The Discourse of Privacy in Chinese: Euphemisms Related to Excretion and Secretion

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 2, 182 - 198, 27.12.2025

Canan Candan Kanar

https://doi.org/10.55036/ufced.1745653

Öz

Çincede Mahremiyetin Söylemi: Boşaltım ve Salgı Temelli Örtmece Sözler

Öz

Dil, toplumsal değerlerin, kültürel normların ve bireysel mahremiyetin bir yansıması olarak yalnızca iletişim aracı değil, aynı zamanda sosyal duyarlılığın da göstergesidir. Toplumların ayıp, tabu veya hassas olarak gördüğü tuvalete gitme, tükürme, terleme, kusma, vücut sıvısı gibi salgı ve boşaltım faaliyetleri gibi fizyolojik eylemler doğrudan dile getirilmekten kaçınılmaktadır. Bu durum, farklı dillerde çeşitli örtmece stratejilerinin gelişmesine neden olmuştur. Çincede ve Türkçede bu tür fizyolojik ihtiyaçları ifade ederken kullanılan örtmece sözler, bireylerin sosyal konumları ve kültürel nezaket anlayışları ile doğrudan ilişkilidir.
Bu çalışmada, Çincede yer alan salgı ve boşaltım gibi fizyolojik süreçlere yönelik örtmece sözler dilsel ve kültürel açıdan incelenmiş; benzer biçimde Türkçedeki örtmece kullanımlarla karşılaştırmalı bir değerlendirme yapılmıştır. Araştırma kapsamında, Çince ve Türkçede yaygın olarak kullanılan örtmece ifadeler derlenmiş; bu ifadeler semantik yapı, kullanım bağlamı ve kültürel işlevleri açısından analiz edilmiştir. Nitel araştırma yöntemi benimsenerek, ilgili dil verileri çeşitli sözlükler, deyim kaynakları, alan yazını ve gündelik dil örnekleri üzerinden toplanmış; örtmece sözlerin kullanımına yön veren sosyo-kültürel normlar betimsel analiz tekniğiyle değerlendirilmiştir. Ayrıca, iki kültürün ahlak anlayışı, mahremiyet algısı ve dilsel nezaket ilkeleri bağlamında örtmece kullanımındaki benzerlik ve farklılıklar ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çince örtmece söz , fizyolojik ihtiyaç , Türkçe karşılaştırma , kültürel dil kullanımı

Kaynakça

• Akbulak, Ö. (2022). Örtmece sözlere bir örnek olarak tuvalet sözcüğünün değerlendirilmesi. Kültür Araştırmaları Dergisi (15), 271-287. https://doi:10.46250/kulturder.1198382
• Aksan, D. (2015). Her yönüyle dil, ana çizgileriyle dilbilim (1.2.3. Ciltler). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bayram, A. (2013). Çince standart sözlük. Fono Yayınları.
• Candan Kanar, C. (2024). Türkçe ve Çincede yer alan örtmece sözlerin dil bilimi açısından karşılaştırılmalı analizi. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Disiplinlerarası Asya Çalışmaları Anabilim Dalı, Kayseri.
• Çabuk Çiftoğlu, A. (2015). Türkçede örtmece sözlerin oluşum yolları. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(5), 136-160. https://dergipark.org.tr/tr/pub/mjss/issue/40500/485202 (Erişim tarihi: Nisan 15, 2019)
• Demirci, K. (2008). Örtmece (euphemism) kavramı üzerine. Millî Folklor (77), 21-34. https://www.millifolklor.com/PdfViewer.aspx?Sayi=77&Sayfa=18 (Erişim tarihi: Nisan 15, 2021)
• Gecekuşu, A. (2006). Güzel adlandırma. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Güngör, A. (2006). Tabu‐örtmece (euphemism) sözler üzerine. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (29), 69-93. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ataunitaed/issue/2868/39202 (Erişim tarihi: Eylül 9, 2020)
• Hui, Y. (2002). Xīnshìjìhànyīngdàcídiǎn (新世纪汉英大词典)(Yeni Yüzyıl Çince-İngilizce Sözlük). Foreign Language TeachingandResearchPress.
• Li, J. H. (2021). Shèhuìyǔyánxuéshìjiǎoxià de hànyǔwěiwǎnyǔyánjiū(社会语言学视角下的汉语委婉语研究) (Sosyodilbilim perspektifinden Çin örtmeceleri üzerine araştırma).XiangtanUniversityPress.
• Paton, S. (2008). A dictionary of Chinesecharactersaccessedbyphonetics. RoutledgePress.
• Ruiqin, L., Shuqin, H., & Hong, Z. (Dü). (2016). Yīnghànwěiwǎnyǔduìbǐyánjiū (英汉委婉语对比研究) (İngilizce Çince örtmece sözler üzerine araştırma).NingxiaPeople's Publishing House.
• Şentürk, Ş. (2019). Derleme sözlüğü'ndekiörtmeceler üzerine dilbilimsel bir inceleme [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Örtmece. İçinde Güncel Türkçe Sözlük. https://sozluk.gov.tr/ (Erişim tarihi: Eylül 28, 2022)
• Ültay, E., Akyurt, H., &Ültay, N. (2021). Sosyal bilimlerde betimsel içerik analizi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi (10), 188-201. https://doi.org/10.21733/ibad.871703
• Wang, Y. J. (Dü). (2005). Shíyòngwěiwǎnyǔcídiǎn (实用委婉语词典) (Pratik örtmece sözler sözlüğü). Shanghai Dictionary Publishing House.
• Wang, Y. J. (Dü.). (2011). Wěiwǎnyǔyìngyòngcídiǎn (委婉语应用辞典) (Uygulamalı örtmece söz sözlüğü). Shanghai Dictionary Publishing House.
• Yang Ru, Y. (2019). Thecomparison of ChineseandVietnameseeuphemismsandtheinteraction of teachingandlearning in Vietnam [Yayımlanmamış doktora tezi]. YangzhouUniversity
• Zhang, G. G. (Dü.). (1996). Hànyǔwěiwǎnyǔcídiǎn (汉语委婉语词典) (Çince örtmece sözlüğü).Beijing Language andCultureUniversityPress
• Zhou, Z. Q., & Zhou, Y. T. (Dü.). (2008). Tǔ'ěrqíyǔHànyǔcídiǎn.(土耳其语汉语词典) (Türkçe-Çince sözlük). Beijing: Commercial Press.