Bayle, Spinoza ve Panteizm Meselesi

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 5, 5 - 27, 30.06.2020

Mehmet Sait Reçber

Öz

Bu makale panteizm meselesini Bayle’in Spinoza’nın cevher monizmine yaptığı eleştiri çerçevesinde değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Bayle’in Spinoza’nın bu metafiziksel yaklaşımını yorumu ile yönelttiği eleştirilerin temelinde onun Tanrı ile Tabiat’ı ontolojik olarak özdeşleştirmesinin bazı tutarsızlıklar içerdiği ve Tanrı’ya birbiriyle çelişen nitelikler atfetmek noktasında bir takım saçma sonuçlar doğurduğu iddiası bulunmaktadır. Yine, Bayle’e göre, Spinoza’nın yaklaşımı Tanrı’ya eksiklikler (mükemmellikle bağdaşmayan nitelikler) atfetmek noktasında da İlâhî mükemmellikle ilgili temel sezgilerimize ters düşmektedir. Bayle’in bu eleştirilerini Spinoza’nın metafiziğine dair günümüz tartışmaları bağlamında ele alan makale, Bayle’in yönelttiği itirazların bir kısmı yanıtlanabilse de, Spinoza’nın Tanrı ile âlem arasında temel bir ontolojik yapmamasından dolayı, eleştirisinin temelde geçerliliğini koruduğu sonucuna varmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Bayle, Spinoza, Tanrı, Cevher, Nitelik, Âlem, Panteizm, Ateizm, Aşkınlık

Bayle, Spinoza and the Question of Pantheism

Öz

The article aims to discuss the question of pantheism by reference to Bayle’s criticism of Spinoza’s substance monism. Essential to Bayle’s interpretation and criticism is the contention that Spinoza’s ontological identification of God and Nature has some inconsistencies and leads to certain absurdities in terms of predicating God of contradictory properties. Bayle also argues that Spinoza’s approach does not make justice to our basic intuitions about God inasmuch as it attributes imperfections to him. Considering Bayle’s criticism within the context of the contemporary debate on Spinoza’s metaphysics, it is argued that although some of the objections raised by Bayle can be sidestepped, his basic criticism seems to endure basically due to Spinoza’s failure to make a substantial distinction between God and the World.

Anahtar Kelimeler

Bayle, Spinoza, God, the World, Substance, Property, Pantheism, Atheism, Transcendence, Immanence

Kaynakça

• Arıcan, M. Kazım. Panteizm, Ateizm ve Panenteizm Bağlamında Spinoza’nın Tanrı Anlayışı, İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
• Bayle, Pierre. Historical and Critical Dictionary: Selections, İng. Çev. R. H. Popkin, Indianapolis: Bobbs-Merill Co., 1965.
• Bayrakdar, Mehmet. “Spinoza’nın “Natura Naturans” ve “Natura Naturata” Kavramlarının İslâmî Kökenleri”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi: Prof. Dr. Necati Öner Armağanı, c. XL (1999).
• Bennett, Jonathan. A Study of Spinoza’s Ethics, Indianapolis: Hackett Pub., 1984.
• Bennett, Jonathan. “Spinoza’s Monism: A Reply to Curley”, God and Nature: Spinoza’s Metaphysics, ed. Yirmiyahu Yovel, Leiden: E. J. Brill, 1991.
• Bennett, Jonathan. “Spinoza’s Metaphysics”, The Cambridge Companion to Spinoza, ed. Don Garrett, Cambridge: Cambridge University Press, 2006.
• Curley, Edwin. Spinoza’s Metaphysics: An Essay in Interpretation, Cambridge, Mass.; Harvard University Press, 1969.
• Della Rocca, Michael. Spinoza, London: Routledge, 2008.
• Donagan, Alan. “Spinoza’s theology”, The Cambridge Companion to Spinoza, ed. Don Garrett, Cambridge: Cambridge University Press, 1995.
• Hegel, Georg Wilhelm Friedrich. Lectures on the History of Philosophy, vol. III (Medieval and Modern Philosophy), ed. Robert F. Brown, İng. Çev. R. F. Brown, J. M. Stewart, Berkeley: Los Angeles University Press, 1990.
• Melamed, Yitzhak Y. Spinoza’s Metaphysics: Substance and Thought, New York: Oxford University Press. 2013.
• Nadler, Steven. “ “Whatever is, is in God”: substance and things in Spinoza’s Metaphysics”, Interpreting Spinoza: Critical Essays, ed. Charlie Huenemann, Cambridge: Cambridge University Press, 2008.
• Russell, Bertrand. History of Western Philosophy, London: Routledge, 2001.
• Spinoza, Benedict de. Ethics, ed. M. J. Kisner, İng. Çev. M. Silverthrone & M. J. Kisner, Cambridge: Cambridge University Press, 2018.
• Whittaker, Thomas.“Transcendence in Spinoza”, Mind (New Series), vol. 38, n. 151 (1929).
• Wolfson, Harry A. The Philosophy of Spinoza, vol. I, Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1934.