TÜRK KONULU BALADLARIN ÇEK VE SLOVAK SÖZLÜ GELENEĞİNDEKİ YAYGINLIĞI

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 3, 197 - 214, 30.11.2019

Çevirmen: Ali Osman Öztürk Çevirmen: Erika Verešová

Öz

Türk
savaşları ve işgalleri, Çek ve Slovak folklorunun efsane ve lirik ezgi
örneklerinin yanı sıra özellikle baladlarında da görülmektedir. Bu epik
(anlatıcı) Çek ve Slovak ezgileri, tarihte Türk Savaşlarına maruz kalan Slav ve
Balkan halklarının tarihi baladlarının oluşturduğu geniş geleneğin bir
parçasıdır. Bunun, geniş ve uluslararası kapsamda ayrıntılı biçimde
araştırılabilmesi ise (Balkanlardaki) her bir ülkede ayrı ayrı ayrıntılı
çalışmaların yapılmış olmasını gerektirmektedir. Çek ve Slovak halk türküsü
geleneğinde basılı materyaller kapsamında Türk konulu toplam 13 sözlü ezgi
tespit edilebilmektedir. Bunlardan bazıları çok sayıda varyantlar halinde,
diğerleri ise tekildir. Bu çalışmada yazar tüm bu baladların kaynaklarını bir
araya getirip mevcut varyantların bilgilerini dizin halinde eklemektedir. Bu
tablodan ortaya çıkan sonuç, Türk konulu baladların merkezinin Slovak ve Doğu Moravya
bölgesi olduğu ve buraların ise esas itibariyle doğrudan Türk işgaline uğrayan,
akınlara ve çatışmalara sahne olan yerler olduğu gerçeğidir. Batı yönünde ise
Türk temalı baladların nadiren görüldüğü; kederli ve karanlık atmosferini
yitirdiği anlaşılmaktadır: Bohemya’da bu türden ve ayrıca uzlaşmacı, iyimser
veya komik özellikle sadece iki epik ezgi vardır. Bu geleneğin merkez ve kenar
bölgeleri arasındaki ayrım çizgisi Orta Moravya’dan kuzeyden güneye
seyretmektedir. Aynı şekilde Türk temasının – biraz daha az belirgin olarak –
güneyden kuzeye doğru gerilediği görülmektedir; Silezya ve güney Polonya
baladlarında ise Türk teması yoğunluğunu yitirmektedir.

Toplanan
ezgilerin analizi, çok sayıda baladın, nuvelistik ve gezgin balad konularının
yeni duruma adapte edilmesiyle ortaya çıktığını göstermektedir. Çek ve Slovak
geleneğinde bazı balad tipleri iki farklı biçimde tespit edilebilmektedir;
bazen Türk motifi ile bazen de bu motif olmadan. Öyle ki, bazen Türk motifi
olmayan biçimin daha eski (birincil) olduğu görülmektedir (örn. “Cesur kız”).
Bazı diğer baladların da yine (örn. Leh, Sorb, diğer Slavlar ve Almanlar vs.
gibi) başka ülkelerin geleneğinde Türk motifi taşımayan paralelleri vardır
(örn. “Ölüm taklidi”). Bu nedenle yazar, B.N. Putilov’un (Slavjanska istoričeskaja
ballada – Tarihi Slav Baladları, 1965), “Türk” baladları söyleminin, bireysel tarihi yaşantının şiirsel bir
kopyası veya yansıması olarak ortaya çıktığı tezini reddetmektedir.
Yazarın görüşü, bu tezin sadece birkaç balad konusunda geçerli olduğu
yönündedir (örn. “Esir alınan oğul-yeniçeri”); diğer söylemler, sözlü geleneği
ancak ikincil olarak Türk savaşları atmosferine aktarmış ve onları zamana uygun
tarihi ayrıntılarla doldurmuştur.

Anahtar Kelimeler

Balad, Çek ve Slovak sözlü geleneği, Türkler, Slav coğrafyası

Kaynakça

• Bartók, Béla, Slovenské ľudové piesne, I, Bratislava 1959.
• Bartoš, František, Nové národní písně moravské, Brno 1882.
• Bartoš, František, Národní písně moravské, Brno 1889.
• Bartoš, František, Národní písně moravské, Praha 1901.
• Bělík, Vratislav, Horácký zpěvník, Havlíčkův Brod 1954.
• Blaho, Janko, Záhorácké pjesničky, I-III, Bratislava 1948, 1952, 1957.
• Čelakovský, František Ladislav, Slovanské národní písně, I-III, Praha 1946.
• Černík, Josef, Záleské písně z okolí Luhačovic, Praha 1957.
• Erben, Karel Jaromír, Prostonárodní české písně a říkadla, Praha 1937.
• Gelnar, Jaromír – Sirovátka, Oldřich, Slezské písně z Třinzcka a Jablunkovska, Praha 1957.
• Geryk, Ján, Slovenské ľudové piesne. Púchovská dolina. Diel I, zoš. 1, 2, Bratislava 1922, 1926.
• Holas, Čeněk, České národní písně a tance, I-VI, Praha 1908-1910.
• Horák, Jiří, Slovenské ľudové balady, Bratislava 1956.
• Jindřich, Jindřich, Chodský zpěvník, I-VIII, Praha 1947-1955.
• Kolečány, Mária, Slovenské ľudové balady, Rožňava 1948.
• Kollár, Ján, Národnie zpievanky, I-II, Bratislava 1953.
• Kosová, Mária, Turci v ľudovej tradicii Piešťan a okolí, Kúpeľný časopis 5, 1963, 32-33, 52-53.
• Krejčí, Pavel, Pojizerské a podještědské písně, Liberec 1963.
• Kubín, Josef Štefan – Horák, Jiří, Kladské písničky, Praha 1926.
• Kunc, Jan, Slovácké jednohlasné písně, M. Ostrava 1918.
• Lísa, Valeš, Slovácké a lidové písně z Uh. Hradišťska, Kroměříz 1919.
• Medvecký, Karol A., Detva, Ružomberok 1905.
• Medvecký, Karol A., Sto slovenských ľudových ballád, Bratislava 1923.
• Poláček, Jan, Slovácké pěsničky, I-VII, Praha 1948-1960.
• Polívka, Jiří, Súpis slovenských rozprávok, Turč. Sv. Martin 1931.
• Rysuľa, Štefan, Život a pieseň podtatranského Važca, Bratislava 1960.
• Sirovátka, Oldřich, Lidové balady na Slovácku, Uherské Hradiště 1965.
• Slovenské ľudové piesne, I-IV, editör K. Hudec (I) ve F. Poloczek (II-IV), Bratislava 1950, 1952, 1956, 1964.
• Slovenské spevy, I-III, Turč. Sv. Martin 1880-1926.
• Sušil, František, Moravské národní písně, Praha 1951.
• Úlehla, Vladimír, Živá píseň, Praha 1949.
• Václavík, Antonín, Luhačovské Zálesí, Luhačovice 1930.