DİJİTAL DÜNYADA EMEK-SERMAYE İLİŞKİSİ VE KULLANICI METASININ OLUŞUMU

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 18, 127 - 147, 31.12.2020

Mete Ogün Parlak

Öz

Bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişimi paralelinde gerçekleşen dijital dönüşüm, ekonomik bağlamda üretim ilişkilerinde niteliksel farklılıkları beraberinde getirmiştir. Yaşanan değişim, eski iş modellerinden farklı olarak değer üretimi noktasında sınıf ve sömürü kavramlarının karmaşık hale geldiği, küresel işbölümünün çeşitlilik gösterdiği ve emek biçiminin dönüşüm yaşadığı bir sürece işaret etmektedir. Bu çalışmada yeni iletişim teknolojilerinin ortaya çıkardığı metalaştırma süreçleri, hem aracın kendisinden kaynaklanan farklarla hem de kullanıcı pratiklerindeki dönüşümlerle birlikte değerlendirilmektedir. Bu doğrultuda, üretim ve tüketim fonksiyonlarının bir arada gerçekleştiği bir düzlem olarak görülen sosyal medya platformları, kullanıcılarının ortaya koyduğu veri setleri ve emek güçleri bakımından ele alınmıştır. Kullanıcı emeğinin sosyal medya şirketlerince, sermaye birikim süreci içerisinde sömürü nesnesi olarak değerlendirilmesi, “kullanıcı metası”nın oluşumu adına oldukça anlamlı bir kesit sunmaktadır. Reklamverenlerin sosyal medya şirketleri ile yer aldıkları mübadele piyasasındaki işlevleri ve reklam ekonomisi, sosyal medya platformlarında yer alan kullanıcı sözleşmelerinde görünür kılınmıştır. Kullanıcı emeğini, sosyal medya kullanıcılarının değişim değerine sahip veri metaları ortaya koymaları ile ilişkilendirerek bir analiz yapılmış, güncel tartışmalar ve ortaya atılan yeni kavramlar bu anlamda ele alınmıştır. Bu bağlamda çalışma içerisinde, bilişsel kapitalizm ve maddi olmayan emek gibi kavramlara yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kullanıcı Metası, Sosyal Medya, emek, sermaye

Kaynakça

• Andrejevic, Mark. 2013. Estranged free labor. Trebor Scholz (Ed.), In Digital labor: The Internet as playground and factory. New York: Routledge, 149–164.
• Aydoğan, A., Başaran, F. (2012) “Yeni medyayı Alternatif Medya Bağlamında Anlamak”. Ö. Özer ve E. Karakoç (Editörler). Alternatif Medya Alternatif Gazetecilik: Türkiye’de Alternatif Gazetecilik Üzerine Değerlendirmeler. Konya: Literatürk Yayıncılık, 213-246.
• Bell, D. (1976). The Coming of Post-Industrial Society: A Venture in Social Forecasting. New York: Basic Books
• Burns, A. (2007). Produsage, Generation C, And Their Effects On The Democratic Process. Media in Transition 5. Erişim adresi https://eprints.qut.edu.au/7521/
• Çetin, N. B. (2019). “Üretüketim Olgusu Bağlamında Örtülü Emek Olarak Dijital Üretüketici Emeği. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi/Journal of Social Policy Conferences, 77: 349-382. Erişim adresi https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusskd/issue/51626/670047
• Dyer, N. W. (1999). Cyber-Marx. USA: University of Illinois Press
• Facebook. (t.y.). Hizmet Koşulları. Erişim adresi: https://www.facebook.com/legal /terms
• Fuchs, C. ve Zimmermann R. (2009). Practical Civil Virtues in Cyberspace: Towards the Utopian Identity of Civitas and Multitudo. Munich: Shaker Verlag Erişim Adresi http:// fuchs.uti.at/ books/multitudo/
• Fuchs, C. (2010). Labour in Informational Capitalism And On The Internet. The Information Society. 26(3), 179-196.
• Fuchs, C. (2012). The Political Economy of Privacy on Facebook. Television & New Media, 13(2), 139–159. doi:10.1177/1527476411415699
• Fuchs, C. (2013). Digital prosumption labour on social media in the context of the capitalist regime of time. Time & Society, 23(1), 97–123. doi:10.1177/0961463x13502117
• Fuchs, C. (2014). Digital Labour and Karl Marx. New York: Routledge
• Fuchs, C. (2016). Sosyal Medya Eleştirel Bir Giriş. (Çev. İ. Kalaycı ve D. Saraçoğlu). Ankara: NotaBene Yayınları. (Eserin orijinali 2014’te yayımlandı)
• Google. (t.y.). Google Gizlilik Politikası. Erişim Adresi: https://policies.google.com /privacy?hl=tr#whycollect
• Gorz, Andre (2011). Maddesiz: Bilgi, Değer ve Sermaye. (Çev. I. Ergüden). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Hardt, M. (1999). Affective Labor. boundary 2. Carolina: Duke University Press 26(2), 89-100.
• Hardt, M. ve Negri A. (2004). Çokluk: İmparatorluk Çağında Savaş ve Demokrasi. (Çev. B. Yıldırım). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Kara, T. (2013). Sosyal Medya Endüstrisi. İstanbul: Beta Yayınları.
• Lazzarato, M. (2005). Maddi Olmayan Emek. (Çev. S. Göbelez ve S. Özer), İtalya’da Radikal Düşünce ve Kurucu Politika. İstanbul: Otonom Yayıncılık, 227-246.
• Mandel, E. (1976). Late Capitalism. London: NLB Erişim Adresi http://digamo.free.fr /latepdf .pdf
• Marcuse, H. (1964). One Dimensional Man: Studies in the ideology of advanced industrial society. Boston: Beacon Press.
• Marx, K. (1973) Grundrisse. Londra: Paladin
• Marx, K. (1856). Speech at the Anniversary of the People's Paper. (Ed.) Karl Marx ve Frederick Engels, F. Selected Works in three volumes Vol.1. Moscow: Progress Publishers 500-501.
• Masuda, Y. (1990). Managing in the Information Society: Releasing Synergy Japanese Style. Oxford: Basil Blackwell
• McQuail, D. (1992). Media Performance, Mass Communication And The Public İnterest. London: Sage Publications.
• Miçooğulları, S. (2018). Yeni Ekonomide Dijital Emek. International Journal of Labour Life and Social Policy. (1)1, 5-17. Erişim adresi https://dergipark.org.tr/tr/pub/ijllsp/issue/38122
• Negri, A. (1989). The politics of subversion: A manifesto for the Twenty-First Century. MA: Polity Press.
• Noble, D. F. (1979). Social Choice in Machine Design. Andrew Zimbalist (Ed.) Case Studies in the Labor Process. New York: Monthly Review, 18-50.
• OECD (2007). Participative Web and User-Created Content: Web 2.0, Wikis and Social Networking, Paris: OECD.
• O’Reilly, T. (2005). What Is Web 2.0, Erişim adresi https:// www.oreilly.com/pub /a/web2/ archive/what-is-web-20.html
• Özdemir, G. Y. (2009). Emek ve Teknoloji: Türkiye’de Sendikalar ve Yeni İletişim Teknolojileri. Ankara: Tan Yayınları.
• Özmakas, U. (2015). İnsan Sermayesinin Kaynağı: Maddi Olmayan Emek. Toplum ve Bilim. 135, 8-27.
• Prey, R. (2012). The Network’s Blindspot: Exclusion, Exploitation and Marx’s Process-Relational Ontology. tripleC, 10(2), 253-273.
• Ritzer, G. (2015). Prosumer capitalism. The Sociological Quarterly. 56(3), 413–445.
• Smythe, D. W. (2006). “On the Audience Commodity and its Work”. Meenakshi G. Durham and Dougles M. Kellner (Ed.), Media and Cultural Studies. Malden MA: Blackwell, 230-256.
• Statcounter. (2020). Search Engine Market Share Worldwide. Erişim adresi https://gs.statcounter.com/search-engine-market-share
• Toffler, A. (2008). Üçüncü Dalga: Bir Fütürist Ekonomi Analizi Klasiği. (Çev. Selim Yeniçeri). İstanbul: Koridor Yayıncılık. (Eserin orijinali 1980’de yayımlandı).
• Toscano, A. (2007). From Pin Factories to Gold Farmers: Editorial Introduction to a Research Stream on Cognitive Capitalism, Immaterial Labour, and the General Intellect. Historical Materialism, 15(1), 3–11.
• WeAreSocial. (2020). Digital 2020 Turkey. Erişim adresi https://www.slideshare. net/ Data Reportal/digital-2020-turkey-january-2020-v01?from_action=save
• Webster, F. Ve Robins, K. (1986). Information Technology: A Luddite Analysis. New Jersey: Ablex Publishing Erişim Adresi https://www.researchgate.net/publication/301564411 _Information_Technology_A_Luddite_Analysis
• Yaylagül, L. (2016). Kitle İletişim Kuramları: Egemen ve Eleştirel Yaklaşımlar. Ankara: Dipnot Yayınları.