TÜRKÇEDE G > V DEĞİŞİMİ VE /G/ DÜŞMESİ ÜZERİNE

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 1, 141 - 152, 30.06.2021

Süleyman Eratalay

https://doi.org/10.37999/udekad.915345

Cited By: 1

Öz

Türkçenin tarihsel metinleri aracılığıyla günümüze gelen, zaman içinde değişime uğramış çeşitli sözcükler birçok ses olayı barındırmaktadır. Ses olaylarının tarihî geçmişini saptamak her zaman çok kolay olmamaktadır. Bunların tespiti Türk dilbilgisinin belki de en önemli konularından biridir. Buradan hareketle denilebilir ki bu metinlerde yer alan ses olaylarının nasıl oluştuğu, günümüze dek ne şekilde ulaştığı ve hangi aşamalardan geçtiği ile ilgili sorulara cevap verilmesi ve bu değişikliklerin tarihi geçmişinin saptanması Türk dili açısından oldukça değerlidir. Türkçenin tarihsel dönemleri içerisinde söz başında, söz içinde ve söz sonlarında farklılıklar gösteren /g/ sesi şüphesiz Türk dilinin gelişme sürecinde ve hatta bugünkü şivelerin sınıflandırılması noktasında oldukça önemli roller üstlenmiştir. Bu çalışmada /g/ sesinin tarihsel süreç içerisinde nasıl ve ne şekilde /v/’ye değiştiği veya düştüğü üzerine Türkçenin tarihsel metinlerinden yola çıkılarak ve Türkologların görüşlerine de yer verilerek ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Sesin /v/ye değişmesi dolaylı bir süreçken /ğ/ sesi /v/ sesine rahatlıkla dönüşmüş, /y/ sesinin /v/’ye değişmesi nadiren olmuştur. /y/ sesinin ise daha çok düşme eğiliminde olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

ses düşmesi, ses değişmesi, sesbilgisi, g sesi, Eski TÜrkçe

ON THE G > V CHANGE AND /G/ ELISION IN TURKISH

Öz

Various words that have survived through the historical texts of Turkish and have changed over time contain many phonetic changes. It is not always easy to determine the historical background of sound events. Their determination is perhaps one of the most important issues of Turkish grammar. From this point of view, it can be said that answering the questions about how the sound events occurred in these texts, how they reached the present day and what stages they went through, and determining the history of these changes are very valuable for the Turkish language. In the historical periods of Turkish, the phoneme /g/, which differs at the beginning, within, and end of the word undoubtedly played a very important role in the development process of the Turkish language and even in the classification of today's dialects. In this study, it has been tried to reveal how and in what way /g/ sound has changed to /v/ or dropped in the historical process, based on the historical texts of Turkish and also by including the opinions of Turcologists. While the change of the sound to / v / was an indirect process, the / ğ / sound easily transformed into the / v / sound, and the change of the sound / y / to / v / occurred rarely. It was observed that the / y / sound tended to decrease more.

Anahtar Kelimeler

/g/ phoneme, elision, phonetic change, Old Turkish, phonetics

Kaynakça

• Ağca, Ferruh (2006). “Maniheist ve budist Türkçe metinlerin tarihlendirilmesinde kullanılan ölçütler”. Türkbilig, (12): 3-37.
• Arat, Reşit Rahmeti (1992). Atebetü’l-Hakayık, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ata, Aysu (2106). Çağatay Türkçesinin İlk Devresi Harezm-Altın Ordu Türkçesi, Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.
• Atalay, Besim (1998). Divanü Lûgat-it-Türk, (C. 1) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Deny, Jean (2012). Türk Dil Bilgisi: Modern Türk Dil Bilgisi Çalışmalarının Kapsamlı İlk Örneği. (A. U. Elöve Çev. A.Benzer Uyr.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Eraslan, Kemal (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Erdal, Marcel (2004). A Grammar of Old Turkic (Vol. 3). Leiden – Boston: Brill.
• Ergin, Muharrem (1998). Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım.
• Gökçe, Aziz (2010). “Bünyesinde Art veya Ön Damak /G/ Ünsüzü Bulunduran Yapım Eklerinin Eski Türkçeden Eski Anadolu Türkçesine Tarihsel Seyirleri Üzerine”. Folklor/Edebiyat, (61): 43-72.
• İlhan, Nadir (2009). “Türk Dilinde Ünsüz Düşmesi, Nedenleri ve Türleri”. Zeitschrift Für Die Welt Der Türken 1(2): 43-55.
• Korkmaz, Zeynep (2003). Türkiye Türkçesi grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Noske, Robert (2012). The Grimm-Verner push chain and contrast preservation theory”. B. Botme & R. Noske (Ed.)Phonological Explorations: Empirical, Theoretical and Diachronic Issues içinde (s. 63 86). Berlin/Boston: Walter de Gruyter GmbH & Co.
• Tekin, Talat (1989). “Türk Dili diyalektlerinin yeni bir tasnifi”. Erdem, 5(13), 141-168.
• Tekin, Talat (2016). Orhon Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Timurtaş, Faruk K. (1976). “Küçük Eski Anadolu Türkçesi Grameri”. Türkiyat Mecmuası, 18, 331-368.
• Timurtaş, Faruk K. (2000). Osmanlı Türkçesine Giriş. İstanbul: Alfa basım yayım dağıtım.
• Trask, Robert Lawrence (1996). Historical Linguistics. London: Oxford University Press.
• Tulum, Mertol (2011). XVII. Yüzyıl Türkçesi ve Söz Varlığı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Sağol, Gülden (2002). “Harezm Türkçesi ve Harezm Türkçesi ile yazılan eserler”. Türkler Ansiklopedisi (C. 5: 804-813). Ankara: Yeni Türkiye Yay.