Sağlık Harcamaları ve Toplam Faktör Verimliliği Arasındaki İlişki: Türkiye’de Düzey-2 Alt Bölgeleri İçin Bir Uygulama

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 49 - 72, 30.04.2024

Rahman Aydın , Erol Çakmak

https://doi.org/10.29216/ueip.1401872

Öz

Sağlık harcamalarının ekonomik büyüme üzerine etkisini inceleyen ilk çalışma Mushkin (1962) tarafından ele alınmıştır. Bu çalışmada sağlık harcamalarının ekonomik büyümeyi olumlu etkilediği belirtilmiştir. Devam eden dönemlerde sağlık ve ekonomik büyüme ilişkisi, sağlığa dayalı büyüme hipotezi olarak literatürde yer almıştır. Bu hipotez özellikle yeni sağlık politikası uygulamalarına geçildiği 80’li yıllardan sonra birçok gelişmekte olan ülkelerde test edilmiştir. Bu çalışmada, Türkiye’de 2003-2019 yılları arasında Düzey 2 kapsamında yer alan 26 alt bölgede kamu sağlık harcamalarının ekonomik büyüme ve toplam faktör verimliliği üzerine etkisi araştırılmaktadır. Çalışmada ekonomik büyüme, kamu sağlık harcamaları ve kamu eğitim harcamaları verilerinin yanı sıra kontrol değişken olması amacı ile sabit sermaye yatırımları, ihracat, işgücü stoku ve ortalama yıllık hava sıcaklığı verileri de kullanılmıştır. Verilerin zaman boyutunun kısa olması nedeniyle Panel EKK yöntemi ve bu yöntemden türetilen en uygun tahminciler ile sağlığa dayalı büyüme hipotezinin geçerliliği araştırılmıştır. Elde edilen bulgulara göre sağlığa dayalı büyüme hipotezinin Düzey 2 kapsamındaki TR32, TR41 ve TR83 bölgelerinde kabul edildiği belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sağlık Harcamaları, Toplam Faktör Verimliliği, Ekonomik Büyüme

The Effect of Health Expenditures on Economic Growth and Total Factor Productivity: An Application for the NUTS-2 Sub-Regions in Turkey

Öz

The first study examining the effect of health expenditures on economic growth was handled by Mushkin (1962). In this study, it is stated that health expenditures have a positive effect on economic growth. In the following periods, the relationship between health and economic growth occurs in the literature as the health-based growth hypothesis. This hypothesis has been tested in many developing countries, especially after the 1980s, when new health policy practices were introduced. This study investigates the effect of public health expenditures on economic growth and total factor productivity in 26 sub-regions within NUTS-2 in Turkey between 2003-2019. In the study, in addition to the data on economic growth, public health expenditures and public education expenditures, fixed capital investments, exports, labour stock and average annual air temperature data were also used to be control variables. Due to the short time dimension of the data, the validity of the health-based growth hypothesis was investigated with the Panel OLS method and the most appropriate estimators derived from this method. According to the findings, it was determined that the health-based growth hypothesis was accepted in TR32, TR41 and TR83 regions within the scope of NUTS-2.

Anahtar Kelimeler

Health Expenditures, Total Factor Productivity, Economic Growth

Kaynakça

• Abekah-Koomson, I., Loon, P.W. ve Premaratne, G. (2021). Total Factor Productivity Growth: Evidence From West African Economies. Global Business Review, 22(6), 1405-1420.
• Aboubacar, B. ve Xu, D. (2017). The Impact of Health Expenditure on the Economic Growth in Sub-Saharan Africa. Theoretical Economics Letters, 7, 615–622.
• Acar, Ö. 2008. Avrupa Birliği NUTS Sisteminin Türkiye’de Uygulaması: İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması (İBBS) Sisteminin Sınanması. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Akar, S. (2014). Türkiye’de Sağlık Harcamaları, Sağlık Harcamalarının Nisbi Fiyatı ve Ekonomik Büyüme Arasındaki İlişkinin İncelemesi. Yönetim ve Ekonomi, 21(1), 311-322.
• Akram, N., Haq Padda, I.U. ve Khan, M. (2008). The Long Term Impact of Health on Economic Growth in Pakistan. The Pakistan Development Review, 47(4), 487-500.
• Alemu, Z.G., Roe, T.L. ve Smith, R.B.W. (2006). The Impact of HIV on Total Factor Productivity. GTAP Resource, 1-15.
• Alexa, D., Pop-Silaghi, M. ve Cismas, L.M. (2016). Total Factor Productivity, Helath and Spatial Dependence in Some European Regions. Comparative Economic Studies, 58, 387-408.
• Alhassan, G.N., Adedoyin, F.F., Bekun, F.V. ve Agabo, T.J. (2020). Does Life Expectancy, Death Rate and Public Health Expenditure Matter in Sustaining Economic Growth Under COVID-19: Empirical Evidence From Nigeria?. Journal of Public Affairs, 21(4), 2-11.
• Alper, A.E. (2017). The Impacts of Defense, Health and Education Expenditures on Economic Growth in Turkey. Uluslararası Ticaret ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 1(2), 59-70.
• Aluko, O.O. ve Marvelous, A.I. (2018). Public Health Expenditure and Economic Growth in Nigeria : An Error Correction Model. Journal of Economics, Management and Trade, 21(6), 1–11.
• Alvi, S., ve Ahmed, A. M. (2014). Analyzing the Impact of Health and Education on Total Factor Productivity: A Panel Data Approach. Indian Economic Review, 49 (1), 109-123.
• Amiri, A. ve Ventelou, B. (2012). Granger Causality Between Total Expenditure on Health and GDP in OECD: Evidence from the Toda–Yamamoto approach. Economics Letters, 116 (3), 541-544.
• Arısoy, İ., Ünlükaplan, İ. ve Ergen, Z. (2010). Sosyal Harcamalar ve İktisadi Büyüme İlişkisi: Türkiye Ekonomisinde 1960–2005 Dönemine Yönelik Bir Dinamik Analiz. Maliye Dergisi, 158, 398-421.
• Asghar, N., Awan, A. ve Rehman, H. (2012). Human Capital and Economic Growth in Pakistan: A Cointegraiton and Causality Analysis. International Journal of Economics and Finance, 4(4), 135-147.
• Atilgan, E., Kilic, D. ve Ertugrul, H.M. (2017). The Dynamic Relationship between Health Expenditure and Economic Growth: Is the Health-Led Growth Hypothesis Valid for Turkey?. The European Journal of Health Economics, 18(5), 567-574.
• Aydın, B. (2022). Sağlık Yönetimi Güncel Konular Üzerine Akademik Değerlendirmeler. Erdoğan Tarakçı, İ. ve Uysal, B. (Ed.), Sağlık Harcamaları ve Ekonomik Büyüme İlişkisi, (s. 7-22). İstanbul: Efe Akademi.
• Aydın, R. (2021). Yerel Ekonomik Kalkınma ve Güncel Yaklaşımlar. Dinçsoy, E.E. (Ed.), İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırılması, (s. 191-200). İstanbul: Efe Akademi.
• Aydın, R. (2022a). Sağlık ve Eğitim Harcamaları Üzerine Bir Araştırma: Azerbaycan Örneği. International Scientific Research Congress Dedicated to the 30. Anniversary of Baku Eurasia University. 27-28 Nisan 2022, 897-904, Baku, Azerbaycan. Erişim Adresi: https://www.scienceazerbaijan.org/_files/ugd/614b1f_c60bfdf0bbaa47079e671042f b00ca1.pdf
• Aydın, R. (2022b). Sağlık Harcamalarının Ekonomik Büyüme Ve Toplam Faktör Verimliliği Üzerine Etkisi: Türkiye'de Düzey 2 Alt Bölgeleri İçin Bir Uygulama. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Aydın, R., Aydın, B. ve Lögün, A. (2021). Sağlık harcamalarının ekonomik büyüme üzerine etkisi: TR72 Bölgesi Üzerine Panel Analizi. 5. Uluslararası Erciyes Bilimsel Araştırmalar Kongresi. 16-17 Nisan 2021, 387-392, Kayseri, Türkiye. Erişim Adresi:www.erciyeskongresi.org /_files/ugd/ 614 b1f_5a08a937a00f480fbd334c1d1bb1a400.pdf
• Barro, R. (1996). Health and Economic Growth. World Health Organization, 1-47.
• Bloom, D. ve Canning, D. (2003). The Health and Poverty of Nations: From Theory to Pracrice. Journal of Human Development, 4(1), 47-71.
• Bloom, D.E. ve Malaney, P.N. (1998). Macroeconomic Consequences of the Russian Mortality Crisis. World Development, 26(11), 2073-2085.
• Bloom, D.E., Canning, D. ve Sevilla, J. (2004). The Effect of Health on Economic Growth: A Production Function Approach. World Development, 32(1), 1–13.
• Bozoklu, Ş. ve Yılancı, V. (2013). Finansal Gelişme ve İktisadi Büyüme Arasındaki Nedensellik İlişkisi: Gelişmekte Olan Ekonomiler için Analiz. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 28 (2), 161-187.
• Bukenya, J. (2009). Do Fluctuations in Health Expenditure Affect Economic Growth?. The Open Economics Journal, 2, 2009, 31–38.
• Chaabouni, S., Zghidi, N. ve Mbarek, M.B. (2016). On the Causal Dynamics Between CO2 Emissions, Health Expenditures and Economic Growth. Sustainable Cities and Society, 22, 184–191.
• Cole, M.A. ve Neumayer, E. (2006). The Impact of Poor Health on Total Factor Productivity. Journal of Development Studies, 42(6), 918–938.
• Çalışkan, Ş., Karabacak, M. ve Meçik, O. (2013). Türkiye’de Sağlık-Ekonomik Büyüme İlişkisi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 37, 123-130.
• DPT (2005). Türkiye Ekonomisinde Sermaye Birikimi Verimlilik ve Büyüme: 1972-2003. Devlet Planlama Teşkilat.1-106.
• Dumitrescu, E.I. ve Hurlin, C. (2012). Testing for Granger non-causality in Heterogeneous Panels. Economic Modelling, 29(4), 1450-1460.
• Durlauf, S.N. (2001). Manifesto for a Growth Econometrics. Journal of Econometrics, 100(1), 65-69.
• Durlauf, S.N. ve Johnson, P.A. (1995). Multiple Regimes and Cross-Country Growth Behaviour. Journal of Applied Econometrics, 10(4), 365-384.
• Durur, F., Kutlu, G. ve Akbulut, Y. (2019). Sağlık Ekonomisi ve Sağlık Kurumları Yönetiminde Temel Konular. Ağırbaş, İ. (Ed.), Ekonomik Büyüme, Kalkınma ve Sağlık Sektörü (s. 17-51) içinde. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Eberhardt, M. (2012). Estimating Panel Time-Series Models with Heterogeneous Slopes. The Stata Journal, 12(1), 61-71.
• Elmi, Z.M. ve Sadeghi, S. (2012). Health Care Expenditures and Economic Growth in Developing Countries: Panel co-integration and Causality. Middle-East Journal of Scientific Research, 12 (1), 88-91.
• Eryigit, S.B., Eryiğit, K.Y. ve Selen, U. (2012). The Long-Run Linkages between Education, Health and Defence Expenditures and Economic Growth: Evidence from Turkey. Defence and Peace Economics, 23(6), 59-574.
• Esen, E. ve Keçili, M.Ç. (2021). Economic Growth and Health Expenditure Analysis for Turkey: Evidence from Time Series. Journal of the Knowledge Economy, 13, 1789-1800.
• Eseri, K. ve Ekiz Gökmen, Ç. (2009). Beşeri sermayenin ekonomik gelişme üzerindeki etkileri: Dünya deneyimi ve Türkiye üzerine gözlemler. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 1(2), 41-56.
• Fogel, R.W. (1994). Economic Growth, Population Theory, and Physiology: The Bearing of Long-Term Processes on the Making of Economic Policy. Nber Working Paper Series, 4638, 22-38.
• Fogel, R.W. (1997). New Findings On Secular Trends in Nutrition and Mortality: Some Implications for Population Theory. Handbook of Population and Family Economics, 1, 433-481. (Aktaran: Elmi, Z.M. Ve Sadeghi, S. (2012). Health Care Expenditures and Economic Growth in Developing Countries: Panel Co-Integration and Causality. Middle-East Journal of Scientific Research, 12(1), 88-91’den naklen).
• Gehringer, A. (2013). Growth, Productivity and Capital Accumulation: The Effects of Financial Liberalization in the Case of European Integratino. International Review of Economics and Finance, 23, 291-309.
• Genç, M.C. (2015). Türkiye’de Sağlık ve Verimlilik Arasındaki İlişki: Nedensellik Analizi. Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(4), 56-67.
• Gökkaya, D., Şenol, O. ve Çıraklı, Ü. (2021). AR-GE, Eğitim ve Sağlık Harcamalarının Ekonomik Büyüme Üzerindeki Etkisinin Panel Veri Analizi Yöntemiyle Değerlendirilmesi. Sosyoekonomi, 29(50), 95-108.
• Grossman, M. (1972). On the Concept of Healt Capital and the Demand for Health. The University of Chicago Press Journals, 80(2), 223-255.
• Gyimah-Brempong, K. ve Wilson, M. (2004). Health Human Capital and Economic Growth in Sub Saharan African and OECD Countries. The Quarterly Review of Economics and Finance, 44(2), 296-320.
• Hansen, P. ve King, A. (1996). The Determinants of Health Care Expenditure: A Cointegration Approach. Journal of Health Economics, 15, 127-137.
• Holyachi, S. ve Kengnal, P.R. (2017). The Causal Relationship Between Infant Mortality Rate, Health Expenditure and Economic Growth in India. International Journal of Public Health Research, 7(1), 799-806.
• Hurlin, C. Ve Venet, B. (2008). Financial Development and Growth: A Re-Examination Using a Panel Granger Test. Working Paper, University of Orleans, University of Paris Dauphine. (Aktaran: Hood, H.V., Kidd, Q. Ve Morris, IL. (2008). Two Sides of the Same Coin? Employing Granger Causality Tests in A Time Series Cross-Section Framework. Political Analysis, 16(3), 324-344.)
• Hussain, Z., Miao, C., Zhao, Z. ve Wang, Y. (2022). Nexus between Economic Efficiency, Healthcare, and Environmental Expenditures: A Perspective of BRI Countries. Frontiers in Public Health, 10, 1-18.
• IMF (2022). Erişim adresi: https://data.imf.org/?sk=4c514d48-b6ba-49ed-8ab9-52b0c1a0179b
• Isreal, A.I., Kaliappan, S.R. Hamzah, H.Z. (2019). Impact of Health Capital on Total Factor Productivity in Singapore. Jurnal Ekonomi Malaysia, 53(2), 83-98.
• Jayadevan, C. M. (2021). Impacts of Health on Economic Growth: Evidence From Structural Equation Modelling. Asia-Pacific Journal of Regional Science, 5(2), 513-522.
• Kefeli, Z., Zaidi, M.A.S. ve Wahab, A.A.O.A. (2018). Causal Nexus Between Health and Economic Development: Evidence Among OIC High-Income Economies. Pertanika Journal Social Science And Humanities, 26(2), 717–734.
• Khan, HN., Khan, M.A., Razli, R.B., Sahfie, A.B., Shehzade, G., Krebs, K.L. ve Sarvghad, N. (2016). Health Care Expenditure and Economic Growth in SAARC Countries (1995–2012): A Panel Causality Analysis. Applied Research in Quality of Life, 11, 639–661.
• Kılıç, N.Ö. ve Beşer, M. (2018). Sağlık Harcamalarının Ekonomik Büyüme Üzerindeki Etkileri: Merkezi ve Doğu Avrupa (CEEC) Ülkeleri Üzerine Panel Veri Analizi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 23(2), 373-382.
• Kılıç, R. ve Özbek, R.İ. (2018). Sağlık ve eğitim hizmetleri ile ekonomik büyüme ilişkisi: OECD ülkeleri uygulaması. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 8(2), 369-391.
• Knowles, S. ve Owen, P.D. (1995). Health Capital and Cross-Country Variation in Income per Capita in the Mankiw-Romer-Weil Model. Economic Letters, 48, 99-106.
• Kumar, R.R. ve Singh, M. (2014). Role of Health Expenditure and ICT in a Small Island Economy: A Study of Fiji. Quality & Quantity, 48(4), 2295-2311.
• Li, H. ve Huang, L. (2009). Health, Education, and Economic Growth in China: Emprical Finding and Implications. China Economic Review, 20(3), 374-387.
• Li, H. ve Liang, H. (2010). Health , Education , and Economic Growth in East Asia. Journal of Chinese Economic and Foreign Trade Studies, 3(2), 110–131.
• Li, R., Chen, X., Yan, H., Deurenberg, P., Garby, L. ve Hautvast, J.G. (1994). Functional Consequences of Iron Supplementation in Iron-Deficient Female Cotton Mill Workers in Beijing, China. The American Journal of Clinical Nutrition, 59 (4), 908-913.
• Lopez, L. ve Weber, S. (2017). Testing for Granger Causality in Panel Data. The Stata Journal, 17(4), 972-984.
• Magazzino, C. (2011). GSP and Health Expenditure in Italian Regions. International Journal of Business and Management, 6(12), 28–35.
• Mazgit, İ. (1998). Ekonomik Kalkınma Sürecinde Türkiye’de Sağlık Sektörünün Yeniden Yapılanması. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Mohapatra, S. (2017). Economic Growth, Public Expenditure on Health and IMR in India: An Econometric Investigation of Causal Linkages. International Journal of Social Economics, 44(12), 2002–2018. Mushkin, S.J. (1962). Helath as an Investment. Journal of Political Economy, 70(5), 129-157.
• Narayan, S., Narayan, P.K. ve Mishra, S. (2010). Journal of Asian Economics Investigating the Relationship Between Health and Economic Growth : Empirical Evidence From a Panel of 5 Asian Countries. Journal of Asian Economics, 21(4), 404–411.
• Nehru, V. ve Dhareshwar, A. (1993). A New Database On Physical Capital Stock: Sources, Methodology and Results. Revista de Analisis Economico, 8(1), 37-59.
• Newhouse, J.P. (1997). Medical-care Expenditure: A Cross-National Survey. University of Wisconsin Press, 12(1), 115-125.
• Onisanwa, D.O. (2014). The Impact of Health on Economic Growth in Nigeria. Journal of Economics and Sustainable Development, 5(19), 59–167.
• Özkara, Y. ve Atak, M. (2015). Regional Total-Factor Energy Efficiency and Electricity Saving Potential of Manufacturing Industry in Turkey. Energy, 93(1), 495-510.
• Parkin, D. (1987). Aggregate Health Care Expenditures and National Income. Journal of Health Economics, 6, 109-217.
• Piabuo, S. M. ve Tieguhong, J. C. (2017). Health Expenditure and Economic Growth-A Review of the Literature and an Analysis Between the Economic Community for Central African States (CEMAC) And Selected African Countries. Health Economics Review, 7(1), 1-13.
• Piketty, T. (2021). Kapital, (H. Kocak, Çev). İstanbul: Türkiye İş bankası Kültür Yayınları.
• Polat, M.A. ve Ergun, S. (2018). Türkiye’de Ekonomik Büyüme, CO2 Emisyonu ve Sağlık Harcamaları İlişkisi. Business and Economics Research Journal, 9(3), 481–497.
• Rahman, M. (2010). Causal Relationship among Education Expenditure, HEalth Expenditure and GDP: A Case Study for Bangladesh. International Journal of Economics and Finance, 3(3), 49-159.
• Rana, R.H., Alam, K. ve Gow, J. (2020). Health Expenditure and Gross Domestic Product : Causality Analysis by Income Level. International Journal of Health Economics and Management, 20(1), 55–77.
• Rivera, B. ve Currais, L. (2003). The Effect of Health Investment on Growth: A Causality Analysis. International Advances in Economic Research, 9 (4), 312-323.
• Saha, S. (2013). Impact of Health on Productivity Growth in India. International Journal of Economics, Finance and Management, 2(4), 303–312.
• Schultz, T.W. (1961). Investment in Human Capital. The American Economic Review, 51(1), 1-17.
• Selim, S., Uysal, D. ve Eryiğit, P. (2014). Türkiye’de Sağlık Harcamalarının Ekonomik Büyüme Üzerindeki Etkisinin Ekonometrik Analizi. Niğde Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7(3), 13-24.
• Smith, J.P. (1999). Healthy Bodies and Thick Wallets: The Dual Relation Between Health and Economic Status. Journal of Economic Perspectives, 13(2), 145-166.
• Sofuoğlu, E. (2023). Türkiye’de Yüksek Teknoloji, Kamu Harcamaları, Ekonomik Büyüme ve Beşerî Sermaye Arasındaki İlişki: Fourier ARDL Yaklaşımı. Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi (AKAD), 15(28), 215-223.
• Solow, R.M. (1956). A Contribution to the Theory of Economic Growth. Oxford Journals, 70(1), 65-94.
• Soukiazis, E. ve Cravo, T. (2008). Human Capital and the Convergence Process among. (Aktaran: Doğan, İ. (2016). Verimlilik, Ekonomik Büyüme ve Sağlık İlişkisi; Türkiye için Doğrusal Olmayan Nedensellik Testi. Ekonomik ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 5(2), 21-48’den naklen).
• Sülkü, S.N. ve Caner, A. (2011). Health Care Expenditures and Gross Domestic Product: The Turkish Case. The European Journal of Health Economics, 12(1), 29–38.
• Şimşir, N.C., Çondur, F., Bölükbaş, M. ve Alataş, S. (2015). Türkiye’de Sağlık ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: ARDL Sınır Testi Yaklaşımı. Finans Politik ve Ekonomik Yorumlar, 52(604), 43-54.
• Taş, B. (2006). AB Uyum Sürecinde Türkiye için Yeni Bir Bölge Kavramı: İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması (İBBS). Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2), 185-198.
• Tatoğlu, F.Y. (2017). Panel Zaman Serileri Analizi. İstanbul: Beta Basım Dağıtım.
• Tatoğlu, F.Y. (2020). İleri Panel Veri Analizi, İstanbul: Beta Basım Dağıtım.
• Teyyare, E. (2018). Sektörel Bazda Sabit Sermaye Yatırımlarının Ekonomik Büyüme Üzerinde Etkisi: Türkiye Örneği. Maliye Araştırmaları Dergisi, 4(2), 115-129.
• TİM (2022). Erişim adresi: https://tim.org.tr/tr/ihracat-rakamlari
• TUİK (2022). Erişim adresi: https://www.tuik.gov.tr/
• Tunçsiper, B. ve Uygurtürk Gazer, T. (2017). Türk İmalat Sanayi Sermaye Stoku Tahmini Üzerine Bir Çalışma: 2003-2015. Balıkesir University The Journal of Socias Sciences Institute, 20(28), 235-252.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı (2022). Erişim adresi: https://www.sbb.gov.tr/ekonomik-ve-sosyal-gostergeler/#1540021349004-1497d2 c6-7edf
• Ullah, S., Malik, M.N. ve Hassan, ul M. (2019). Impact of Health on Labour Productivity: Empirical Evidence from Pakistan. European Online Journal of Natural and Social Sciences, 8(1), 139-147.
• Umoru, D. ve Yaqub, J.O. (2013). Labour Productivity and Health Capital in Nigeria: The Empirical Evidence. International Journal of Humanities and Social Science, 3(4), 199-221.
• Uyanık, Y. ve Yüksel, A. (2017). Türkiye’de Sağlık Harcamalarının Ekonomik Büyümeye Etkisi: Bir Meta-Sentez Çalışması. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(12), 42-51.
• Ünsal, M.E. (2017). Eğitim, Sağlık ve AR-GE Harcamalarının İşgücü Verimliliği Üzerindeki Etkileri: OECD Ülkeleri Üzerine Bir Panel Regresyon Analizi. Journal on International Trade and Economic Researches, 1(1), 17-28.
• Wang, C.M., Hsueh, H.P., Li, F. ve Wu, C.F. (2019). Bootstrap ARDL on Health Expenditure, CO2 Emissions, and GDP Growth Relationship for 18 OECD Countries. Frontiers in Public Health, 7, 324-332.
• Wheeler, D. (1980). Human Resource Development and Economic Growth in Developing Countries: A Simultaneous Model. Work Bank Group, 1980. Access address: https://policycommons.net /artifacts/1439498/human-resource-development-and-economic-growth-in-developing-countries/2066711/ WHO (2018). https://www.who.int/. (Durur, F., Kutlu, G. ve Akbulut, Y. (2019). Sağlık Ekonomisi ve Sağlık Kurumları Yönetiminde Temel Konular. Ağırbaş, İ. (Ed.), Ekonomik Büyüme, Kalkınma ve Sağlık Sektörü (s. 17-51) içinde. Ankara: Siyasal Kitabevi.)
• Yang, X. (2020). Health Expenditure, Human Capital, and Economic Growth : An Empirical Study of Developing Countries. International Journal of Health Economics and Management, 20(2), 163-176.
• Yu, Y., Alvi, S., Tufail, S., Nawaz, S.M.N., Peng, M.Y.P. ve Ahmad, N. (2022). Investigating the Role of Health, Education, Energy and Pollution for Explaining Total Factor Productivity in Emerging Economies. Humanities and Social Sciences Communications, 9(1), 1-7.
• Yumuşak, İ.G. ve Yıldırım, D.Ç. (2009). Sağlık Harcamaları İktisadi Büyüme İlişkisi Üzerine Ekonometrik Bir İnceleme. Bilgi Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi, 4 (1), 57-70.
• Yun, W.S. ve Yusoff, R. (2015). An Empirical Study of Education Expenditure , Health Care Expenditure and Economic Growth in Malaysia using Granger Causality Approach. Malaysian Journal of Business and Economics, 2(2), 1-10.
• Zaidi, S. ve Saidi, K. (2018). Environmental Pollution, Health Expenditure and Economic Growth in the Sub-Saharan Africa Countries: Panel ARDL Approach. Sustainable Cities and Society, 41(4), 833–840.
• Zhang, D., Min, H. ve Ji, Q. (2020). Financial Markets Under the Global Pandemic of COVID-19. Finance Research Letters, 36, 101528.
• Zhang, X., Gang, Z. ve Dong, X. (2020). Effects of Government Healthcare Expenditure on Economic Growth Based on Spatial Durbin Model: Evidence From China. Iran J Public Health, 49(2), 283–293.