GERÇEKÇİ BİR SÖYLEMİN ANALİZİ: BEREKETLİ TOPRAKLAR ÜZERİNDE

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 1, 88 - 103, 30.06.2022

Yusuf Gökkaplan

https://doi.org/10.37999/udekad.1118609

Öz

Roman bir sanat eseri olmasının yanında okuyucuyla buluştuğu anda iletişim aracına dönüşür. Bu bağlamda roman içinde bulunduğu toplumun dünya görüşü, ideolojisi, yaşam biçimi, kültürü, insan ilişkileri açısından çarpıcı bilgiler verir. Özellikle siyasi, kültürel, ideolojik ve ekonomik kırılmaların yaşandığı dönemlerde romanlar içinde bulundukları dönemlere dair yansımalar içerirler. Roman türünün bu işlevlerini ön plana çıkarmak amacıyla kaleme alınan, Türk edebiyatına yön veren ve yazıldığı dönemde yankılar uyandıran birçok romanın varlığından söz edilebilir. Bu tür eserlerin eleştirel bir yaklaşımla, disiplinler arası bir bakış açısı ile değerlendirilmesi günümüz toplum kurgusunun anlaşılmasında oldukça önemli bir rol oynamaktadır.
Dilbilim çağı olarak adlandırılan 21. yüzyılda, romanların dilbilimin farklı disiplinleri ile ele alınması onların dil, ideoloji ve sosyoloji zenginliğinin ortaya çıkarılmasına katkı sağlamaktadır. Birer söylem olarak ele alabileceğimiz romanların söylem çözümlemesi gibi güncel yöntem ve teknikler içeren bir disiplinle incelenmesi romanların sadece yazınsal bir tür olmadığının göstergesi olacaktır. Bu çalışmada yazıldığı dönemde ve sonrasında büyük yankı uyandıran Bereketli Topraklar Üzerinde adlı romanın James Paul Gee’nin söylem kuramı ve söylem çözümleme yöntemine göre analizi yapılacaktır. Bu çalışma ile araştırmacılara çoklu bakış açıları, farklı yorumlamalar ve daha fazla yaratıcılık imkânı sağlanacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Söylem, söylem analizi, Orhan Kemal, Bereketli Topraklar Üzerinde

ANALYSIS OF A REALISTIC DISCOURSE: BEREKETLİ TOPRAKLAR ÜZERİNDE

Öz

The novel, which we can count as one of the fictional literary genres, besides being a work of art, turns into a communication tool as soon as it meets the reader. In this context, the novel provides striking information in terms of the society's worldview, ideology, lifestyle, culture, and human relations. Especially during periods of political, cultural, ideological, and economic breaks, the novels contain reflections on the periods in which they lived. It can be mentioned that there are many novels that have been written to bring these functions of the novel genre to the forefront, that shape Turkish literature and that arouse repercussions at the time they were written.
Evaluation of such studies with a critical approach and an interdisciplinary perspective plays a very important role in understanding today's society. In the 21st century, which is called the age of linguistics, the handling of novels with different disciplines of linguistics contributes to revealing their language, ideology, and sociology richness. Examining the novels, which we can consider as a discourse, with a discipline that includes contemporary methods and techniques, such as discourse analysis, will be a sign that novels are not just a literary genre. In this study, the novel titled Bereketli Topraklar Üzerinde, which had great repercussions during and after it was written, will be analyzed according to James Paul Gee's discourse theory and discourse analysis method. It is thought that this study will provide researchers with multiple perspectives, different interpretations, and more creativity opportunities.

Anahtar Kelimeler

Discourse, discourse analysis, Orhan Kemal, Bereketli Topraklar Üzerinde

Kaynakça

• Atabek, G. Ş. ve Atabek, Ü. (2007). Medya Metinlerini Çözümlemek: İçerik, Göstergebilim ve Söylem Çözümleme Yöntemleri. Siyasal Kitabevi.
• Bilgin, O. (2017). Bereketli Topraklar Üzerinde İşçi Sınıfının Oluşum Sorunları ve Orhan Kemal. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi, 52(1), 231-247.
• Büyükkantarcıoğlu, S. N. (2000). Eleştirel Söylem Çözümlemesi ve Toplum Ruhbilim Bağlamında Bir Metin İncelemesi: İnci Aral'ın Gölgede Kırk Derece Adlı Öyküsü. I. Dil, Yazın ve Deyişbilim Sempozyumunda Sunulan Bildiri, Pamukkale Üniversitesi, Denizli. https://www.academia.edu/31789586/Ele%C5%9Ftirel_S%C3%B6ylem_%C3%87%C3%B6z%C3%BCmlemesi_ve_Toplumruhbilim_Ba%C4%9Flam%C4%B1nda_Bir_Metin_Incelemesi_%C4%B0nci_Aral%C4%B1n_G%C3%B6lgede_K%C4%B1rk_Derece_Adl%C4%B1_%C3%96yk%C3%BCs%C3%BC
• Çoban, B. ve Özarslan, Z. (2003). Söylem ve İdeoloji. Su Yayınevi.
• Fairclough, N. (2003). Analyzing Discourse. Routledge.
• Gee, J. P. (2005). An Introduction to Discourse Analysis: Theory and Method (2nd Ed.). Routledge.
• Gültekin, M. N. (2007). Orhan Kemal’in Romanlarında Modernleşme, Birey ve Gündelik Hayat. Ürün.
• Güncel Türkçe Sözlük, https://sozluk.gov.tr/. Nisan, 28, 2022’de alındı.
• Gür, T. (2013). Post-Modern Bir Araştırma Yöntemi Olarak Söylem Çözümlemesi. Zeitschrift für die Welt der Türken Journal of World of Turks, 5(1), 185-202. https://www.dieweltdertuerken.org/index.php/ZfWT/article/view/398/tahir_gur
• Gür, T. (2011). Türkçe Öğretmeni Adaylarının Dil Tutumları ve Dil Kullanımlarının Söylem Çözümlemesi Yöntemi ile Betimlenmesi. (Tez no. 301124) [Yayımlanmamış doktora tezi, Atatürk Üniversitesi. Ulusal Tez Merkezi].
• Johnstone, B. (2008). Discourse Analysis. (2nd Ed.). Blackwell.
• Kocaman, A. (2009). Söylem Üzerine. ODTÜ Yayıncılık.
• Moran, B. (2006). Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 2, İletişim.
• Özerinç, E. (2010. Orhan Kemal’in Fabrika ve Toprak İsçilerini Konu Alan Bereketli Topraklar Üzerinde, Vukuat Var ve Hanımın Çiftliği Romanlarında Yapı, Tema ve Anlatım. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Doğu Akdeniz Üniversitesi].
• Phillips, N. ve Hardy, C. (2002). Discourse Analysis. Sage Publications.
• Solak, Ö. (2011). Küçük Ağa Romanının Eleştirel Söylem Analizi. Akademik Bakış Dergisi, 26, 1-14. http://www.akademikbakis.org
• Sözen, E. (1999) Söylem: Belirsizlik, Mübadele, Bilgi, Güç ve Refleksivite. Paradigma Yayınları.
• Uluşahin, E. (2018). Orhan Kemal’in Bereketli Topraklar Üzerinde, Müfettişler Müfettişi, Üçkağıtçı, Adlı Yapıtlarında Kültürel Unsurların Çevirisi Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme. Humanitas, 6(11), 11-31. 10.20304/humanitas.297616
• Uslu, A. (2016). Cahit Zarifoğlu’nun “Savaş Ritimleri” Romanının Söylem Çözümlemesi Metoduyla İnceleme Denemesi. International Journal of Social Science. 49, 403-417. dx.doi.org/10.9761/JASSS3629
• Ünser, H. İ. (2021). Enstitü Çıkışlı Yazarların Köy Gerçeğine Yaklaşımları (1950–1960). Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 61(2), 709-722. 10.26650/TUDED2021-913548
• Ünser, H. İ. (2021). Toplumcu Gerçekçi Türk Romanında Komünist Propaganda (1950-1960). Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, 13(25), 117-142. dx.doi.org/10.26517/ytea.468
• Van Dijk, T. (1981). Studies in the Pragmatics of Discourse. Mouton.
• Van Dijk, T. (1984). Prejudice In Discourse. Benjamins.
• Van Dijk, T. (1988). News as Discourse. Erlbaum.
• Van Dijk, T. (1997). Discourse as Structure and Process. C I, Sage Publishing.
• Van Dijk, T. (1997). Discourse Studies (Ed): A Multidisciplinary Introduction. Sage Publishing.
• Van Dijk, T. (2008). Discourse And Context. A Sociocognitive Approach. Cambridge University Press.
• Van Dijk, T. (2008). Discourse and Power. Contributions to Critical Discourse Studies. Palgrave MacMillan.
• Van Dijk, T. (2008). Society and Discourse. How Social Contexts Control Text and Talk. Cambridge University Press.
• Zeyrek, D. (1991). Göstergebilim, Söylem Çözümlemesi ve Anlatı İncelemesi. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 4, 105–112. http://dad.boun.edu.tr/tr/pub/issue/29237/313016