SÖZLÜK HAZIRLAMA SÜREÇLERİ

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 2, 270 - 288, 31.12.2023

Sezergül Yıkmış

https://doi.org/10.37999/udekad.1338560

Öz

Denemeleri MÖ. 2600’lere kadar uzandığı bilinen sözlükler, sözlük bilimi araştırmalarının ve teknolojideki gelişmelerin artmasıyla hem gelişti hem de sözlüklerin çeşitleri arttı. Geçen süre zarfında bilgi çeşitliğinin artması, kullanıcı yelpazesinin çeşitlenmesi, sözlük kullanım amaçlarının farklılaşması birey ya da kurumları daha işlevsel sözlük hazırlamaya yöneltmiştir. İşlev bakımından farklılıklar barındırsa da ilk sözlüğün ne zaman ve kim tarafından yazıldığı hakkında ulaşılan veriler farklılık göstermekle birlikte sözcük listesi formunda olan sözlüklerin oluşturulma amacının sözcüklerin kaybolma endişesinden kaynaklandığı görülmüştür. Sıklıkla sözcükleri göstermek ve açıklamak amaçlı oluşturulan sözlükler bilgi edinmeyi ve dil hakimiyetini öğretmeyi de kolaylaştırmayı hedefleri arasına alarak tasarlanmıştır. Sözlükler fayda temelli oluşturulsa da basıldıktan sonra ticari bir araca dönüşmektedir. Basıldıktan sonra yayınevleri için kâr amaçlı bir ürün konumuna geçen sözlüklerden kullanıcıların mümkün olan en yüksek faydayı sağlaması ve ürünü tercih etmesi gerekir. Bu durum sözlük hazırlamanın sözcük listesi oluşturmak olmadığını birden fazla boyutu olan bir süreç olduğunu göstermiştir. Bu çalışmada en yaygın referans kaynağı olan sözlüklerin hazırlama süreci üzerinde duruldu ve sözlüklerin bu süreçleri; sözlük kullanıcısı (Hedef kitle), verilerin toplanması ve verilerin birleştirilmesi aşamaları dikkate alınarak üç aşamada incelendi.

Anahtar Kelimeler

sözlük, sözlükbilim, parçacıl yapı, bütüncül yapı

DICTIONARY PREPARATION PROCESSES

Öz

Dictionaries whose essays are known to date back to 2600 BC, With the increase in lexicology research and developments in technology, both developed and the variety of dictionaries increased. In the course of time, the increase in the diversity of information, the diversification of the user range, and the differentiation of the purposes of using the dictionary have led individuals or institutions to prepare more functional dictionaries. Although there are differences in terms of function, the data obtained about when and by whom the first dictionary was written differ, but it has been seen that the purpose of creating dictionaries in the form of a word list is due to the worry of words being lost. Dictionaries, which are often created to show and explain words, are designed with the aim of facilitating acquiring knowledge and teaching language mastery. Although dictionaries are created on the basis of utility, they turn into a commercial tool after they are printed. Users should get the maximum possible benefit from dictionaries, which become a profit-making product for publishers after they are published, and prefer the product. This showed that preparing a dictionary is not a word list, but a multi-dimensional process. Dictionaries were analyzed by considering three stages: dictionary user (Target audience), data collection and data combination.
Keywords: dictionary, lexicography, user, holistic structure, fragmentary structure

Anahtar Kelimeler

dictionary, user, lexicography

Kaynakça

• Aslan, E. (2020). Sözlükleri Oluşturan Temel Yapılar (Terim ve Tanım Denemeleri). Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 9 (23), s. 155-169.
• Atkins, B. T. & Sue, Rundell, M. (2008). The Oxford Guide to Practical Lexicography, Oxford University Press.
• Baskın, S. (2014). Türkiye ve Dünyada Sözlük Bilimi: Tanımı, Kapsamı ve Diğer Bilimlerle İlişkisi, International Journal of Language Academy, 2 (4), 445-457
• Baskın, S. & Birol, G. Sözlük ve Sözlük Kullanıcıları: Hangi Sözlük Kimin İçindir? Turkish Studies, 12 (15), 135-160.
• Bergenholtz, H. & Sven, T. (1995). Manual of Specialised Lexicography The Preparation Of Specialised Dictionaries. John Benjamins Publishing Company.
• Bergenholtz, H. (2014). Sözlük nedir? (çev. E. Corga). Dil ve Edebiyat Araştırmaları, 10, 21-34.
• Bilgin, H. (2015). Sözlükte “Madde” İle İlgili Terimlerin Tanımı ve Türkçe Karşılıkları Üzerine, I. ve II. Uluslararası Sözlükbilimi Sempozyumu Bildiri Kitabı, 95-108.
• Boz, E. (2006). Sözlük ve Sözlükçülük Sorunu. Gürer Gülsevin ve Erdoğan Boz (Haz.) Türkçenin Çağdaş Sorunları, 3-43. Gazi Kitabevi.
• Boz, E. (2011). Sözlükbirimlerin Tanımlanmasına Anlambilimsel Bir Bakış. Sözlük Bilimi Yazıları. 43-56. Gazi Kitabevi.
• Boz, E. (2011). Çağdaş Türkçe Sözlüklerde Batı Kökenli Sözcüklerin Köken Dili ve Biçim Sorunu “Sigara” Örneği. Sözlük Bilimi Yazıları. 7-26. Gazi Kitabevi.
• Boz, E. (2011). Leksikografi Teriminin Tanımı ve Türkçe Karşılığı Üzerine. Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 4, 9-14.
• Boz, E. (2014). Değişen sözlük kültürümüz. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 746, 30-33.
• Boz, E. (2015). Kullanıcı ve sözlük ilişkisi. Erdem, 69, 41-52.
• Bozkurt, F. (2014). Sözlükbilimi Nedir? Henning Bergenholtz - Rufus H. Gouws. Dil ve Edebiyat Araştırmaları, 9, 72-85.
• Bozkurt, F. (2017). Sözlükselleşme: Genel Sözlükler için Sözlük Birim Seçimi Ölçütleri. Kesit Yayınları.
• Jackson, H. (2016). Sözlük Bilime Giriş (Cev: Mehmet Gürlek, Ellen Patat). Kesit Yayınları.
• Hartmann, R., James, G. (1998). Dictionary of Lexicography. London: Routledge.
• Hartmann, R. (2013). Resources. The Bloomsbury Companion to Lexicography, Edt. Howard Jackson, 373-390.
• İlhan, N. (2009). Sözlük Hazırlama İlkeleri, Çeşitleri ve Özellikleri. Turkish Studies, 4 (4), 534-554.
• Kocapınar, P. (2014). Kavram sözlükleri ve Ermeni harfli Kıpçak Türkçesi söz varlığı üzerine bir deneme. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Türk Dili Bilim Dalı.
• Komisyon. (Ed.). (2009). İslam Ansiklopedisi. (37. cilt). TDV Yayınevi.
• Kahraman, M. (2016). Sözlük bilim kuram, ilke ve yöntemler üzerine. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 5 (8), 3288-3312.
• Nesi, H. (2013). Researching Users and Uses of Dictionaries. The Bloomsbury Companion to Lexicography, Edt. Howard JACKSON, 62-74.
• Usta, H. İ. (2010). Sözlükçülük ve Sözlük Araştırmacılığı. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 7 (2), 92-101.
• Svensén, B. (2009). A handbook of lexicography the theory and practice of dictionary-making, Cambridge University Press.
• Sterkenburg, P. (2003). ‘The’ dictionary: definition and history. A Practical Guide to Lexicography. Edited by Piet van Sterkenburg. 3-17. John Benjamins Publishing Company.
• Varantola, K. (2002). Use and Usability of Dictionaries: Common Sense and Context Sensibility? Lexicography and Natural Language Processing A Festschrift in Honour of B.T.S. Atkins (Editör: M.-H. Corréard). 30-44. EURALEX.
• http://www.euralex.org/elx_proceedings/Lexicography%20and%20Natural%20Language%20Processing/Krista%20Varantola%20%20Use%20and%20Usability%20of%20Dictionaries%20Common%20Senseand%20Cont ext%20Sensibility.pdf
• Vardar, B. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. Multilingual Yayınları.
• Zheng, H. & Wang, X. (2016). The Use of Electronic Dictionaries in EFL Classroom. Studies in English Language Teaching, 4 (1), 144-156. http://www.scholink.org/ojs/index.php/selt/article/view/489/454 (Erişim Tarihi: 08.02.2017).