Dilbilimci Muhammed Mîrek et-Tâşkendî: Biyografisi ve Eserleri

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 2, 254 - 276, 27.12.2025

Ahmad Alali

https://doi.org/10.55036/ufced.1798093

Öz

İmam Muhammed Mîrek et-Taşkendî (ö. 980/1613), hicri X. yüzyılın önde gelen belagat âlimlerinden biridir. Müellif Taşkendî, birçok ilim dalında eser kaleme almıştır. Onun meşhur olan en önemli çalışması, ünlü âlim Ebû İshâk İsâmüddîn İbrâhîm b. Muhammed b. Arabşâh el-İsferâyînî’nin (ö. 945/1538) Mizânü’l-Edeb adlı eserine yaptığı şerhidir. Taşkendî, ilim dünyasında önemli bir âlim olmasının yanında kaleme aldığı şerhi de çok kıymetli bir eserdir. Ancak Taşkendî, buna rağmen pek tanınmamış; Arap ve Türk ilim dünyasında kendisi ve eserleri hakkında yeterli çalışma bulunamamıştır. Alana katkı sağlaması ve söz konusu eksikliğin giderilmesi amacıyla bu makalede, İmam Tâşkendî’nin hayatını ve Arap kültür mirasını çeşitli ilimlerde zenginleştiren çalışmaları kaleme alınmaktadır. Bu makale giriş, üç bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır. Giriş bölümü üç başlıkta incelenmekte: literatür değerlendirmesi, çalışmanın önemi ve amacı. Daha önce yapılan çalışmalar yeterli görülmediği için birinci bölümde Tâşkendî’nin hayatı ele alınmıştır. İkinci bölümde Taşkendî’nin ilmî kişiliği, üçüncü bölümdeyse eserleri ve eserlerinin özellikleri incelenmiştir. Ayrıca üçüncü bölümde müellifin ulaşabilinen eserleri listelendirilerek bilim dünyasına olan etkisine ışık tutulmuştur. Makale; öneriler ve ulaşılan bulguları içeren sonuç bölümüyle sona ermektedir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagatı , Muhammed Mîrak et-Tâşkendî , Biyografik İnceleme , Bibliyografik İnceleme.

Linguist Muhammad Mirek al-Tashkendi: His Biography and Works

Öz

Imam Muhammed Mirek Al-Tashqendi (d. 980/1613) is one of the leading Balagah scholars of the 10th century. Tashqendi showed outstanding success in different sciences. The most important work that Tashqendi is famous for is the interpretation of the work of the famous scholar Ebu İshak İsâmüddîn Ibrahim Muhammad. It is Arabşâh Al-İsferayini’s (d. 945/1538) commentary on his work Mizânü’l-Edeb. Despite the importance of both scholars, Tashqendi remained in the dark in Arab and Turkish scientific circles. Accordingly, we put forward our doctoral thesis, which aims at emphasizing Tashqendi’s eloquence and rhetorical efforts in the Arabic language. In this article, we discuss the life of Imam Tashqendi and the studies that has enriched the Arab heritage library in various fields of science in the light of our doctoral thesis mentioned above. This paper consists of an introduction, three main sections and a conclusion. In the introduction, the subject of the thesis, its importance, and purpose are mentioned. In the first part, Tashqendi’s life is examined. In the second part, his position among Arabic language scholars is discussed. In the third part, Tashqendi’s influence on the Arab heritage library is highlighted by listing his accessible works, the available copies, and their characteristics. In conclusion, the results and recommendations of the thesis are summarized.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagatı , Muhammed Mîrak et-Tâşkendî , Biyografik İnceleme , Bibliyografik İnceleme

Kaynakça

• Alalı, A . (2024) “Taşkendî’nin Şerhu Mîzâni’l-Edeb Adlı Eserinin İncelenmesi.” Doğu Araştırmaları Dergisi, Cilt 2, Sayı 30, s.130-154. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4025932
• Alalı, A. T. (2023). Muhammed Mîrek et-Tâşkandî’nin Hayati ve ʿUcâletü’l-Beyân fî Şerḥi’l-Mîzān adlı eseri incelemesi. Sonçağ Akademi Yayınları.
• Alalı, A. T. (2023). Şerḥu Mîzâni’l Edeb li’ş-Şeyh Muḥammed Mîrek et-Tâşkandî: Dirāse ve Taḥkîk. DBY Yayınları.
• Atâî, N. (2017). Hadâʾiku’l-Hakāʾik fī Tekmileti’ş-Şekāʾik. Elma Yayınları.
• Bağdâdî, İ. P. (t.y.). Hediyyetü’l-ʿÂrifîn: Esmâʾü’l-Müʾellifîn ve Âs̱ ârü’l-Muṣannifîn. Dâr İhyâʾi’t Türâs̱ i’l-ʿArabî.
• Bağdâdî, İ. P. (t.y.). İzâḥü’l-Meknûn fî Zeyli ʿAlâ Keşfi’ẓ-Ẓunûn ʿAn Esmāʾi’l-Kütüb ve’l-Fünûn. Dâr İhyâʾi’t-Türâs̱ i’l-ʿArabî.
• Bedâyûnî, ʿA. (t.y.). Münteḫabu’t-Tevārīḫ. Encümen-i Âs̱ār ve Mefâḫir-i Ferhengî, Merkez-i Taḥkīḳāt, Râyâne Yayınları.
• Çelebi, K. (1940). Keşfü’ẓ-Ẓunūn ʿAn Esmāʾi’l-Kütüb ve’l-Fünûn. Dâr İhyâʾi’t-Türâs̱ i’l-ʿArabî.
• Çelebi, K. (2010). Süllemü’l-Vuṣūl ilâ Ṭabaḳāti’l-Fuḥūl (M. A. el-Arnaʾūt, Ed.). Mektebetü Eriska.
• Dihhudâ, ʿA. E. (1998). Lug ̱ atnāme-i Dihhudâ. Tahran Üniversitesi Yayınları.
• Ḥabeşî, A. (2004). Cāmiʿu’ş-Şurūḥ ve’l-Ḥavāşî. el-Muʿcemü’ṣ-Ṣaḳāfî.
• İbn Manẓūr, C. (1954). Lisānü’l-ʿArab (3. bs.). Dâr Ṣâdır.
• Kazvīnî, Z. (t.y.). Ās̱ ārü’l-Bilād ve’l-ʿIbād. Dâr Ṣâdır.
• Kefevî, M. (t.y.). Ketāʾibu Aʿlāmü’l-Aḥyār min Fuḳahāʾi Mezhebi’n-Nuʿmānî’l-Muḫtār (Genel Millî Kütüphane, Muhammed Feyzullah Efendi Blm., No. 1281).
• Kefevî, M. (t.y.). Ketāʾibu Aʿlāmü’l-Aḥyār min Fuḳahāʾi Mezhebi’n-Nuʿmānî’l-Muḫtār (Genel Millî Kütüphane, Muhammed Feyzullah Efendi Blm., No. 1281).
• Kehhâle, ʿU. R. (1957). Muʿcemü’l-Müʾellifīn. Mektebetü’l-Müsennâ ve Dâr İḥyâʾi’t-Türâs̱ i’l-ʿArabî. Mısrî, İ. Y. (2001). Tārīḫu İbn Yûnus el-Mısrî. Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmîyye. 274 Dilbilimci Muhammed Mîrek et-Tâşkendî: Biyografisi ve Eserleri
• Mısrî, İ. Y. (2001). Tārīḫu İbn Yûnus el-Mısrî. Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmîyye.
• Nuvayḥiḍ, ʿA. (1971). Muʿcemü’l-Müfessirīn. Dârü’l-Maʿârifü’l-Cedîde.
• Ramazân, M. (2002). Tetimmetü’l-Aʿlām li’z-Ziriklî (2. bs.). Dâr İbn Ḥazm.
• Serkîs, Y. (1928). Muʿcemü’l-Maṭbūʿāti’l-ʿArabiyye ve’l-Muʿarrebe. Mektebetü Serkîs.
• Tarlan, A. (2021). Mecmūʿa-i Eşʿār Muʿcemü’l-Müslimīn. Süleymaniye Kütüphanesi.
• Tâşkendî, M. (t.y.). ʿUcāletü’l-Beyān fī Şerḥi’l-Mīzān (Köprülü Kütüphanesi, Muhammed Âsım Bey Blm.).
• Taşköprizâde, A. (t.y.). eş-Şeḳāʾiḳu’n-Nuʿmāniyye fī ʿUlemāʾi’d-Devleti’l-ʿOsmāniyye. Dârü’l-Kitâbi’l ʿArabî.
• Tutal. R. (2025). “Muhammed Mîrâk Tâşkendî’nin ʿUcâletü’l-Beyân fî Şerhi’l- Mîzân Adlı Eseri ve Arap Dili ve Belâgatine Katkıları”. ADÜ İlahiyat Dergisi, 1/2, 147-165.
• Yıldız, Erem (2017). Mîrek Muhammed Nakşbendî Taşkendî Nevâdirü’l-Emsâl Adlı Eseri (İnceleme- Transkripsiyon-Dizin). Yüksek Lisans Tezi Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.