RİSÂLETÜ’N-NUSHİYYE’DE Kİ / KİM BAĞLAÇLARININ KULLANILIŞI

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 2, 160 - 182, 31.12.2020

Ahmet Çal

https://doi.org/10.37999/udekad.781441

Cited By: 1

Öz

Türkçe temel yapısı bakımından bağlaçlara pek elverişli bir dil değildir. Yardımcı cümlelerin kuruluşunda kullanılan bağlaçlar, Türklerin ilk karşılaştıkları milletlerin dillerinden alınarak Türkçeye aktarılmıştır. Türkçede eskiden beri var olan kaçan, kayru, kim, ne gibi kelimelere yabancı dillerdeki yardımcı cümleleri bağlamak için yeni anlamlar verilmiştir. Türkçenin çeşitli şartlar altında başka dil ve kültürlerin etkisinde kalması Türkçeye birtakım bağlaçların girmesine de yol açmıştır. Özellikle İslamiyet’in kabulünden sonra Türkçeye, Arapça ve Farsçadan bazı edat ve bağlaçların girdiği görülmektedir. Bu bağlaçlardan biri de Farsçadan dilimize girmiş olan ki bağlacıdır. Özellikle Eski Anadolu Türkçesi döneminde sıkça kullanılan ki bağlacı genellikle pekiştirme, kuvvetlendirme, sebep-sonuç, açıklama vs. fonksiyonlar üstlenerek yardımcı cümle ile temel cümle arasında bağlantı kurmuştur. Eski Türkçeden beri Türkçenin her döneminde kullanılan kim soru zamiri, ki’nin etkisiyle Eski Anadolu Türkçesi döneminde soru zamiri işlevinin yanında bağlaç fonksiyonu da kazanmıştır.
Bu çalışmada XIII. ve XIV. yüzyıl edebiyatının en güzel mesnevi örneklerinden biri olan Risâletü’n-Nushiyye adlı eserdeki ki ve kim bağlaçlarının kullanımı ve işlevleri üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Risâletün-Nushiyye, ki ve kim bağlaçları, Eski Anadolu Türkçesi, temel cümle, yan cümle

Kaynakça

• Aktan, Bilal (2006). “Nehcü’l-Ferâdîs’in Cümle Yapısı ile ‘Takı’ ve ‘Kim’ Bağlaçlarının Kullanılışı” Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 16: 47-61.
• Çağatay, Saadet (1964). “Türkçede ki < erki” Türk Dili Araştırma Yıllığı Belleten 1963: 245-250.
• Eckmann, Janos (1959). “Çağatayca Yardımcı Cümleler” Türk Dili Araştırma Yıllığı Belleten 1959: 27-58.
• Ergin, Muharrem (1981). Azeri Türkçesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Ergin, Muharrem (1998). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınevi.
• Hacıeminoğlu, Necmettin (2015). Türk Dilinde Edatlar. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Korkmaz, Zeynep (2017). Türk Dili Üzerine Araştırmalar 1-2. Ankara: TDK Yayınları.
• Küçük, Sabahattin (1987). “Türkçede Şüphe Bildiren Ki Edatı Üzerine” Türk Dili, S. 426: 367-372.
• Özkan, Mustafa (2004). “Eski Türkiye Türkçesinde ki/kim Bağlaçlarının Kullanılışı Üzerine” Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. XXXI: 243-255.
• Sağlam, Soner (2017). “Risâletü’n-Nushiyye ve Vagz-ı Azat’ta Nefis Terbiyesi” Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 27: 349-362.
• Sarvan, Hülya (2003). “Eski Türkiye Türkçesinde Kim Bağlaçlı Yardımcı Cümleler” Türk Dili Araştırma Yıllığı Belleten 1999/I-II: 225-238.
• Tatçı, Mustafa (1991). Yunus Emre Dîvânı, Risâletü’n-Nushiyye Tenkitli Metin. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Tatçı, Mustafa (2008). Yunus Emre Divan ve Risâletü’n-Nushiyye. İstanbul: H Yayınları.
• Tulum, Mertol (1978). Sinan Paşa – Ma’arif-nâme, Metin ve Ki’li Birleşik Cümleler Üzerine. Yayımlanmamış Doçentlik Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.