARIB-NÂME

Yıl 2019, , 54 - 65, 31.12.2019

Serpil Soydan

https://doi.org/10.37999/udekad.564222

Öz

Garib-nâme is the largest masnavis in the fourteenth century written in Anatolian Turkish of Turkish literature. It is a moral, mystical and instructive masnavi. It is one of the leading, valuable and fundamental works of Turkish language and literature. Yunus Emre and Mevlana have great influence in the Garib-nâme and poems written  Turkish in order to educate the public. Âşık Pasha, who uses the language in a simple way, is a conscious and knowledgeable advocate of Turkish. Some of the root verbs in this work reflecting Turkish culture have been tried to be evaluated in terms of polysemy. Polysemy is the expression of new concepts outside the basic meaning that reflects an indicator.

Polysemy is that it refers to new concepts other than the basic meaning that an indicator reflects with various factors. It is a meaningful phenomenon that is created by the fact that a word is capable of showing multiple concepts by expanding for semantic reasons.

The aim is to try to determine what meanings the simple verbs have. In this study, ten simple verbs were examined in terms of multiple significance. These; open, know, finish, go out, wear, fill up, gather, pass away, stay, disappear verbs. The numerical data of these root verbs in terms of multivariate are as follows: open: four, know: five, finish: nine, go out: three, wear: two, fill up: three, hold: twelve, pass away: three, stay: five, lost: three.

In terms of meaning, the most number of finish and hold verbs, the least number of minutes, attach, pass away, go out, fill, lost verbs are used.

Anahtar Kelimeler

Polysemy, verb, base, Garib-nâme

GARiB-NÂME’DE BAZI BASİT FİİLLERDE ÇOK ANLAMLILIK

Öz

Garib-nâme, Türk edebiyatının Anadolu
Türkçesiyle yazılmış, on dördüncü yüzyıldaki en büyük mesnevisidir. Ahlâkî,
tasavvufî ve öğretici bir mesnevidir. Türk dili ve edebiyatının önde gelen,
değerli ve temel eserlerindendir. Halkı eğitmek amacıyla Türkçe yazılmış olan Garib-nâme’de
ve şiirlerinde Yunus Emre’nin ve Mevlânâ’nın tesiri büyüktür. Dili sade bir
şekilde kullanan Âşık Paşa, Türkçenin şuurlu ve bilgili bir savunucusudur. Türk
kültürünü yansıtan bu eserde yer alan bazı kök fiiller, çok anlamlılık
açısından değerlendirilmeye çalışılmıştır. Çok anlamlılık, değişik etkenlerle
bir göstergenin yansıttığı temel anlamın dışında yeni kavramları anlatır
durumda olmasıdır. Bir sözcüğün, dil içi anlamsal nedenlerle genişleyerek birden
çok kavramı gösterebilme özelliği kazanmasıyla ortaya çıkan anlam olgusudur. Amaç,
basit fiillerin hangi anlamlarda kullanıldığını tespit etmeye çalışmaktır.

Bu çalışmada on basit fiil çok anlamlılık
açısından incelenmiştir. Bunlar; aç-, bil-, bit- , çık-, dak-, dol-, dut-,
geç-, kal-, yit-  fiilleridir.  Bu kök fiillerin çok anlamlılık açısından
sayısal verileri şöyledir: aç- : 4, bil- : 5, bit -: 9, çık- : 3, dak- :2,  dol- : 3, dut- : 12, geç- : 3, kal-:5, yit- :
3.

Anlam bakımından en fazla sayıda bit- ve dut-
fiillerinin, en az sayıda dak-, geç-, çık-, dol-, yit- fiillerinin kullanıldığı
görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

çok anlamlılık, fiil, kök

Kaynakça

• Aksan, Doğan (2016). Anlambilim- Anlambilimi Konuları ve Türkçenin Anlambilimi. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Banguoğlu, Tahsin (1998). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Berbercan, Mehmet T. (2013). “Kutadgu Bilig’de Fiillerin Çok Anlamlı Yapısına Genel Bir Bakış”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. VI (24): 83-98.
• Bréal, Michel (1924). Essai sémantique (Science des significations). Paris: Hachette.
• Copestake, Ann-Briscoe, Ted (1996). “Semi-productive Polysemy and Sense Extension. Lexical Semantics”. The Problem of Polysemy. Ed. by J. Pustejovsky, B. Boguraev. New York: Oxford University Press: 15-68.
• Doğru, Fatih (2013). “Kâmûs-ı Türkî’den Türkçe Sözlük’e Anlam Değişmeleri-Eylemler”. International Periodical For The Languages, Literature and Hıstory of Turkish or Turkic. Volume 8 (9): 1183-1222.
• Egro, Genciana A. (2009). “Dünyada ve Türkiye’de Anlam ve Kelime Değişmelerine İlişkin Araştırmalar Münasebetiyle”. International Periodical For The Languages, Literature and Hıstory of Turkish or Turkic. Volume 4(3): 841-870.
• Emeksiz, Erk Z. (2017). “Eski Türkçede Çok Anlamlılık ve Bağlam: İşitme Alanı Algı Eylemleri”. 30. Ulusal Dilbilim Kurultayı Bildirileri. Ankara: Dilbilim Derneği Yayınları.
• Ercilasun, A. Bican-İz, Fahir-Kut, Günay (1985). “Âşık Paşa”. Büyük Türk Klasikleri I: 299-300.
• Erol, Arslan H. (2002). Eski Türkçeden Eski Anadolu Türkçesine Anlam Değişmeleri. Doktora Tezi. Çanakkale: On Sekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gedizli, Mehmet (2013). “Türkiye Türkçesindeki Kök Fiillerin Yapı ve Anlam Özellikleri”. International Journal of Human Sciences. 10 (2): 567-581.
• Gökçe, Faruk (2015). “Kutadgu Bilig’de Kör- “Görmek”: Çok Anlamlılık, Metafor ve Gramerleşme”. Türkbilig. 29: 59-76.
• Kabaklı, Ahmet (1997). “XIV. Yüzyıl Tekke Şairleri-Âşık Paşa”. Türk Edebiyatı Ansiklopedisi. İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları: 353-356.
• Kahraman, Selçuk (2015). Dilde Çok Anlamlılık ve Belirsizlik. Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karaağaç, Günay (1994). “Eş Yazılılık, Eş Seslilik ve Çok Anlamlılık”. Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi VIII: 31-56.
• Korkmaz, Zeynep (2010). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Zeynep (2014). Türkiye Türkçesi Grameri- Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Öner, Mustafa (2012). “Türkçede yal “dinlenme; izin; ücret” ve Çok Anlamlılık”. VII. Türk Dili Kurultayı. Ankara. https://independent.academia.edu/Mustafa%C3%96ner. [13.05.2019].
• Soydan, Serpil (2015). “Ali Şir Nevâî’nin Eserlerinde Yer Alan Fiillerde Çok Anlamlılık”. International Journal of Languages’ Education and Teaching. UDES 2015 Özel Sayı: 2481-2493.
• Soydan, Serpil (2017). Çağatay Türkçesinde Basit Fiiller ve Fiilden Fiil Yapım Eki Alan Fiillerde Yapı ve Çok Anlamlılık. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Toprak, Funda-Besli, Nurdan (2015). “Türkiye Türkçesi ve Türk Lehçelerinde Kuru Sözcüğünün Anlam Boyutları Üzerine Art ve Eş Zamanlı Bir Yaklaşım”. International Journal of Languages’ Education and Teaching. UDES 2015 Özel Sayı: 1001-1012.
• Uğur, Nizamettin (2007). Anlambilim-Sözcüğün Anlam Açılımı. İstanbul: Doruk Yayınları.
• Yavuz, Kemal (2000). Âşık Paşa-Garib-nâme (Tıpkıbasım, Karşılaştırmalı Metin ve Aktarma) I-II. İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.