AHMED MİDHAT, MİZANCI MURAD VE FATMA ALİYE’NİN ROMANLARI BAĞLAMINDA TANZİMAT ROMANINDA İDEAL AYDIN TİPİ

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 1, 69 - 103, 30.05.2022

Nihal Öztürk

https://doi.org/10.29228/filolojibengu.16

Öz

Tanzimat’la beraber edebiyatımıza ilk defa giren roman, topluma yön vermek isteyen müellifler için uygun bir mecra olarak değerlendirilmiştir. Batılılaşma yolunda giden Tanzimat romancısı, idealindeki yeni modern toplumu romanlarının kurmaca dünyasında anlatırken bunu oluşturduğu ideal tipler üzerinden gerçekleştirir. Topluma mesaj vermek ve yönlendirmek amacıyla Tanzimat romancısının en çok yöneldiği ideal tiplerin başında ideal aydın tipi gelir.

Ahmed Midhat, Mizancı Murad ve Fatma Aliye’nin romanları, ideal aydın tiplemesinin nitelik ve nicelik bakımından en karakteristik örneklerini ihtivâ etmektedir. Bu ve benzeri romancıların kurguladıkları ideal aydın tipi birçok bakımdan Batılı olmasına rağmen kendi değerlerine sahip çıkan özelliklere sahiptir. İdeal bir aile müessesesi için ideal aydın kadın ve erkeğin evlendirilmesi, idealize edilen gençlerin eğitimlerine ihtimam gösterilmesi, kadının eğitimi ve sosyal hayatta yer alması için uygun örneklerin verilmesi gibi pek çok olumlu davranış ve tutum bu romancıların kurguladıkları ideal aydın tipinin ortak özellikleri arasındadır.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat Edebiyatı, roman, İdeal aydın tipi, Ahmed Midhat, Mizancı Murad, Fatma Aliye

The Ideal Intellectual Character In The Novel Of Tanzimat In The Context Of Novels By Ahmed Midhat, Mizancı Murad And Fatma Aliye

Öz

The novel, which entered our literature for the first time with the Tanzimat, has been evaluated as a suitable medium for the authors who want to direct the society. The Tanzimat novelists, who are on the path of westernization, realize this through the ideal character they create while telling the new modern society in their ideal in the fictional world of their novels. In order to give a message to the society and direct it, the ideal intellectual character comes first among the ideal character that the Tanzimat novelists tend the most.

The novels by Ahmed Midhat, Mizanci Murad and Fatma Aliye involve the most characteristic examples of the ideal intellectual character in terms of quality and quantity. Although the ideal intellectual character that these and similar novelists fictionalize is Western in many respects, it has features that protect its own values. Many positive behaviours and attitudes such as marrying ideal intellectual women and men for an ideal family establishment, paying attention to the education of idealized young people, giving appropriate examples for women’s education and their taking part in social life are among the common characteristics of the ideal intellectual character that these novelists have fictionalized.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat Literature, Novel, Ideal Intellectual Character, Ahmed Midhat, Mizanci Murad, Fatma Aliye

Kaynakça

• Ahmed Midhat Efendi; (1999), Jön Türk, Akçağ Yay., Ankara.
• Ahmed Midhat Efendi; (2000-a), Dünyaya İkinci Geliş Yahut İstanbul’da Neler Olmuş - Felâtun Bey İle Râkım Efendi - Hüseyin Fellâh, T.D.K Yay., Ankara.
• Ahmed Midhat Efendi; (2000-b), Henüz 17 Yaşında - Acâyib-i Âlem - Dürdane Hanım, T.D.K Yay., Ankara.
• Ahmed Midhat Efendi; (2000-c), Karnaval - Vah, T.D.K Yay., Ankara.
• Ahmed Midhat Efendi; (2000-d), Paris’te Bir Türk, T.D.K Yay., Ankara.
• Ahmed Midhat Efendi; (2000-e), Yeryüzünde Bir Melek, T.D.K Yay., Ankara.
• Ahmed Midhat Efendi; (2002), Arnavutlar Solyotlar - Demir Bey Yahut İnkişâf-ı Esrâr - Fennî Bir Roman Yahut Amerika Doktorları, T.D.K. Yay., Ankara.
• Ahmed Midhat Efendi; (2003-a), Eski Mektuplar - Altın Âşıklar - Mesâil-i Muğlâka - Jön Türk, T.D.K Yay., Ankara.
• Ahmed Midhat Efendi; (2003-b), Haydut Montari - Diplomalı Kız - Gürcü Kızı Yahut İntikam - Rikalda Yahut Amerika’da Vahşet Âlemi, T.D.K Yay., Ankara.
• Ahmed Midhat Efendi; (2004-a), Dürdâne Hanım, Bordo Siyah Yay., İstanbul.
• Ahmed Midhat Efendi; (2004-b), Felâtun Bey İle Râkım Efendi, Akçağ Yay., Ankara.
• AYDIN, Abdulhalim; (2004c), Namık Kemal ve Abdülhak Hamid’de Victor Hugo Etkileri, Çantay Kitabevi, İstanbul.
• CANBAZ, Firdevs; (2005), Fatma Aliye Hanım’ın Romanlarında Kadın Sorunu, Bilkent Ünv. Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enst. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• ÇETİN, Nurullah; (2002), “Tanzimat Döneminde Türk Romanı (1860-1878)” Hece Dergisi, S. 65-66-67 (Türk Romanı Özel Sayısı), Hece Yay., İstanbul, s. 21-33.
• ER, Melin Has; (2000), Tanzimat Devri Türk Romanında Kadın Kahramanlar, Atatürk Kültür Merkezi Bşk. Yay., Ankara.
• Fatma Aliye; (2002), Hayattan Sahneler (Levâyih-i Hayât), Boğaziçi Ünv. Yay., İstanbul.
• Fatma Aliye; (2005-a), Enîn, Boğaziçi Ünv. Yay., İstanbul.
• Fatma Aliye; (2005-b), Muhâdarât, Beyaz Balina Yay., İstanbul.
• Fatma Aliye; (2005-c), Udî, Selis Kitaplar, İstanbul.
• Fatma Aliye; (2007), Refet, LM Yay., İstanbul.
• KAPLAN, Mehmet; (1997-a), Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar 1, Dergâh Yayınları, İstanbul.
• KAPLAN, Mehmet; (1997-b), Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar 2, Dergâh Yayınları, İstanbul.
• KERMAN, Zeynep; (1998), Yeni Türk Edebiyatı İncelemeleri, Akçağ Yay., Ankara.
• Mizancı Murad; (1980), Turfanda mı, Turfa mı?, Kültür Bakanlığı Yay., İstanbul.
• MORAN, Berna; (2000), Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış I, İletişim Yay., İstanbul.
• OKAY, Orhan; (1991), Batı Medeniyeti Karşısında Ahmed Midhat Efendi, MEB. Yay., İstanbul.
• PARLA, Jale; (1993), Babalar ve Oğullar Tanzimat Romanının Epistemolojik Temelleri, İletişim Yayınları, İstanbul.
• ŞENGÜL, Abdullah; (2006), “Değişimin Öncüleri Model Şahıslar”, Erdem Dergisi, S. 44-45-46, İstanbul, s. 129-154.
• TANPINAR, Ahmet Hamdi; (2000), Edebiyat Üzerine Makaleler, Dergâh Yay., İstanbul.
• UÇ, Himmet; (2002), “Türkiye’de Roman Eleştirisinin Dünü Bugünü ve Sorunları”, Hece Dergisi, S. 65-66-67 (Türk Romanı Özel Sayısı), İstanbul, s. 313- 351.
• ZWEİG, Stefan; (1995), Üç Büyük Usta, (çev. Ayda Yörükan), Türkiye İş Bankası Kültür Yay., Ankara.