Osmanlı Eğitim Sisteminin Modernleşmesi Sürecinde Hiyerarşi

Yıl 2012, Cilt: 25 Sayı: 2, 507 - 530, 01.08.2012

Fatih Demirel

Öz

Anahtar Kelimeler

-

Osmanlı Eğitim Sisteminin Modernleşmesi Sürecinde Hiyerarşi

Öz

Askeri okullar olan Mühendishâne-i Bahrî-i Hümayun ve Mühendishâne-i
Berrî-i Hümayun ile başlayan eğitim öğretim kurumlarındaki modernleşme, Sultan
II. Mahmud döneminde askeri okulların dışında da modern eğitim kurumlarının
teşkiliyle devam etmiştir. Sultan II. Mahmud ile başlayan bu hareket, gerek
Tanzimat döneminde gerekse Tanzimat sonrasında yeni öğretim kurumlarının teşkili
ile sürdürülmüştür.
1846 yılında ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim şeklinde üç
kademeden oluşan bir hiyerarşik yapı oluşturma kararı alınmıştır. Bu yapılanma
Tanzimat Dönemi’nin sonlarına kadar gerçekleştirilememiş olsa da yine Tanzimat
Dönemi içerisinde, 1869 yılında çıkarılan Maârif-i Umumiye Nizâmnâmesi, yeni
tarz öğretim kurumları arasındaki hiyerarşi için bir dönüm noktası olmuştur. Bu
çalışmada yeni tarzda kurulan öğretim kurumları arasındaki hiyerarşik yapı oluşumu
süreci ortaya konmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Eğitim Sistemi, Osmanlı Mekteplerinde Hiyerarşi, Osmanlı Eğitiminin Modernleşme Süreci, Eğitim Tarihi.

Kaynakça

• –1330 Senesine Mahsus Maârif-i Umumiye İhsâiyyât Mecmuasıdır, Matbaa-i Amire, 1336.
• Akyıldız A., 1993. Osmanlı Merkez Teşkilâtında Reform, İstanbul.
• Akyüz, Y., 2004. Türk Eğitim Tarihi M.Ö. 1000-M.S. 2004, Ankara, Eylül.
• Berkes, N., 2002. Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul.
• Beydilli, K., 2006. “Mühendishâne-i Bahrî-i Hümayun”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (TDVİA), XXXI, İstanbul, 514-516.
• ____________, 2006. “Mühendishâne-i Berrî-i Hümayun”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XXXI, İstanbul, 516-518.
• BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi), İ. DH (İrade-i Dâhiliye), MF. MKT (Maârif Nezâreti Mektûbî Kalemi Evrakı), Y. EE (Yıldız Esas Evrakı)
• Zeki, Ç., 2009, “II. Abdülhamid Dönemi Bir Bürokrat Portresi: Sadrazam (Küçük) Mehmed Said Paşa ve Reformları”, Turkish Studies, Vol. 4/8 (Prof. Dr. Ahmet Buran Armağanı), Erzincan, 838-865.
• __________, 1988. Sadrazam (Küçük) Mehmed Said Paşa (Siyasi Hayatı), Ankara Üniversitesi, Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara.
• Demirel, F., 2010. Mekteb-i İdâdî, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Erzurum.
• Demirel M., 2009. “Bezmiâlem Valide Sultan School: Darülmaârif”, Middle Eastern Studies, Volume 45, Issue 3, 507-516.
• ________________, 2002. “Türk Eğitiminin Modernleşmesinde Rüşdiye Mektepleri”, Türkler, XV, Ankara, 44-44-60.
• Dersaâdet ve Vilâyâtta Kâin Mekâtib-i Resmiye ve Hususiyeye ve Dersaâdet’te Bulunan Medâris-i İslâmi’ye ile Kütüphanelere Dair İstatistik Mecmuâsıdır, Matbaa-i Amire, 1327.
• Düstur, II. Tertip, C. 6.
• Engin, V., 2003. Mekteb-i Sultani, İstanbul.
• Ergin, O., 1940. Türkiye Maârif Tarihi, II, İstanbul.
• Ergün, M., 1996. İkinci Meşrûtiyet Devrinde Eğitim Hareketleri, Ankara.
• Fortna, B., 2005. C., Mekteb-i Hümayûn (Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Döneminde İslâm, Devlet ve Eğitim), Çeviren: Pelin Siral, İstanbul.
• İhsanoğlu, E., 2010. Dârülfünun (Osmanlı’da kültürel modernleşmenin odağı), C. 1, İstanbul.
• _________________, 1991.“Dârülfünun”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, VIII, (İstanbul, 1993). Kodaman Bayram, Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Ankara, 521-525.
• Kuran, E.,1997. "Said Paşa", İslam Ansiklopedisi, X, Eskişehir, 82-86.
• Kutlu, Ş., 1977. Sadrazam Sait Paşa Anılar, İstanbul.
• Lewis, B., 1996. Modern Türkiye’nin Doğuşu, Ankara.
• Maârif-i Umumiye Nizâmnâmesi, Matbaa-i Amire, 1286.
• Mahmud Cevad İbn’üş Şeyh Nâfi, Maârif-i Umûmiye Nezâreti Tarihçe-i Teşkilât ve İcrââtı, Yayına Hazırlayanlar: M. Ergün, T. Duman, S. Arıbaş, H. H. Dilaver, Ankara, 2002.
• Mardin, Ş., 1997. Türk Modernleşmesi, İstanbul.
• Mekâtib-i Sultâniye Talîmâtnâmesi, İstanbul, 1329.
• Nurdoğan A, M., 2005. Osmanlı Modernleşme Sürecinde İlköğretim (1869- 1922), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul. Enstitüsü,
• Ortaylı, İ., 2007. Türkiye Teşkilât ve İdare Tarihi, Ankara.
• Öztürk, C., 1996. Atatürk Devri Öğretmen Yetiştirme Politikası, Ankara.
• ___________, 1998. Türkiye’de Dünden Bugüne Öğretmen Yetiştiren Kurumlar, İstanbul.
• Said, P., 1328. Said Paşa’nın Hatıratı, I, Dersaâdet.
• Sâlnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiye, (H. 1316, 1317, 1319, 1321)
• Somel, S.A., 2010. Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908) (İslamlaşma, Otokrasi ve Disiplin), İstanbul.
• Sungu, İ., 1941. “Mekteb-i Maârif-i Adliyenin Tesisi”, Tarih Vesikaları Dergisi, 1/3, 212.225.
• Tekeli, İ., İlkin, S., 1999. Osmanlı İmparatorluğu’nda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü, Ankara.
• Unat F.R., 1964. Türk Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihî Bir Bakış, Ankara.
• Yücel, H.A., 1938. Türkiye’de Orta Öğretim, İstanbul.
• Zürcher, E.J., 1995., Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul. Başvuru: 11.7.2012
• Yayına Kabul: 25.9.2012