Beşinci Sınıf Türkçe Ders Kitabındaki Deyimlerin Saydamlık Derecesi Bakımından Görünümü

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 1, 91 - 100, 28.05.2025

Zeynep Buse Eser

https://doi.org/10.62605/ufb.1649161

Öz

Alanyazında deyimler saydam, yarı saydam ve opak olarak tanımlanır. Saydamlık derecesi düşük olan deyimlerin anlamlandırabilmesi için tek kaynak bağlamdır. Opak deyimlerde anlamsal çözümleme yapma olanağının ortadan kalkması sebebiyle deyimlerin saydamlık derecesi öğrencilerin anlamı kavraması açısından önem taşır. Bu araştırmanın amacı, beşinci sınıf Türkçe ders kitabındaki deyimlerin saydamlık derecesi bakımından nasıl bir dağılım gösterdiğini belirlemektir. Belge çözümlemesi yöntemi kullanılarak tasarlanan araştırmanın ilk aşamasında ders kitabındaki okuma metinlerinde saptanan 83 deyimin gerçek anlamı ve deyimsel anlamı Türk Dil Kurumu sözlüklerinden belirlenmiştir. Belirlenen deyimlerin saydamlık derecesi deyimsel anlamları ve gerçek anlamlarından yönelimle iki ayrı uzman tarafından çözümlenmiştir. Çözümlemenin geçerlik ve güvenirliği için bakılan uyuşum yüzdesi %91,5 olarak hesaplanmış, uyuşum olmayan %8,5 kesit için üçüncü bir uzmandan görüş alınarak deyimlerin saydamlık derecesine karar verilmiştir. Elde edilen araştırma bulgularından yönelimle beşinci sınıf Türkçe ders kitabında 12 saydam deyim, 32 yarı saydam deyim ve 39 opak deyimin yer aldığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Saydam deyim , yarı saydam deyim , opak deyim , figüratif dil , Türkçe ders kitabı

The View of Idioms in the Fifth Grade Turkish Textbook in Terms of Degree of Transparency

Öz

In the literature, idioms are defined as transparent, translucent and opaque. The only source for making sense of idioms with low transparency is the context. The degree of transparency of idioms is important for students to comprehend the meaning since the possibility of semantic analysis in opaque idioms disappears. The aim of this study is to find out how the idioms in the fifth grade Turkish textbook are distributed in terms of the degree of transparency. In the first stage of the study, which was designed using document analysis method, the literal and idiomatic meanings of 83 idioms identified in the reading texts in the textbook were determined from the dictionaries of the Turkish Language Association. The degree of transparency of the idioms was analysed by two different experts based on their idiomatic meanings and literal meanings. For the validity and reliability of the analysis, the percentage of agreement was calculated as 91.5%, and the degree of transparency of the idioms was decided by taking the opinion of a third expert for the 8.5% section that did not agree. Based on the research findings, it was concluded that there are 12 transparent idioms, 32 semi-transparent idioms and 39 opaque idioms in the fifth grade Turkish textbook.

Anahtar Kelimeler

Transparent idiom , semi-transparent idiom , opaque idiom , figurative language , Turkish textbook

Kaynakça

• Akkök, A. E. (2007). Deyimlerin Anlambilimsel ve Bilişsel Özelliklerine Göre Tahmin Edilebilirliği: Yabancı Dilde Bir Uygulama.Dil Dergisi, 138, 18-33. https://doi.org/10.1501/Dilder_0000000081
• Aksan, D. (2020). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bayat, N. ve Çetinkaya, G. (2014). Tanınırlık ve Saydamlık Derecesi Bakımından Deyimlerin Anlaşılabilirliği. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17, 205-232. https://doi.org/10.14520/adyusbd/816
• Boers, F. & Demecheleer, M. (2001). Measuring The Impactsof Cross-Cultural Differenceson Learners’ Comprehension of Imageable Idioms. ELT Journal, 55(3), 255-262. https://doi.org/10.1093/elt/55.3.255
• Cain, K. & Oakhill, J. & Lemmon, K. (2005). The Relation Between Children’s Reading Comprehension Level and Their Comprehension of Idioms. Journal of Experimental Child Psychology, 90, 65-87. https://doi.org/10.1016/j.jecp.2004.09.003
• Ekinci, B. ve Kılıç, Y. (2021). Ortaokul Türkçe Ders Kitaplarındaki Serbest Okuma Metinlerinin Deyim Varlığı Açısından İncelenmesi. Turan: Stratejik Araştırmalar Merkezi, 13(50), 131-138. https://doi.org/10.15189/1308-8041.
• İşeri, K. (2010). TürkÜniversite Öğrencilerinin Deyimleri Tahmin Etme Durumları. Türklük Bilimi Araştırmaları, 27, 385-405.
• Kıral, B. (2020). Nitel Bir Veri Analizi Yöntemi Olarak Doküman Analizi. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15), 170-189.
• Nippold, M. A. (2007). Later Language Development: School-Age Children, Adolescents, and Young Adults. (3rd ed.). Austin: TX: Pro-ed.
• Öztürk, İ. Y. ve Kırmızı, Ö. (2021). Ortaokul Türkçe Ders Kitaplarındaki Millî Kültür Teması Metinlerinde Deyim ve Atasözü Varlığı. Ondokuz Mayis University Journal of Education Faculty, 40(1), 317 – 356. https://doi.org/10.7822/omuefd.889155
• Subaşı Uzun, L. (1991). Deyimleşme ve Türkçede Deyimleşme Dereceleri. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 2, 29-39. Türkben, T. (2019). Türkçe Ders ve Öğrenci Çalışma Kitaplarının Deyim Varlığı ve Öğretimi Açısından İncelenmesi. Bayterek Uluslararası Akademik Araştırmalar Dergisi, 2(2), 63-90.
• Uçgun, D., ve Çetinkaya, G. (2016). Gülten Dayıoğlu’nun Öykülerindeki Deyimlerin Tanınırlık ve Saydamlık Dereceleri Bakımından İncelenmesi. Milli Eğitim Dergisi, 45(210), 521-537.
• Ungan, S., Uysal, F., ve Aykanat Uysal, A. (2022). Ortaokul 5. Sınıf Türkçe Ders Kitabındaki Metinlerde Yer Alan Deyim Varlığının İncelenmesi.Türkiye Eğitim Dergisi, 7(1), 264-280. https://doi.org/10.54979/turkegitimdergisi.972612