TARİHİ ERZURUM EVİ CEPHE UYGULAMALARI

Yıl 2022, Cilt: 1 Sayı: 1, 84 - 98, 30.12.2022

Temel Sağlam

Öz

Erzurum şehri, günümüzdeki yerinde 415 yılında, Karin’de oturan Büyük Patrik’in talebi ve Bizans İmparatorluk generallerinden Anatolius’un tavsiyesi üzerine Doğu Roma İmparatoru II. Theodosius (408-450) tarafından kurulmuştur. Bizans İmparatorluğu tarafından, kale ve sur duvarlarıyla müstahkem, askeri garnizon şehri olarak kurulan Erzurum’un, esas imarı, Türk-İslam döneminde olmuştur. Saltukoğulları, Selçukiler, İlhanlılar ve diğer dönemlerin izlerini takip edebildiğimiz anıtsal yapı örnekleri içerisinde konut mimarisi örnekleri günümüze ulaşamamıştır. Erzurum şehir merkezinde günümüze kadar gelebilmiş konut yapı örnekleri yalnızca Osmanlı döneminin sonları ve erken Cumhuriyet döneminden kalmadır. Tarihi Erzurum evi, başlangıcından itibaren gelişen Türk-İslam konut mimarisinin bir parçası olarak yapılagelmiştir. Avlulu Bağdat evleri, Erzurum’da çıkmaz sokağın etrafına dizilen evler ya da küme evler şekline dönüştürülerek yaşatılmıştır. Hitit hilanileri, simetrik ve bitişik tasarımları ile hisar içi ve varoşların dar sokaklarının iki yakasında sıralanan birleşik nizamlı evlerinin kaynağı olmuştur. Kahire evlerinin dışa çıkma yapan “durkaa”ları tarihi Erzurum evlerinin başodasına dönüşmüştür. Doğu Anadolu'dan Hazar denizine kadar olan bölgedeki dağlık kesimde ve ayrıca Kuzey Afganistan ile Tacikistan'da ortaya çıkan "tüteklikli" evler, tarihi Erzurum evlerinin tandır evlerindeki kırlangıç örtünün bir devamıdır. Nihayet Türkler, Orta Asya’da kullandığı çadır yurtlarını, Anadolu’ya yerleşmeye başlayınca, daha önce buralarda yaşayan öncül kültürlerin ve iklimsel özelliklerin de etkisinde kalarak gelenekli Türk evine dönüştürmüşlerdir. Tarihi Türk evi, farklı coğrafyalardan elde edilen birikimin öz yaşayış, inanç ve doğal çevrede biçimlenişi ile ortaya çıkmıştır. Tarihi Erzurum evi, Türk evi üst sınıfına bağlı kalarak farklı plan ve mimari uygulamalar getirmiş ve çevresindeki birçok bölgeye etki ederek, tarihi Anadolu evini zenginleştirmiştir. Tarihi Erzurum evi bu zengin tecrübenin ve köklü kültürün bir ürünü olarak vücuda getirilmiştir.
Bu çalışmanın amacı Tarihi Anadolu Türk evinin özgün bir bölümünü oluşturan tarihi Erzurum evlerinin cephe düzenlemelerini; sınıflandırmak, öznel yanlarını ortaya çıkarmak, belirgin özelliklerini tespit etmek ve genel konut mimarisi içerisindeki yerini belirlemektir.

Anahtar Kelimeler

Erzurum, Tarihi Ev, Türk Evi, Yapı Sanatı, Dış Cephe

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, çalışmanın Committee on Publication Ethics (COPE)' in tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim. Herhangi bir zamanda, çalışmayla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm.

Kaynakça

• Akansel, Şennur, (2004), Edirne Kaleiçi Geleneksel Konutlarının Plan ve Cephe Özellikleri, S.Ü. Müh.-Mim. Fak. Derg., 19 (1), 101-112.
• Akın, Nur, (1995) Ev maddesi, TDV İslam Ansiklopedisi, 507-512.
• Arseven, Celal Esat, (1983), Türk Evi, Sanat Ansiklopedisi, İstanbul: MEB Basımevi, C. I, 543-557.
• Avşar, Ö. B. (2014), Denizli Geleneksel Konut Mimarisinin Değişim Sürecinin Altıntop Mahallesi Örneğinde İrdelenmesi. Artium, 2 (2) , 165-179.
• Aydın, Dündar, (1999), Erzurum Beylerbeyliği ve Teşkilatı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Bektaş, Cengiz, (2007), Türk Evi, İstanbul: Bilişim Yayınevi.
• Bozkurt, Nebi, (1995), Ev, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 502-507
• Bozkurt, S.G., (2009), 19.yy Osmanlı Konut Mimarisinde İç Mekan Kurgusunun Safranbolu Evleri Örneğinde İrdelenmesi, İstanbul Kültür Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İç Mimarlık Ana Bilim Dalı,
• Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, sf: 16- 51-61-84.
• Curzon, Robert, (1854), Armenia: A Year at Erzeroom, and on The Frontiers of Russia, Turkey and Persia, London.
• Doğanay, Hayati, (1989), Erzurum’un Genel Coğrafi Özellikleri, Şehri Mübarek Erzurum, Erzurum Belediyesi Kültür Yayınları:1, 243-354.
• Eldem, S. Hakkı, (1954), Türk Evi Plân Tipleri, İstanbul Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• Gültekin, Nevin (2007), Geleneksel Konut Dokusunda Kullanım Sürecinin Değerlendirilmesi: Beypazarı Örneği, Gazi Üniv. Müh. Mim. Fak. Der. 22 (3), 261-272.
• Gündoğdu, Hamza, (1996), Genel Özellikleriyle Erzurum Evleri, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi 3, 27-37.
• İnan, Afet, (1973), Ankara’nın Eski Evleri Türk Ev Kültürü Müze Evler, Belleten 145, 123-128.
• Karpuz, Haşim (1984), Erzurum Evleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kavukçu, Cemil, (2014), Bilinen Bir Sokakta Kaybolmak, İstanbul: Can Yayınları.
• Kayserili, Alperen, (2014), Erzurum Şehrinin Kültürel Coğrafyası, Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Köşklü, Z. ve Kındığılı, M. (2018), Geleneksel Erzurum Evlerine Bir Örnek: Yaşar İkizler Evi, Ata. Üni, Türkiyat Araşrırmaları Enstitüsü Dergisi-63, 685-704.
• Köşklü, Zerrin, (2005), Eski Erzurum Evlerinde Taş Süsleme, Atatürk üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 5, 123-138.
• Kunduracı, O. ve Bahargülü N. (2018), Geleneksel Afyonkarahisar Evlerinde Cephe Düzenlemeleri, SUTAD, Bahar (43): 491-522.
• Küçükerman, Önder, (1991), Kendi Mekanının Arayışı İçinde Türk Evi, İstanbul 1991.
• Moses Khorenats'i, (2006). History of the Armenians. Thomson, (Çev.R. W. Thomson). Caravan Books, (Orijinali 8.yüzyılda yazılmıştır).
• Özker, Serpil, (2020), Geleneksel Dokunun Değişimi: Ayvalık Evleri, IDA: International Design and Art Journal 2 (2), 2012-227.
• Perker, Z. Sevgen, (2012), Geleneksel Cumalıkızık Konutlarında Cephe Özellikleri ve Günümüzdeki Durum, 6. Ulusal Çatı & Cephe Sempozyumu 12 – 13 Nisan 2012.
• Sağlam, Temel, (2019), Mimariye Malzeme Temin Yerlerinden Çok Bilinmeyen Bir Alan: Erzurum Sazlığı, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2019, Sayı 24, 531-555.
• Sağlam, Temel; Yurttaş, Hüseyin, (2020), Geleneksel Erzurum Evlerinin İstatistiki Veri Analizi. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi - Journal of Turkish Researches Institute. 67, 421-458.